§76
Na WO1: men dacht date r een nieuwe tijd aan zou breken, iedereen was enthousiast, maar: beurscrisis ’29: jaren 30 volgde met massale werkeloosheid. Steeds meer staten vervielen in linkse of rechtse dictaturen. ’39: WO2
Na WO1: Modernisme met als gemeenschappelijk kenmerk: radicaal andere kunst dan al het vorige
§77 Modernisme: Beeldende kunst: vaak onbegrepen omdat het niet duidelijk iets voorstelde. Het ging erom gevoelens en ideeën uit te drukken met kleuren, vormen en eventueel afbeeldingen. Het kunstwerk was een zelfstandige werkelijkheid: het verwees niet terug naar de ‘normale’ werkelijkheid maar slechts naar zichzelf. Dictaturen verboden moderne kunst: moeilijk, ongrijpbaar, ongebonden. Zij wilden ordelijke kunst die voor iedereen begrijpelijk is. Muziek: Jazz! Jong, hip gewaagd. Kwam in ’20 vanuit Amerika overwaaien. Componist Schonberg bedenkt de twaalftoonsmuziek: hierbij staan niet harmonieën en hun onderlinge harmonie centraal, maar eerder contrasten en ritmen. Componist Stravinsky was een andere grote naam van de neoklassieke stijl, wat grof gezegd een gemoderniseerde versie van 19e-eeuwse klassieke muziek. Na WO2 hield ook hij zich bezig met 12tonenmuziek. Een andere grote naam is Sjostakovitsj. Film: was mogelijk door nieuwe technieken aan het einde van de 19e eeuw. Gebroeders Lumiere organiseerde de eerste openbare filmvoorstelling en daarop volgde de eerste korte speelfilm. Pas rond WO1 werd het een aparte kunstvorm: men ontdekte montage. Dit werd voor het eerst toegepast door Eisenstein in ‘Pantserkruiser Potemkin’. In de VS ontstond slapstick zoals Laurel&Hardy en Charlie Chaplin. Daarna werd technisch steeds meer mogelijk, in 1927 werd de eerste geluidsfil ‘The Jazz Singer’ en later volgde Disney met de eerste kleurenfilms. Avant-Garde: wil zeggen mensen die voorop lopen op een bepaald gebied, die zich gedragen en kleden zoals nog niemand dat doet. 19e-eeuwse heet historische avant-garde. Hierin zijn drie hoofdrichtingen voor literatuur en schilderkunst: expressionisme, dadaïsme, en surrealisme. Vooral voor beeldende kunst maar ook enigszins voor literatuur van belang zijn kubisme, futurisme en structivisme. In de jaren ’30 wordt het wat traditioneler met de komst van de Nieuwe Zakelijkheid.
§78
Expressionisme “De afbeeldingsfunctie slaat om in de uitdrukkingsfunctie”
Schilderkunst en film: het impressionisme was een stroming waarbij de schilder zijn eigen indruk van de wereld om hem heen gaf. Een combinatie van zien en voelen. Sommige kunstenaars legden steeds meer de nadruk op gevoel, zo ontstond het expressionisme. De realiteit is vervormd ten behoeve van wat de kunstenaar wil uitdrukken. Hoe erger de deformatie, hoe moeilijker er iets realistisch uit het schilderij te halen valt. Dit kan overgaan in abstracte of non-figuratieve kunst; herkenbaarheid is verdwenen, het schilderij verwijst alleen nog naar zichzelf.
In Frankrijk: fauvisme, met Matisse
In Duitsland: met Franz Marc (De toren der blauwe paarden), Kokoscha, Kandinski(Rus), Klee
Literatuur: ipv de klassieke vers met rijm, metrum en regelmatige strofebouw, gaat men over op de zogenaamde ‘vrije verzen’ die dit niet of weinig hebben en waarin normale zinsbouw vaak plaatsmaakt voor onvolledige en onregelmatige zinnen en verdwijnen hoofdletters en interpunctie. Emotie of gedachte worden direct geuit: blauwe duister enz. Minder bijv. naamwoorden, want zelfst.nw gevewn essentie, bijvnw sfeer. En in het expressionisme zijn de onderwerpen en beeldspraken eerder uit het stadsleven dan uit de natuur. Expressionistische poëzie kan overgaan in poesie pure: gedichten waarin het niet zozeer gaat om inhoud, maar waarin sfeer of een gevoel wordt opgeroepen.
Expressionisme uitte zich meer in poëzie dan in proza. Tot proza behoorde wel Nederlander Marsman en Vlaander Ostaijen en een deel vh werk van Bordewijk
§79
Kubisme
Realiteit hervormen in meetkundige figuren, facetten van de werkelijkheid:het object wordt als het ware van verschillende punten tegelijk bekeken. Perspectief wordt vervangen door ‘simultaneite’(gelijktijdigheid). De kubist zocht eeuwige schoonheid achter de tijdelijke realiteit.
Picasso, Braque, Léger
Futurisme
Lijkt op het kubisme, maar is meer levendig. Vaak wordt de beweging van het object vastgelegd. Belangrijk voor de schilderkunst waren: Balla, Boccioni, Carrà, Duchamp
In Italië was het ook een literaire stroming: Marinetti publiceerde het ‘Manifeste du futurisme’, waarin o.a. stond dat zij liefde hadden voor gevaar, agressieve beweging en slapeloosheid verheerlijkten, liefde voor de nieuwe schoonheid: gevaar, en de verheerlijking van de oorlog en de verachting van de vrouw. Hierdoor werd het Futurisme ook een ideologie. Dit had invloed op de Nederlandse Marsman.
Constructivisme
Kubisme en futurisme in non-figuratieve vorm. Herkenbaarheid is geheel opgeofferd aan geometrie. In Rusland was het eerst staatskunst, later werd het veroordeeld en verlieten de constructivisten Rusland. Belangrijk waren: Malevitsj, Tatlin, Lissitsky
NL was ook een constructivistisch centrum dankzij het blad De Stijl, met als belangrijkste schilders: Theo van Doesburg en Piet Mondriaan.
In deliteratuur speelt het een kleine rol. Doesburg publiceerde in De Stijl abstracte gedichten onder de naam I.K. Bonset. In verhalen/romans speelt constructivisme nauwelijks een rol, alleen ‘Blokken’ van Bordewijk kan ertoe gerekend worden.
§80
H. Marsman
Expressionistisch, maar heeft ook invloeden van het futurisme. Hij noemde het zelf ‘vitalistisch’. Hij verafschuwde het dromen, hij streefde naar realiteitsaanvaarding, weerbaarheid, koelte, soepelheid, snelheid. Hij was een bewonderaar van de Duitse filosoof Nietsche, die ideeën had over de Übermensch. Deze bijna fascistische levensopvatting veranderde bij Marsman na de machtsovername van Hitler, en hij werd een fel en principieel bestrijder van het fascisme.
’30 maakt het vitalistische werk plaats voor een veel traditioneler en realistischer poëzie. (Herinnering aan Holland). Zijn laatse jaren werkte hij aan de gedichtencyclus ‘Tempel en kruis’. In 1927 schreef hij ‘de overtocht’, een gedicht over zijn dood bij een schipbreuk, later in 1940 is hij daadwerkelijk bij een schipbreuk om het leven gekomen.
§81
F. Bordewijk
Publiceerde drie bundels ‘Fantastische vertellingen’, met buitenissige verhalen. Uit zijn vroege jaren dateren:
’30: ‘Blokken’: een antiutopisch verhaal over de dictatuur in zijn algemeen, maar met verwijzingen naar Rusland. Er zijn 3 redenen waarom dit boek tot het constructivisme wordt gerekend: de compositie en schrijfwijze waren opvallend: overwegende korte zinnen, vol vreemde woorden en soms een afwijkende zinsopbouw. Qua opbouw is het net een blokkendoos: het 30 bladzijde lange verhaal telt 10 hoofdstukjes die elk min of meer een afgerond deel mislukte opstand tegen de Raad beschrijven. Vorm en inhoud komen in zekere zin overeen: alles is hoekvormig, ronde vormen zijn bij de staat verboden, en alleen de kleuren zwart, rood en wit komen in het boek voor, zelfs letterlijk in de kaft, die doet denken aan De Stijl.
‘Bint’: Heeft dezelfde compositorische en stilistische kenmerken, maaris ook expressionistisch vanwege de visionaire en fantastische beschrijvingen. Het verhaal verteld over een leraar die zijn leerlingen wil opvoeden tot maatschappelijke reuzen die het land weer groot zullen maken.
‘Karakter’:Gaat ook om macht, maar dan van een vader. De vader werkt zijn zoon tegen, maar uiteindelijk houdt zijn zoon daar een tomeloze ambitie om toch zijn doel te bereiken aan over.
De samenvatting gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
1 seconde geleden
J.
J.
Ik kwam een fout tegen. Bij paragraaf 77 staat dat historische avant-garde van de 19e eeuw is. Maar dit is van voor de eerste wereldoorlog en dus zeker niet van de 19e eeuw.
18 jaar geleden
AntwoordenN.
N.
Het klopt wel. 19e eeuw - 1800-1900. WO1 vond plaats in 1914
14 jaar geleden
Antwoorden