De bespiegeling: H2 Spiegel aan scherven

Spiegel aan scherven


Expressionisme
Kunst doet verslag of reageert op de werkelijkheid. Begin 20e eeuw: besef werkelijkheid is meer dan alleen waarneming. Voor veel kunstenaars wordt emotie heel belangrijk -> expressionisme. Nadruk ligt op het rechtstreeks tot uiting brengen van emoties. Expressionistische kunstenaars hebben weinig aandacht voor de bestaande regels in de kunst.


Fünf kokotten
Kirchner richt in 1905 kunstenaarsgroep Die Brücke op -> begin van expressionistische stroming. Hij wil de emotie die hem tot scheppen drijft weergeven.

Fünf kokotten is een
houtsnede 5 vrouwen zijn nauwelijks herkenbaar of kloppend. Auto verwrongen perspectief. Houtsnede is voor exp. kunstenaars een favoriete techniek.


Le sacre du printemps
Ballet over een oerritueel -> offeren van een jonge maagd. Muziek van Igor Stravinsky heeft een krachtig maar onregelmatig ritme.

Vaslav Nijinski maakt de choreografie. Dansers stampen op de grond = revolutionair. Academisch ballet is sierlijk en zwevend. In le sacre wint de zwaartekracht.


Hexentanz
Mary Wigman = choreografe en danseres. Het onderwerp geeft haar de ruimte om gevoelens van verdriet en woede te uiten. Dansbewegingen: hurken, vallen, kruipen horen niet bij de regels van het academische ballet. Muziek heeft een ondergeschikte rol. De dans heeft succes en is invloedrijk in heel Europa als Ausdrucktanz.



Onderhuids
Belangrijkste boek van begin 20e eeuw: Die Traumdeutung = een verslag van de duistere wereld in dromen. Onderhuidse wereld. Freud moet steeds dieper graven om redenen voor problemen van zijn patiënten te vinden. Belangrijk: verdrongen herinneringen en wat niet hardop kan worden gezet. Bij de opvoeding leren we ons aan te passen aan verlangens van de omgeving. Freud is geïnteresseerd in als de controle over weggestopte dingen wegvalt (tijdens slaap, dronken bui of hypnose).


Erwartung
Zangstuk voor sopraan en orkest, lijkt op een verslag van een droom of nachtmerrie. Componist van dit zangstuk is Schöberg. De muziek volgt de waanvoorstellingen van de vrouw in het stuk. Steeds tempowisselingen en sterke dynamiek.


De schreeuw
Edvard Munch schildert het schilderij. De figuur op de voorgrond houd zijn oren dicht alsof de natuur oorverdovend schreeuwt, maar dat speelt zich in het hoofd af.

Kleuren en lijnen vloeien ineen met grove kwaststreken.

Het schilderij maakt veel indruk in DU op schilders en componisten.


L'aprè midi d'un faune
Verborgen driften spelen een grote rol. Hoofdrol is een faun die verliefd wordt op een nimf. Aan het eind bedrijft hij de liefde met de sluier van de nimf. Dit stuk bestaat uit een hoekige en energieke manier van dansen. Leon bakst ontwerpt de kostuums.


Abstractie
Als in een schilderij de voorstelling geen rol speelt is het abstract. Kleuren, vlakken en lijnen spelen een zelfstandige rol. Kandinski neemt muziek als voorbeeld. Muziek is ook abstract. De muziek van Schönberg is atonaal. De vaste regels zoals de vaste harmonieleer gelden niet meer. Voor allebei is de muziek geen doel op zich: het is nodig om uitdrukking te geven aan het onderbewuste, innerlijke of volgens Kandinski: het geestelijke.



Improvisatie no. 2, Treurmars
In het werk van Kandinski zijn drie categoriën te onderscheiden: impressies(directe waarneming speelt nog een rol), improvisaties(voorstelling is minder van belang) en composities. Bij de improvisaties weet je door de ondertitel de bedoeling ervan. De hoofdrol is kleur, vorm en in iets mindere mate de omlijning.


Impressie III Concert
1911 bezoekt Kandinski een concert van Schönberg. Deze maakt een grote indruk en Kandinski maakt er een sterk geabstraheerd schilderij van. Kleuren zijn instrumenten en tonen: geel is een schelle trompet. Zwart is de stilte/pauze tussen de noten.


Moskee in Hammamet
Paul Klee heeft de neiging orde te scheppen, ook al is die orde niet uit de zichtbare werkelijkheid te halen. In dit schilderij zijn de abstracte patronen van de islamitische kunst herkenbaar. Kandinski en Klee werken veel samen en hebben veel belangstelling voor volkskunst. Ook vinden ze dat deze kunst onderzocht moet worden. En dan met name de kunst aan de rand of net over de rand van Europa.


Primitief
Kunstenaars willen begin 20e eeuw direct uiting geven aan gevoel en emotie. Daarom zijn ze geïnteresseerd in het ongecultiveerde en primitieve. Avant-garde kunstenaars verzamelen primitieve kunst want het bied iets dat in de eigen kunst ontbreekt. Geraffineerdheid past niet bij de wens instincten en emoties rechtstreeks uit te drukken. Na WO1 steeds meer aandacht voor "negerkunst". In Amerika beginnen blanke orkesten de jazz te imiteren.


Demoiselles d'avignon
Geschilderd door Pablo Picasso. Hij schilderde een hoerenkast aan de Rue d'avignon in Marseille. De schilderstijl onderstreept de platvloersheid. Ledematen verliezen hun logische plaats en losse onderdelen zijn sterk vereenvoudigd en vinden bij toeval hun plek. De maskers en de fragmentatie luiden het kubisme in. Vele schetsen laten zien dat Afrikaanse maskers als voorbeeld zijn gebruikt.



La création du monde
Een voorstelling van Les Ballets Suédois. In de voorstelling wordt het ontstaan van de wereld geplaatst in de donkere wouden van Afrika. De mens is één met de natuur. Jean Börlin kiest niet voor de academische dansbewegingen, maar er wordt een soort oerdans opgevoerd. De muziek is gemaakt door Darius Milhaud. Hij gebruikt de elementen en instrumenten uit de jazz.


Revue Nègre
Rolf de Maré is verzamelaar van moderne en niet-Europese kunst. En hij houd contact met Picasso en andere Parijse kunstenaars. Hij stimuleert de samenwerking tussen dansers, componisten en beeldende kunstenaars veroorzaakt een revolutie in het westerse ballet. Hij haalt het Revue Nègre naar Parijs en die zijn een succes in de music hall op de Champs Elysées door Joséphine baker. De affiches bevestigen alle vooroordelen van het blanke publiek.


Jazz
De belangstelling voor negerkunst heeft in Europa een elitair karakter. Het ontstaan van jazzmuziek is een voorbeeld van vermenging tussen blanke en zwarte cultuur. Spirituals, gospels en blues ontstaan vanuit de traditionele elementen van de zwarte muziek. In de steden zijn de marsorkesten populair. De New Orleans-jazz ontstaat uit marsmuziek, blues, gospel en ragtime.


Maple Leaf Rag
Ragtime kenmerkt zich door een strakke baspartij, terwijl de melodie hier ritmisch tegenin gaat. Hierdoor ontstaat het gevoel van ragged time: verscheurde maat. Veel pianisten die dit spelen kunnen geen noten lezen en spelen op gevoel. Toch wordt het op papier gezet door Scott Joplin die zich tot een echte componist heeft ontwikkeld. Als dansmuziek past het perfect bij de cakewalk.



St. Louis Blues
Bessie Smidt gaat op tournee en zingt de blues. Deze blues zingt ze ook met Louis Armstrong op cornet. De cornet geeft commentaar op de tekst. De test heeft 3 zinnen per couplet waarbij de eerste zin wordt herhaald. De begeleiding volgt een vast akkoorden schema over 12 maten.

Zangers expres onzuiver of glijden naar de goede toon. Meeste blues in een slepend tempo.


Sweet lovin' man
Louis Armstrong is een gewone arbeider, maar 's avonds speelt hij in de beste bands van storyville. Er worden vooral ragtime en bluesstukken gespeelt. Er wordt geïmproviseerd en alle kenmerken van jazz zijn aanwezig maar de swing is nog wat houterig. Als storyville sluit gaan veel muzikanten naar Chicago. Louis Armstrong sluit zich aan bij de Creole Jazz Band.


Sneller
De technische ontwikkelingen gaan snel begin 20e eeuw. Iedereen is erg enthousiast over de ontwikkelingen. Marinetti laat dit ook in zijn futuristisch manifest doorklinken. Hij wil dat kunstenaars zich alleen nog maar met de toekomst bezighouden in hun kunst. Veel futuristen zijn het met hem eens en schrijven manifesten vol met eisen. Soms zijn deze bewust aanstootgevend en absurt.


Voortsnellende auto
Giacomo Balla sluit zich ook aan bij Marinetti als een van de eerste kunstenaars. Hij past niet alleen zijn onderwerpen aan, maar ook zijn schilderstijl. Het was in die tijd een sensatie om een auto door de straat te zien rijden. Die sensatie zorgt bij Balla voor een volledig abstract schilderij.


Unieke vorm van continuïteit
Futuristen zouden de mens het liefst ook herscheppen. Het beeld van Umberto Boccioni lijkt wel een voorbeeld van herschepping van de mens. Het lijkt op een krachtige machine, gemaakt om hoge snelheid te ontwikkelen. Het gladde oppervlak van het beeld doet denken aan een harnas uit de middeleeuwen.


Hommage aan Blériot
Op dit schilderij combineert Robert Delaunay 2 symbolen van het machinetijdperk: het vliegtuig en de Effeltoren. Dit schilderij geeft een sensationele nieuwe blik op de dingen weer. Een die voor een deel ontstaat door de mogelijkheid dingen uit de lucht te bekijken en voor een deel door het enthousiasme waarmee het machinetijdperk wordt begroet.



Fragmentatie
In de eerste helft van de 20e eeuw worden de delen van kunstwerken opvallend veel opgedeeld in losse fragementen. Ook werden machines steeds belangrijker. Freud behandeld zijn patienten als auto's: hij neemt de buitenkant weg en gaat in het binnenste op zoek naar oorzaken voor problemen.


Naakt de trap afdalend
Marcel Duchamp combineerd in zijn schilderij aspecten van 2 stijlen: het kubisme en het futurisme. Kubisme combineerd verschillende gezichtspunten en geeft ze allemaal tegelijk weer op het schilderij. Op het schilderij kun je zien dat het futurisme een totaal versnipperde ruimte weergave opleverd. Het lijnperspectief klopt ook niet meer.


Fruitschaal met karaf
Juan Gris voegt losse fragmenten samen op zijn schilderij. Ook heeft hij collage-elementen gebruikt. Sommige dingen heeft hij levensecht getekend, maar het perspectief maakt het weer niet echt. De elementen op het schilderij zijn echt maar door andere dingen wordt dat weer teniet gedaan.


De Ursonate
Kurt Switters verzamelt afval. Met dit afval wat hij overal mee naartoe neemt maakt hij kunst. Deze kunst noemt hij ‘Merz’, dit woord ontstond nadat hij een papier met Deutsche Commerzbank verscheurde. Hij verzamelt ook woorden die hij hergroepeert tot klankgedichten. De betekenis speelt geen rol meer, maar alleen de klanken. Switters voert de sonate in.



Oorlog
Tijdens de WO1 blijft er weinig over van het optimisme van het geweldig machinetijdperk. De technische vooruitgang heeft een oorlog veroorzaakt die veel gruwelijker is dan de eerdere oorlogen.

Veel kunstenaars ontvluchten de oorlog. Zwitserland blijft neutraal -> Zürich wordt een verzamelpunt voor jonge kunstenaars. Een andere plaats waar veel kunstenaars naar toe gaan is New York. In deze 2 steden ontstaat de kunststroming dada.


Pantsertrein
In het begin werd de oorlog verheerlijkt door futuristen, omdat je zo de wereld kunt herscheppen. Het perspectief van het schilderij geeft de trein een hoge snelheid en richting. Voor futuristen lijkt de oorlog hier nog een groot feest, de zege van de machine over de mens.


Zonsverduistering
Georg Grosz geeft na de oorlog een heel ander beeld hiervan. Op zijn schilderij staan alle verwoestingen die overblijven na de oorlog. Hij wijst ook heel duidelijk de schuldigen aan: alle machthebbers en de oorlogindustrie. En wij (het volk) zijn de ezel met de oogkleppen. We zien niet eens hoe wankel we staan.


De groene tafel
Kurt Jooss is de choreograaf van De groene tafel. Aan deze tafel wordt onderhandeld. Ze uiten geen emoties. De emoties worden wel uitgebeeld door onschuldige slachtoffers. Het dansstuk is een variant op de middeleeuwse dodendans.


Montage
Fragmentatie gaat vooraf aan montage. Een kunststroming die veel gebruik maakt van montage is dada. Voor dada heeft de oude wereld die geleid heeft tot oorlog afgedaan. Schwitters maakt onzinnige klankgedichten, want hoe kun je woorden serieus nemen als ze gebruikt worden om het volk voor een oorlog te krijgen? Een nieuwe kunstvorm die het helemaal niet zonder montage kan stellen is film.


Parade
Picasso ontwerpt in 1917 de kostuums voor Parade van Les Ballets Russes. Het dansen in deze kostuums is niet makkelijk. Eric Satie schrijft de muziek voor Parade. Hij laat alledaagse geluiden onderdeel van de muziek.



Cadeau
Cadeau is gemaakt door Man Ray en is symbolisch voor dada. De strijkbout zou alle kreukels weg moeten halen, maar door de spijkers gaat het alleen maar verder kapot. Het is een navolging van de ready mades van Marcel Duchamp. Hij wil laten zien dat kunst alles kan zijn en dat het niet uniek is of bijzonder, maar wel dat je er over na moet denken.


Berlin, Symphonie einer Groszstadt
Walter Ruttmann heeft de montage overtroffen met zijn film Berlin, Symphonie einer Groszstadt. Er is geen echt verhaal, het heeft geen hoofdpersonen en geen plot. Het enige onderwerp is dynamiek en het is net zo abstract als een schilderij van Balla.


Surreëel
Breton noemt de dromen de surrealiteit. Een realiteit die veel interessanter is dan de direct waarneembare werkelijkheid. Hij schrijft in 1924 het surrealistisch manifest. Hij roept kunstenaars op zich niet te beperken tot het direct waarneembare maar te zoeken naar een manier om uiting te geven aan de werkelijke drijfveer van ons denken en handelen.


De neus
In 1930 gaat de opera De Neus van Dimitri Sjostakovitsj in première. In de opera verliest de majoor zijn neus waarna hij ervandoor gaat. Er zijn enkele droombeelden van Freud in opgenomen. Het is in weze een montageachtige opera. Er wordt geen enkele muzikale eenheid nagestreefd.


Gezicht van Mae West
Salvador Dali is de bekendste surrealist. Hij laat met dit appartement zien dat hij het lichaam van Mae West wel zou willen gebruiken om in te wonen. De collagetechniek laat het uitgangspunt van Dali zien: het onverenigbare verenigen. Ook René Magritte laat in zijn schilderijen dromen werkelijkheid worden. Zijn neutrale schilderstijl is fotografisch en wat onbeholpen.


Vrouwen omsingeld
Er zijn 2 soorten surrealisten: de ene groep probeert droombeelden op te roepen door onwerkelijke situaties natuurgetrouw te schilderen. De andere groep probeer rechtstreeks vanuit de droomwereld te schilderen. Joan Miró hoort bij de laatste groep. Hij probeert automatisch vanuit zijn droomwereld te schilderen. Hij beschrijft dit
automatisme als iets wat zijn verstand te boven gaat.