Hoofdstuk 23

Samenvatting hoofdstuk 23. Grieks Het huidige Athene is met 3 miljoen inwoners de grootste stad van Griekenland. Gebied eromheen heette Attika, en was zo groot als de provincie Utrecht. Een stad met een streek erom heen werd polis (polis-‘stadstaat’) genoemd. Iedere polis was een staatje op zich en had eigen bestuur, wetten, muntstelsel en kalender. Met de Griekse wereld werd niet alleen Griekenland bedoeld, maar ook Zuid-Italie, Sicilië en de westkust van Turkije. In totaal waren er meer dan 1000 poleis (poleis- ‘stadstaten’). Een polis varieerde van 25 tot 100 km2. Sparta en Athene waren echter veel groter dan een doorsnee polis . Athene was ongeveer 7 km van haar havenstad Peiraieus verwijderd. Deze stad was belangrijk voor hun levensonderhoud en welvaart. De brede weg van Athene tot Peiraieus was door muren beschermd. In de 5e eeuw woonden er ongeveer 400.000 mensen in Athene. Daarvan had slechts 60.000 mannen het Atheense burgerrecht. Dit recht had je als beide ouders Atheens burger waren. Daarnaast woonden er in Athene ook zo’n 30.000 ‘medebewoners’ metoikoi. Dezen waren handwerklieden en handelaars. Zij hadden geen burgerrecht, maar moesten wel belasting betalen. De mannelijke burger en metoikoi . Vormden met hun vrouwen en kinderen ongeveer de helft van de Atheense bevolking. De rest waren slaven. Een Akropolis is een grote burcht, waar een waterbron aanwezig was. Oorspronkelijk hadden de koningen hier hun paleizen, en stonden er belangrijke tempels voor goden. Steden werden vaak aan de voet van een Akropolis gebouwd. Bij Akropolis in Athene staat o.a. een tempel voor de godin Athena. Tussen 492 en 479 waren de Perzen 3 keer Griekenland binnengevallen. Tijdens de laatste poging hadden ze Athene doorgedrongen, en hadden ze haar Akropolis 2x ernstig verwoest. In 479 werden de Perzen verslagen. Toen Perikles in 462 de politieke leider van Athene werd, herstelde hij de gebouwen die door de Perzen waren verwoest. Dit plan werd o.a. betaald door het zilver dat in Attika werd gedolven. Maar ook door bondgenoten, in ruim voor bescherming tijdens een mogelijke oorlog. De agora was het bestuurlijke en economische centrum van een Griekse stad. ‘agora’ betekent letterlijk ‘verzamelplaats’. Er waren winkels, marktkraampjes, maar ook regeringsgebouwen, gerechtshoven, en tempels. In Athene lag de agora aan de voet van de Akropolis. Dwars over de agora liep de Panathenaiische weg, die de belangrijkste toegangspoort van de stad met de Akropolis verbond. Jaarlijks trok hierlangs de feestelijke optocht ter ere van de godin Athena. Ook Hefaistos, de god van smeden en metaalwerk, werd hier vereerd. Zijn tempel, Hefaisteion, staat aan westkant van agora. Het is een tijd lang als christelijke kerk gebruikt en is de best bewaarde tempel van Griekenland. Rondom de tempel Hefaitsteion lag de wijk met werkplaatsen en winkels van metaalarbeiders. De agora was omgeven door zuilenhallen, stoa’s genoemd. Deze brachten bescherming tegen zon en regen. Ze dienden als winkelcentrum, maar ook als openbare plaatsen voor publieke lezingen van filosofen. Tegenwoordig is stoa aan de oostzijde weer opgebouwd. Op de Akropolis werden tussen 442 en 404 onder leiding van de beroemde beeldhouwer Feidias, o.a. opgericht: · De Propylaiën, monumentale toegangspoort · Tempeltje van Athena Nikè ‘overwinning’, als herinnering aan overwinning op de Perzen. · Het Erechtheion, oudste en heiligste plaats van Akropolis. Tempel Erechtheion bestond uit een aantal heilig ruimten, waarvan enkelen geweid aan de mythische koningen van Athene. In 1 van die ruimtes stond houten beeld van Athena Polias, beschermster van de stad. In Erechtheion groeide ook een olijfboom, ooit geschenk van Athena. Ook was de afdruk van de drietand van Poseidon zichtbaar. Tegenwoordig vooral Kariatidenhal beroemd, genoemd naar de zuilen in de vorm van vrouwen of kariatiden. Midden op het tempelplein stat een groot bronzen beeld van Athena Promachos ‘voorvechtster’, gemaakt door de beeldhouwer Feidias. Door het schitteren en weerspiegelen van het zonlicht was dit voor zeelieden het herkenningspunt dat ze Athene naderden. Pausanias was een reiziger uit de 2e eeuw na Christus, die 65 van de vele beelden op het tempelplein heeft beschreven. Ook werden er buitgemaakte wapens tentoongesteld van de vijand, en geschenken van de burgers aan de goden. Met het ‘Perzenpuin’ worden de overblijfselen van de oorspronkelijke beelden genoemd, die door tijdens de Perzische inval zijn vernield. Met dit puin is, bij de wederopbouw van de Akropolis, het plateau geëgaliseerd. In dit ‘Perzenpuin’ zijn later door archeologen vele beelden teruggevonden; allen daterend van vóór 479, en gemaakt in de ‘Archaïsche stijl’. De Grieken bouwden een tempel op plaatsen die volgens hun vaak door een god of godin werden bezocht. De Grieken vereerden hun goden buiten de tempel. Op het altaar voor de tempel werden de (brand)offers gebracht. In de centrale ruimte van de tempel, de cella, stond een beeld van de god of godin. Vroeger werden de Griekse tempels van hout gemaakt, daarna van steen of marmer. Je hebt verschillende stijlen; Dorische, Ionische en Korinthische. Te herkennen aan de bovenkant van de zuilen, de kapitelen. Oorspronkelijk waren de beelden, reliëfs en andere decoratieve onderdelen in allerlei kleuren beschilderd. De achtergrond was altijd blauw, om de andere kleuren goed uit te laten komen. Het Parthenon is de tempel die gewijd was aan Athena Parthenos (‘maagd’). Voor de tempel maakte Feidias een 12 meter hoog beeld van de godin Athena. Dit beeld was van goud en ivoor. In het begin van de middeleeuwen werden van het Parthenon en het Erechtheion à Christelijke kerken gemaakt. In de 15e eeuw, toen Griekenland door de Turken was veroverd, veranderde het Parthenon in een moskee. Het Erechtheion werd de woonplaats van de haremvrouwen van de Turkse commandant. In 1684 begonnen de Venetianen een oorlog tegen Turkije en veroverden Athene. Op 26 september 1987 schoten de Venetianen een kanonskogel door het dak van het Parthenon, waar het buskruit van de Turken was opgeslagen. De tempel ontplofte: het dak, 19 van de 58 zuilen en een groot deel van de muren begaven het. Tegenwoordig worden de tempel s bedreigd door de luchtvervuiling. De ijzeren pinnen waarmee het marmer in de 19e eeuw aan elkaar is bevestigd, zijn verroest. In 1983 is men begonnen aan een grondige opknapbeurt van de Akropolis, deze is nu afgerond. Het Parthenon en Erechtheion waren helemaal afgebroken en weer opgebouwd. Wat er nog van de oorspronkelijke bouw ter plekke was (in situ), is vervangen door kopieën. Kort overzicht jaartallen: 5e eeuw Athene had ongeveer 400.000 mensen wonen

492-479 Perzen 3 keer Griekenland binnen gevallen
479 Perzen verslagen
442-404 Op de Akropolis werd, onder leiding van Feidias, opgericht: Propylaïen, tempeltje van Athena Nikè, Erechtheiron. 2e eeuw na Chr. Pausanias beschreef meer dan 65 beelden van de tempelplein van Akropolis/Erechtheiron
Middeleeuwen Parthenon en Erechtheiron worden Christelijke kerken
15e eeuw Parthenon wordt moskee Erechtheiron intrekt van haremvrouwen Turkse commandant
1684 Venetianen begonnen oorlog tegen de Turken
26 september 1987 Venetianen schoten kanonskogel door dak van Parthenon. Tempel ontplofte, en dak 19 v. 58 zuilen + muur begaf. 1983 Grondige opknapbeurt van de Akropolis, nu al afgerond.

Bouwstylen: Dorisch = simpel
Ionisch = krul
Korintisch = haakjes