Hoofdstuk 3

Ethiek gaat over god en kwaad in het menselijk handelen. Het begrip ‘moraal’ verwijst naar de waarden en normen die mensen feitelijk hanteren. Ethiek is het denken daarover en hoe mensen behóren te leven.

Optiek is de manier waarop je naar de werkelijkheid kijkt. Dit kan vanuit verschillende invalshoeken:

-Een commerciële optiek: hoe kan er zoveel mogelijk winst worden gemaakt?

-Een juridische optiek: wat zijn de wettelijke regels?

-Een esthetische optiek: wat is mooi en wat is lelijk? Wat is nou precies een mooie vormgeving?

Elke optiek stelt eigen vragen.

Ethische optiek is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen. In deze definitie gaat het om de drie kernbegrippen: het ‘uiteindelijk goede’, ‘behoren’ en ‘doen’.

-Goed: Wanneer het woord ‘goed’ wordt gebruikt vanuit een ethische invalshoek, wordt ermee bedoeld dat een handeling menswaardig is.

-Behoren: Ethische oordelen maken duidelijk hoe de werkelijkheid er uit zou moeten zien.  Je behoort menswaardig te handelen. Ethiek is geen vrijblijvende zaak, je bent verplicht dit te doen.

-Doen: Ethiek gaat over ons handelen, ons doen en laten. Je moet wel je verstand gebruiken, goed nadenken over wat goed is. Op dit handelen wordt je door anderen aangesproken en beoordeeld. Wanneer mensen je moreel aanspreken wordt je uitgedaagd verantwoording af te leggen voor wat je gedaan hebt.

Ethisch handelen is nodig om het beroep dat je uitvoert te beschermen. Maar ethiek is ook in je eigen belang. Als je onbeleefd bent tegen klanten, dan zal het beroep van verkoper een slechte naam krijgen, maar je baas zal ook niet blij zijn.

Ethische visies zijn standpunten (meningen) over hoe wij ons behoren te gedragen. Deze standpunten bieden ons hulp bij het oplossen van ethische problemen. Een ander woord voor standpunt is mening of visie.

Ethische visies zijn standpunten die worden opgenomen binnen de ethische optiek. Het zijn opvattingen over hoe wij ons behoren te gedragen. Mensen gebruiken deze ethische visies om twee redenen:

a.Om een oordeel te geven over bepaalde ethische problemen. Ethische visies kunnen ons dus helpen bij het oplossen van ethische problemen. Ze geven de richting van een oplossing aan.

b.Om het handelen (vaak achteraf) te rechtvaardigen. Dat gebeurt vooral als mensen gevraagd wordt zich te verantwoorden voor hun gedrag.

c. 

Belangrijke ethische visies zijn gevolgenethiek, beginselethiek en christelijke ethiek.

• Gevolgenethiek; Het gaat vooral om de gevolgen van een handeling. Díe handeling is juist die in zijn gevolgen een bepaald doel realiseert. Dat doel is meestal: zoveel mogelijk welzijn voor zoveel mogelijk mensen.

Binnen de gevolgenethiek kunnen we drie varianten onderscheiden:

- Hedonisme. Een ethische theorie die er vanuit gaat dat die beslissing of handeling ethisch juist is die in zijn gevolgen het meeste genot oplevert. Mensbeeld: de mens is van nature een wezen dat zoveel mogelijk probeert te genieten en onlust te vermijden. Het klassieke hedonisme benadrukte dat dat ook een goede zaak is: mensen behóren ook van het leven te genieten. Een belangrijk vertegenwoordiger van het klassieke hedonisme was de Grieks filosoof Epicurus (341-271 voor Chr.). Hij wees er op dat een hedonist zijn verstand goed moet gebruiken. Je moet op langere termijn denken, dan krijg je het meeste genot.

- Eudemonisme. Een ethische theorie die er vanuit gaat dat die beslissing of handeling ethisch juist is die in zijn gevolgen het meeste geluk oplevert. Bij Aristoteles (384-322 voor Chr.) betekent eudemonia: het geslaagde leven. In het ideaal van een geslaagd leven vallen geluk en goed-zijn (een goed mens zijn) samen. Definitie van geluk is: ‘het gevoel van welbehagen, dat het gevolg is van een zich in harmonie weten, zowel innerlijk in en met zichzelf als met zijn omgeving’. Het gaat om geestelijk welbevinden en een gevoel van harmonie met jezelf, je omgeving en eventueel met God.

- Utilisme. Als een beslissing of handeling ertoe leidt dat meer behoeften kunnen worden bevredigd, is dat gunstig voor de samenleving. Definitie van utilisme is: een ethische theorie die er van uit gaat dat die handeling of beslissing ethisch juist is die in zijn gevolgen het meeste nut oplevert voor de betrokkenen. Beroemde utilisten waren de filosofen John Stuart Mill (1806-1873) en Jeremy Bentham (1748-1832). De mens maakt bij zijn streven naar nutsmaximalisatie, meestal onbewust, gebruik van een morele balans. Mill gaat nog iets verder dan Bentham. Bij hem is het geluk van de ander geen bijkomstigheid, maar een bewust nagestreefd doel.

• Beginselethiek; Een ander woord voor beginsel is principe of recht, zoals recht op privacy, gelijkwaardigheid, eerbied voor het leven en eerlijkheid. Bij de oplossing van een ethisch probleem dient steeds recht gedaan te worden aan een of meer beginselen. Het beginsel dient zonder meer toegepast te worden, onafhankelijk te gevolgen. De belangrijkste vertegenwoordiger van de beginselethiek is Immanuel Kant (1724-1804). Kant onderscheidt twee vormen van handelen: handelen uit neiging(eigen welzijn/belang) en handelen uit plichtsbesef(Wat is goed voor de mensheid?). Plicht is datgene wat gedaan moet worden omdat de menselijkheid het vraagt. Menswaardigheid moet centraal staan in je leven. Mensen moeten de vrijheid hebben om de eigen behoeften, verlangens en wensen te bevredigen. De mens moet respect hebben voor de medemens. Als je ooit twijfelt wat je moet doen, moet je jezelf het volgende afvragen: zou je willen dat iedereen in een dergelijke situatie zou handelen zoals jij van plan bent?
• Christelijke ethiek; Binnen het christendom bestaan verschillende ethische richtingen. Het fundament van de christelijke normen bestaat uit de waarden:

- God liefhebben. Christenen geloven in God, God inspireert mensen en biedt troost.

- De waarde van het menselijk leven. Het christendom zegt: de mens is van onschatbare waarde. We moeten God dankbaar zijn voor elk mens die hij ons schenkt. Ieder mens is uniek. We moeten respect hebben voor ieder mens, want elk mensenleven is een geschenk en onvervangbaar.