Verkenning v/d moderne cultuur
H1 De tijd van de Verlichting
Vóór de Verlichting
Verlichting heeft veel invloed gehad op de plaats van God/mens/Bijbel/kerk. In de 16e en 17e waren er ontwikkelingen die de Verlichting hebben voorbereid:
1. renaissance en humanisme: waardering v/d Klassieke Oudheid, mens centraal, het gaat om het hier-en-nu.
2. ontdekkingsreizen: in aanraking met andere culturen, niet langer was de Europese cultuur per definitie beter
3. reformatie: heerschappij van de kerk over geloof en samenleving doorbroken. Iedere gelovige zelf verantwoordelijk voor de omgang met God en de Bijbel. En keuze maken voor of tegen de kerk, gezag van de R-K kerk onder kritiek
4. natuurwetenschap: wetenschap niet langer onder de kerk, astronomie en natuurwetenschap bloeide op. Empirisch onderzoek: d.m.v. proeven de wetmatigheid in de natuur ontdekken. Veranderde de kijk op de wereld en de mens.
Visie op de mens
Verlichtingsmens: verstand is het belangrijkst, de rede/ratio. Rationalisme: verstand is de maatstaf voor de waarheid. Ze gingen de wereld verlossen van alle bijgeloof (heksen, demonen, geestelijken die genade uit konden delen). Alles wat vrijheid, redelijkheid en tolerantie in de weg stond, werd aangepakt. Ook de Bijbel werd niet langer als Gods openbaring gezien aan mensen, maar religieuze opvattingen van mensen over God. De natuurlijke religie kwam op: orde in de natuur door Opperwezen, deugdzaam gedrag erg belangrijk. Deugdzaam leven: door goed gebruik v/d rede, dus door toename van scholing.
Paul Hazard: rationelen zien de geschiedenis als een vel papier zonder kreukels, de kreukels moeten gladgestreken worden en opnieuw beginnen. Ze zagen alleen de mislukkingen en fouten. Ze vergoddelijkten de mens, totaal van jezelf afhankelijk.
Wereldbeeld en Godsbeeld
Natuurwetenschappers 17e eeuw: overtuigd christen. Door opstellen van natuurwetten werd de wereld steeds meer een mechanisch geheel, hierin pasten geen wonderen. Materialistische visie ging soms zover: mens is een machine. Gevolgen voor het Godsbeeld: klokkenmaker. Hij maakt een uurwerk, windt 'em op en kijkt er verder niet meer naar om→Deïsme. Het scheppingswerk staat niet ter discussie, maar Gods voorzienigheid (besturing en onderhouding v/d schepping).
Vrijheid, gelijkheid en broederschap
Franse Revolutie (1789) keerpunt in de westerse maatschappelijke en politieke idealen. Vóór die tijd: Goddelijke orde, iedereen had een vaste plaats, orde en bezit. Er was ook erfelijk koningschap, misbruikt om anderen te onderdrukken. Franse Revolutie: rechte v/d individuele burger. Westerse democratie gaat uit van een mondige burger die door te stemmen invloed uitoefent op het bestuur v/h land. Ook andere vrijheden: meningsuiting, godsdienst, drukpers, vergadering. Hele belangrijke verandering: scheiding tussen kerk en staat.
Humanistisch Verbond
Opgericht vlak na WOII. Soort alternatief voor de kerk. De mensen die niet meer naar de kerk gingen liepen anders het gevaar communistisch/fascistisch te worden en het was gebleken dat die niet de oplossing vormden. Moderne Humanisme: menselijke waardigheid→recht om leven op eigen wijze in te vullen. Ieder mens kan dat ook volgens de humanist, daar hebben ze geen God/Bijbel voor nodig. Ze ontkennen niet dat er een God kan zijn, agnost. Mensen worden niet normloos: 'wat u niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.' Tolerantie is een groot goed en recht op zelfbeschikking (euthanasie, homobewegingen, emancipatie van de vrouw).
Mensenrechten
Verklaring v/d rechten v/d mens en v/d burger, 26 aug. 1789 door Franse Nat. Vergadering. Verlichtingsdenken komt duidelijk terug. Universele Verklaring v/d rechten v/d mens (VN) heeft deze Verklaring als uitgangspunt genomen. Hierin staat: vrijheid van meningsuiting en geloof, vrij van vrees en gebrek→ het hoogste ideaal van ieder mens. Artikelen 1 t/m 6: democratische politieke rechten, verder: bescherming door de wet, eerlijke rechtspraak, recht op privacy, op asiel, op huwelijkssluiting, vrijheid van godsdienst en geweten, recht op arbeid en inkomen en onderwijs.
Moderne wetenschap.
Door de Verlichting zijn we gaan geloven in de wetenschap. Een groep wetenschappers, begin 20e eeuw, Wiener Kreis, zei dat de wetenschap aan twee eisen moet voldoen:
1. gebaseerd op empirische feiten/waarnemingen. Geen beroep doen op oncontroleerbare dingen.
2. theorieën voldoen a/d regels v/d logica. Helder beschreven methoden, modellen en relaties tussen oorzaak-en-gevolg.
Dit zorgt voor een 'waardenvrije wetenschap.'
Invloed op de cultuur
Meten en wegen: natuurwetenschappelijke werkelijkheid is het resultaat v/d methode dat zich alleen richt op het deel dat geteld, gewogen en berekend kan worden. Zo vallen typische menservaringen erbuiten zoals: ervaring, vertrouwen, wijsheid, geloof, hoop en liefde. (Seldenrijk).
Kil: de docent natuurkunde is een mens met gevoelens, alleen in de collegezaal ontdoet hij zich daarvan en bekijkt de wereld puur vanuit zijn verstand, daarmee kan hij alles verklaren. Men lijkt ieder probleem door koel en kritisch objectief te analyseren en door te redeneren op te kunnen lossen (Van den Beukel)
Secularisatie van de wetenschap: heeft veel macht, omdat ze een ongekende ontwikkeling bracht in de wetenschap. Ze veronderstelt dat christelijk geloof niet met wetenschap te maken heeft, maar de geseculariseerde wetenschap heeft invloed op je hart. Als je die wetenschap aanvaard dan achtervolgt het je als je de Bijbel lees en als je bid. ( Dooyeweerd).
God: doet er niet meer toe. Je mag over Hem discussiëren, debatteren, maar Hij legt geen gewicht meer in de schaal. (Medema)
Godsbestuur en het kwaad
Waarom laat de liefdevolle God al het onrecht/kwaad toe in deze wereld?
G. van den Brink: De Verlichtingsmens is niet een afhankelijk wezen, maar zelfstandig en autonoom. Als je alles in de hand hebt, dan is lijden en kwaad moeilijk te plaatsen, want lijden/kwaad doorbreek je zelfstandigheid. Het schuldbesef slijt weg, rampen worden niet meer gezien als straf van God. Men gaat niet meer bij zichzelf te rade wat God er mee bedoelde.
H2 God uit beeld (19e eeuw)
18e eeuw: soort Opperwezen, geen persoonlijke God. Meeste mensen nog betrokken bij de kerk, maar die was aangetast door de Verlichting op bijv. het Reveil na. Tweede helft: aanvallen op het christelijke geloof, de christen en hun God door: Darwin, Nietzsche en Freud
Darwin
Charles Robert Darwin (1809-1882): studeerde medicijnen en theologie. Veel belangstelling voor de natuur. Hij ging mee met een wetenschappelijke expeditie naar de Galpagoseilanden. Vinken verschilden erg als gevolg van hun leefwijze. Hij ging twijfelen of God die verschillen wel zo had geschapen. Hij ging twijfelen aan het christelijke geloof. Hij noemde zichzelf een agnost; hij wist het niet. Zij boek: The origin of species (1859) zorgde voor veel discussie.
Darwin zag dat die vele soorten allemaal uit de vinkenfamilie kwamen, maar hij kon niet geloven dat God bepaalde hoofdgroepen had geschapen. Hoe selecteerde de natuur? Als alles zou blijven leven, dan zou er een enorme overproductie zijn, maar door klimaat/natuurlijke vijanden/ziekten werd een groot deel vernietigd. Er ontstond natuurlijke selectie: sterksten winnen. Na langdurige herhaling: nieuwe soorten. The descent of man (1871): apen en mensen hebben een gemeenschappelijke voorouder.
De mensen die wilden afrekenen met het christelijk geloof omarmden Darwin's theorie. Een verklaring v/h leven zonder God. Maar het werd ook toegepast op sociaal-economische standpunten. Socialisten betrokken het op de klassenstrijd, liberalen op de werking v/d markt en de nat.-soc. onderbouwden hun rassenleer met het sociaal-darwinisme. Evolutietheorie nog steeds het meest werkbare model in wetenschappen. Kritiek is wel toegenomen.
Nietzsche
Friedrich Nietzsch (1844-1900) uit predikantengezin, piëtistische vroomheid. Hij was goed in muziek en poëzie. Rond z'n twintigste nam hij afstand v/h christelijke geloof. Hij werd daar steeds agressiever in, een soort krankzinnigheid.
Nietzsche heeft ervaren dat afscheid nemen van God veel gevolgen heeft. Wat is nu je doel, wat is goed/kwaad? Alle restanten v/h christelijke geloof moesten opgeruimd worden. Hij noemde de christelijke moraal: de slavenmoraal, moraal van medelijden voor zieken/zwakken. Nietzsche zag een übermensch die boven alle anderen uitstijgt. Hij is afhankelijk van god/mensen, hij schept zichzelf en het leven→Caesar, Napoleon, Goethe leken erop. Übermens overgang naar een andere wereld/tijd. De geschiedenis zal geen einde hebben.
Nietzsche riep veel discussies op. Geen wijsgerig systeem, vaak hartstochtelijk, Bijbelse taal. Hitler bewonderde hem. Veel mensen hebben zich door Nietzsche mee laten slepen, want hij stelde de halfheid/schijnheiligheid v/d 'christen' a/d kaak. Hij vond het kruislijden verachtelijk, voor hem de mislukking van Jezus' optreden. Nietzsche rekende niet alleen af met het christendom, maar ook met het vooruitgangsgeloof v/d Verlichting en de redelijke beschaafde mens.
Freud
Sigmund Freud 1858 geboren in Feiburg, Joodse ouders. Hij is Joods opgevoed, maar hij heeft het nooit geloofd. Antisemitisme heeft hem gehinderd. Hij was psychiater. 1939 overleed hij aan een overdosis heroïne.
Freud ontdekte het onbewuste. Daar hebben we allemaal wensen/gevoelens/sexuele driften. De cultuur van regels/geboden staan die echter niet toe. Toch zoeken ze een uitweg: in dromen, neurosen (psychotherapeut kan ze ophalen om ze vervolgens te laten verwerken). Freud verklaart zo de godsdienst: de mens zoekt geborgenheid, om zo bij lijden/ziekte/honger/dood tot God te vluchten. God is een soort ideale vader. Beeld van God is projectie van je eigen wensen/verlangens. De angsten die mensen onbewust hebben zoeken hun uitweg in dwangmatige activiteiten: offers/gebeden om zo in gunst te blijven bij vader-God.
Freud heeft veel invloed gehad op het mensbeeld. Veel betekenis voor de psychiatrie. Veel kritiek op dat de seksuele driften het onbewuste zouden beheersen. Hij wilde wetenschappelijke verklaring geven voor psychische problemen om ze zo op te lossen. Hij zette ook een breekijzer in de Bijbelse normen→onderbouwing v/d seksuele revolutie '60.
H3 Nieuwe sporen
Geloven na Auschwitz
Het symbool van het lijden van onschuldigen, de climax van menselijk kwaad. Waar was Gods rechtvaardigheid? Hoe kan dit uit Zijn vaderlijke hand komen? Velen hebben deze God vervangen voor mede-lijdende God die zich één gemaakt heeft met de onschuldigen.
In verzet
'60 en '70 acties tegen de gevestigde orde. Lang haar, baarden, blote voeten. In allerlei publicaties/demonstraties gal gespuwd tegen het gezag (macht), recht en orde (fascisme), industrie (groot kapitaal) burgerlijke gezin→leidt tot onderdrukking en uitbuiting.
H4 Ideologie voorbij?
Einde van Oost-West tegenstelling (politiek)
Decennia na WOII: Koude Oorlog. Twee ec. systemen tegenover elkaar. Westen: VS, kapitalistisch, democratisch. Oosten: SU, communistisch, totalitair. Steeds de spanning van een mogelijke kernoorlog. In het Westen was alles beslist geen eenheid, er waren hier ook socialistische partijen, gestimuleerd door de maatschappij kritiek in jaren '60 en '70. Politieke discussies sterk ideologisch bepaald. PvdA en VVD sterk tegenover elkaar. PvdA: maatschappelijke vernieuwing→democratisering v/h onderwijs, bedrijven, het leger. VVD: bestaande gezagsverhoudingen, recht en orde. Dus: progressief tegenover conservatief.
1966: D66, geen bestaande ideologie, maar 'redelijk alternatief'→pragmatisme. Na de val van de muur en het ijzeren gordijn werden ook de politieke tegenstellingen doorbroken. Socialisme had niet gewerkt, dus bleef de vrije markt economie (kapitalisme) over. Politiek: levensbeschouwelijk een kleurloze wereld, vanwege het pragmatisme. Economie heeft altijd voorrang. Door secularisatie: ethisch pragmatisme. Geen beroep meer op absolute normen. Binnen grenzen heeft de mens recht om zelf te kiezen over leven/dood, geluk, genot. Maar wie bepaalt die grenzen dan? Waarop is dat gebaseerd?
Einde aan de grote verhalen (postmodernisme)
Postmodernisme: huidige culturele situatie. Ná het modernisme. In het modernisme probeert men greep te krijgen op de wereld. De tijd van het christendom, liberalisme, socialisme. Men had een doel v/d wereld, opdracht v/d mens. Postmodernisten noemen het: de tijd van de grote verhalen.
Maar…
De secularisatie zorgde ervoor dat het christendom zijn invloed verloor. De islam eiste zijn plaats op. De Oost-West tegenstelling verdween. Geen enkele wereldbeschouwing leek zijn idealen te kunnen verwezenlijken. De postmoderne mens haalt uit de brokstukken wat hij mooi/goed/zinvol vindt. Op godsdienstig gebied: geloven mag weer. Alleen een gemeenschappelijke overtuiging lijkt niet meer te bestaan→individualisme, maar dat wordt weer ontkend.
Henk Hagoort: postmoderne mens wil geen systemen die dingen verklaren. Het gaat er niet om wat waar is, maar of iets werkt. En dat kan weer per persoon verschillen. Elkaar vrijlaten.
Toch zijn er enkele kenmerken v/h postmodernisme:
1. fragmentisering v/h leven: thuis, werk, studie, sport. Steeds een andere rol. 'homo-zappens.' Maar wie ben je nu werkelijk
2. aandacht voor de kleine verhalen: persoonlijke ervaringen→human interest.
3. leven hier-en-nu: historie en traditie zijn niet meer belangrijk. De samenhang in denken en leven ontbreekt
4. nadruk op ervaring: emotie, subjectief boven objectief. 5. subjectivering v/h waarheidsbegrip: waar is wat waar is voor jou. In de moderniteit was men het erover eens dat er een absolute waarheid was, maar welke daarvan verschilde men van mening. Hedonisme Geniet van het leven. Lijden/pijn/zieken worden omgebogen tot een vorm van amusement (film, pc).
3. reformatie: heerschappij van de kerk over geloof en samenleving doorbroken. Iedere gelovige zelf verantwoordelijk voor de omgang met God en de Bijbel. En keuze maken voor of tegen de kerk, gezag van de R-K kerk onder kritiek
4. nadruk op ervaring: emotie, subjectief boven objectief. 5. subjectivering v/h waarheidsbegrip: waar is wat waar is voor jou. In de moderniteit was men het erover eens dat er een absolute waarheid was, maar welke daarvan verschilde men van mening. Hedonisme Geniet van het leven. Lijden/pijn/zieken worden omgebogen tot een vorm van amusement (film, pc).
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden