Homerus: Dios Odysseus (eindexamen 2012)

Notitie: Griekse tekens worden niet ondersteund. Overal waar [zie bijlage] staat, horen Griekse tekens te staan. Zie daarvoor de bijlage.

Hoofdstuk 1            Homerus en het epos
*    Epiek/epos/heldendicht, is een lang monumentaal gedicht, geschreven in dactylische hexameter. Het beschrijft roemrijk gebeurtenissen uit een ver verleden. Vaak zijn ze aangedikt en niet gebeurd als verteld; dit komt doordat ze werden verteld, en niet opgeschreven. De goden zijn belangrijk; ze sturen de handeling en nemen ook vaak deel. Altijd vormt een held/stad het centrale thema, met alle gebeurtenissen er om heen. De bekendste epen zijn de Ilias en de Odyssee van Homerus; de Aeneis van Vergilius is ook zeer bekend. De Ilias en de Odyssee zijn de oudsten.

*    De Ilias → Beschrijft in 15.000 verzen 51 dagen van de Trojaanse oorlog uit het 10e jaar. (De oorlog ontstond door schoonheidswedstrijd tussen Hera, Afrodite en Athena). Paris moest dit beoordelen en vond Afrodite de mooiste; de andere 2 waren diep bele-digd. Als dank beloofde zij hem Helena, de vrouw van Menelaos, koning van Sparta. Paris bracht haar naar Troje, en even later gingen de Grieken o.l.v. Agamemnon, broer van Menelaos, naar Troje. Het thema is de wrok van de held Achilles jegens Agamem-non en de gevolgen van deze wrok voor het verloop van de oorlog; ze krijgen ruzie om een buitgemaakt meisje. Achilles’ moeder Thesis bracht de Grieken middels Zeus grote verliezen aan. Patroclos, vriend van Achilles, verdrijft de Trojanen die zich in de stad terugtrekken; Hector, aanvoerder van de Trojanen vermoordt Patroclos. Hector wordt vermoord door Achilles. Priamus, de vader van Hector en koning van Troje komt en krijgt Hector terug. De Ilias eindigt met de begrafenis van Hector.

*    De Odyssee → In 12.000 verzen wordt, gedeeltelijk d.m.v. flashbacks, de terugkeer van Odysseus van Troje naar Ithaca verteld, met al zijn beproevingen en avonturen onder weg. Daarnaast gaat het over de problemen thuis die hij moet overwinnen om weer koning te worden van Ithaca. Ook krijgen we de ontwikkeling van zoon Telemachos mee; de verschillende verhaallijnen komen samen wanneer Odysseus en Telemachos elkaar op Ithaca treffen. Het verhaal speelt zich af in 41 dagen, maar gaat over 10 jaar. In de Odyssee zijn drie hoofdthema's: de zwerftochten van Odysseus, de zoektocht van Telemachos (en zijn ontwikkeling van jongen tot man) en Odysseus' terugkeer en wraak.

*    De Ilias en de Odyssee worden verbonden door de rol die de held vervuld; de moraal van helden is sterk individualistisch + competitief, met interesse voor eigen ambitie, prestige en verlangens. [zie bijlage]is hier binnen belangrijk; helden streven naar voortref-felijk handelen. (Op slagveld qua moed en kracht, lichamelijke schoonheid, en hij moet uitblinken bij een vergadering; moet erkend worden door anderen) De prijs voor [zie bijlage]is [zie bijlage]De held krijgt aanzien en bijzondere (ere)functies; het aanzien is vooral belangrijk door het Griekse [zie bijlage]schaamtegevoel. Men beoordeelt elkaar op de gevolgen; zijn de gevolgen fataal, dan kan de held gevoel hebben dat hij slachtoffer van [zie bijlage] is gewor-den.

*    Weinig is bekend over Homerus; in de oudheid bestond een traditie in de 9e eeuw dat hij aan de westkust van Klein-Azië was geboren en stierf op Ios. Eerst zou hij de Ilias heb-ben geschapen en daarna de Odyssee. Er is altijd onzekerheid geweest over de Ilias en de Odyssee.

*    Vanaf de 18e eeuw ontstond de Homerische kwestie; de Analytici en de Unitariërs ston-den tegenover elkaar: de Analytici meenden dat de Ilias en de Odyssee een mengsel van kortere, onafhankelijk van elkaar bedachte verhalen van verschillende dichters waren, op basis van tegenstrijdigheden in de werken. De Unitariërs vonden in de een-heid en samenhang het werk van 1 dichter die beide werken maakte.

*    Milman Parry onderzocht de werken en ontdekte vaak herhaalde vaste woordformules; ze vormen een einde van een eeuwenlange mondelinge overlevering. Homerus was waarschijnlijk een zanger van de epische poëzie met dit formulaire karakter.

*    Homerisch epos is eindproduct van lange traditie van orale zangkunst. Dit ontstond in Myceense tijd, rond 14/16e eeuw voor Chr. Rondtrekkende beroepszangers [zie bijlage], droegen de epische heldendichten voor i.c.m. muziek. Na de verwoesting van deze Myceense burchten, ging de traditie voort bij de Aeoliers.

*    Verhalen waren geliefd, het ging over hun heroïsche geschiedenis, en er werd veel geïdealiseerd. Het voordragen werd later voortgezet door Ionische zangers; hier ontstond het Ionische dialect door de Ionische Homerus, dat hij leerde door de voordrachten. Alles werd in het Ionisch omgezet, maar dat kon bij alles; een epische kunsttaal ontstond; zeer bijzonder. In de epische taal van Homerus zitten dus 3 dialecten: Myceens, Aeolisch en Ionisch. Mede door de dactylische hexameter is de kunsttaal ontstaan.

*    Homerus dicteerde zijn werken en het werd opgeschreven. Zo kon hij het verhaal ook verder perfectioneren. Na het opschrijven van de Ilias en de Odyssee ontstonden [zie bijlage], reciteerders van een vaste tekst; er was behoefte aan een standaardtekst. In de 6e eeuw is door de Atheense tyrannos Pesistratus een definitieve versie opgesteld.

*    In de 3e eeuw is de Odyssee ingedeeld in 24 boeken op papyrusrollen en begon men het te onderzoeken. De Odyssee bestaat uit 24 boeken en er zijn 4 groepen;     
1-4 →     Gaat over Telemachos die door de Godin Athena aangespoord wordt naar         Nestor en Menelaos, vrienden van zijn vader, te gaan. Zij vochten namelijk         ook tegen Troje, en waren tegelijk uit Troje vertrokken. Hij moet informatie         inwinnen over zijn vader, de Telemachi.
5-8 →    Gaat over avonturen van Odysseus na vertrek van Ogygia, en zijn aankomst         bij de Faiaken.
9-12 →    Gaat over flashback van Odysseus zelf, van zijn vertrek uit Troje tot aankomst         bij nimf Calypso. Hij vertelt o.a. over de Ciconen en Lotophagen, de cycloop         Polyphemus, Circe, afdaling in de onderwereld, dat hij als enige de storm         overleefde en toen 7 jaar bij Calypso zat.
13-24 →     Gaat over de thuiskomst van Odysseus op Ithaca, wraakneming op vrijers         en hereniging met vrouw Penelope en zoon Telemachos.

*    Homerus is beginpunt van de Griekse literatuur, en het eindpunt en bekroning van eeuwenlange mondelinge traditie. Homerus was zelf een voordrager en improviseerde een voordracht. Dit gebeurde tijdens meerdaagse godsdienstige feesten. Er was altijd een vaste verhaallijn, waar omheen werd geïmproviseerd.

*    De orale achtergrond van het homerische epos blijkt uit het terugkeren van typische scènes, formules, geregeld terugkerende verzen en epitheta ornantia. Men had een vaste lijn en aan de hand van deze elementen kon een dichter improviseren/reciteren. Dit waren de mnemotechnische elementen om voor te kunnen dragen.
*    Het homerische epos heeft een alwetende verteller die zelf geen rol speelt; hij kent alle gedachten van alle personages, en dit heeft hij te danken aan de Muze. Personages spreken veel zelf; dit wordt gedaan door veel flashbacks. Homerus grijpt soms in met vertellerscommentaar (prospectie); wij weten meer dan de personages en dit levert dramatische ironie en [zie bijlage] op.

*    Homerische vergelijkingen zijn er om bepaalde gebeurtenissen als primaire functie te illustreren, en daarnaast om als secundaire functie waarde aan de vertelling toe te voegen, zoals het opwekken van [zie bijlage]. Een homerische vergelijking gaat altijd als volgt:     1.    X deed Y
2.    Zoals een …            Duurt vaak enkele regels…
3.    Zo deed X Y

*    Homerische epen stonden hoog in aanzien van de Grieken. Ze noemden Homerus gewoon de [zie bijlage], de dichter. Er werd veel uit Homerus geciteerd en in het Griekse onderwijs nam het ook een belangrijke plaats in; er werd veel Homerus gelezen, ge-schreven en geleerd. Ook bij de Romeinen was Homerus de belangrijkste auteur in het onderwijs. Het was niet alleen de vaderlandsgeschiedenis, maar ook een les van hoe het hoort.

Hoofdstuk 2            Odysseus in de Ilias: Een ware held
*    Odysseus geldt als één van de belangrijkste helden in de Ilias en Odysseus; hij geeft een bijzonder positief beeld. Maar slimheid kan omslaan in sluwheid en leugenachtig-heid. Odysseus wordt beschreven als eerlijk en nobel, maar is ondertussen arglistig, doortrapt en achterbaks.

1    Odysseus pakt Thersites aan (Blz. 22-26)
Odysseus wordt aangespoord door Athene de Grieken niet naar huis te laten gaan, door te zeggen dat Agamemnon ze op de proef wilde stellen en dat ze nu naar hem moeten luiste-ren. Eén man, Thersites, gaat hier tegen in en wil niet dat aanvoerder Agamemnon ‘hen in de ellende sleept’; hij wil naar huis varen, hij vindt dat ze worden uitgebuit. Odysseus snoert hem de mond door te zeggen dat hij de allerslechtste soldaat is en zich absoluut niet zo uit moet laten over zijn koning en heerser Agamemnon. De soldaten waren ontstemd doordat er verwarring was ontstaan door de uitbarsting van Thersites. Odysseus’ wijsheid wordt door de overige soldaten vervolgens geprezen.

Odysseus is eraan gewend dat Athene hem bijstaat, doordat hij haar direct herkent. Odysseus weet al wat Agamemnon van plan is: hij weet dat hij de soldaten eerst op de proef wil stellen. Odysseus spreekt tegen een vorst fatsoenlijk; hij waarschuwt alleen voor de boosheid van Agamemnon. Bij een lage soldaat spreekt hij woedend. Thersites domheid wordt flink benadrukt.

2    Trojanen bewonderen Odysseus (Blz. 27-28)
Er is een strijd gaande om Helena tussen Menelaos en Paris; Odysseus wordt door Helena omschreven als een listige en goed oplettende man. Odysseus ging met Menelaos richting het Trojaanse paleis en Antenor, een Trojaanse vorst, omschrijft hem als groots en geweldig spreker bij de onderhandelingen over Helena.

Agamemnon werd het eerste beschreven door Helena en zij benadrukt zijn slimheid. Priamus valt op dat Odysseus kleiner is, maar breder en oplettend. Antenor vertelt nog dat Odysseus kleiner en ouder is, spreekt over zijn optreden alvorens te spreken, zijn schranderheid en zijn vloeiende woorden.

3    Odysseus neemt deel aan het gezantschap (Blz. 28-33)
Agamemnon wil vergaderen en verzoenen met Achilles; Odysseus, Phoenix en Ajax gaan naar Achilles en Patroclos. Ze worden gastvrij ontvangen door Achilles en Odysseus be-schrijft de noodsituatie van de Grieken. Odysseus wil hem proberen over te halen te stoppen met de strijd; hij zal er anders spijt van krijgen. Mocht hij het wel doen, dan zullen de Grieken hem eeuwig danken. Agamemnon wil hem vele geschenken geven als hij stopt met de strijd.

Odysseus plaatst de comfortabele situatie in de tent tegenover de benarde van de Grieken; hij heeft het hier veel over Hector, om Achilles uit de kast te lokken. Hij wil medelijden wekken door te zeggen dat Hector schepen in de brand zal steken en dat ze hun vaderland nooit meer zullen zien.

4    Odysseus doet verslag van het gezantschap (Blz. 33-34)
Achilles blijft onverbiddelijk en blijft bij zijn besluit niet toe te geven. Hij kondigt aan morgen zelf te vertrekken.                    

Odysseus doet verslag als een verstandig en betrouwbaar spreker. Odysseus spreekt over en dreigement van Achilles om morgen te vertrekken, om het serieuze van de zaak aan te geven.

5    Krijgsdaden van Odysseus (Blz. 35-37)
Een strijddag waarop Grieken het zwaar te verduren krijgt. Odysseus is op een bepaald moment alleen in de strijd en wordt bedreigd door Trojanen. Hij verweert zich natuurlijk geweldig goed. Hij doodt Charops en uiteindelijk ook Sokos, diens broer, die een speer naar Odysseus wierp, maar die tegen werd gehouden door Athene. Odysseus roept om hulp, en krijgt die dan ook van Ajax en Menelaos.

Odysseus geeft niet op, omdat alleen lafaards dat doen. In de vergelijking wordt Odysseus vergeleken
met een everzwijn, zijn de honden en de jagers de Trojanen en zit hij ook in een benarde situatie. Het
is opmerkelijk dat Athene op het slagveld is; dat mocht niet van Zeus.

6    Odysseus wijst Agamemnon terecht (Blz. 38-39)
Agamemnon is bang dat Hector de schepen in brand zal steken en wil ’s nachts vluchten. Odysseus neemt dan het woord en vindt het laf nu weg te gaan; bovendien zou de strijd niet te winnen zijn op zee.

Odysseus mag hier Agamemnon verwijten maken als gelijkwaardige held, en Agamemnon laat zich door Odysseus snel van zijn plan afbrengen; hij is invloedrijk.

7    Odysseus geeft verstandige adviezen (Blz. 39-42)
De situatie wordt steeds slechter. Odysseus wil dat de mannen niet aanvallen eer ze hebben gegeten; zonder eten valt er niet te vechten, want hierin schuilt moed en kracht. Agamemnon moet geschenken geven aan Achilles en dan samen eten. Odysseus moet de geschenken halen. Achilles wil echter direct vechten. Odysseus legt hem uit dat zij het beter weten; zij zijn wijzer. Tevens is het aan Zeus.

Agamemnon spreekt vooral tegen Odysseus en het leger. Achilles wil zonder eten vechten om de gesneuvelden te wreken. Achilles is krachtiger als soldaat, Odysseus is slimmer. Odysseus waar-schuwt dat de soldaten na de maaltijd snel weer terug moeten keren naar de slaglinie, om te vechten.

Hoofdstuk 3        Athene neemt het voor Odysseus op
A    Het begin van de Odyssee (Blz. 43-44)
O muze, bezing de man die zeer veel rondzwierf nadat hij de heilige stad Troje had verwoest. Hij zag van veel mannen de stad en leerde ook de geest kennen. Hij leed veel smarten op zee en in zijn hart, terwijl hij vocht voor zowel zijn eigen leven als de terugkeer van zijn makkers. Maar toch redde hij zijn makkers niet, hoewel hij ernaar streefde. Zij kwamen om door hun roekeloze daden van henzelf, de dwazen, die de koeien opaten van Hyperion Helios, maar hij ontnam voor hen de dag van de terugkeer. Van deze dingen, juist van enig punt af, godin, dochter van Zeus, vertel het ook aan ons!

R. 1        Homerus roept de muze aan. Odysseus is vindingrijk/slim
        [zie bijlage]→ Belangrijkste woord; als 1e omschrijft het alles (nadruk)
R. 2        [zie bijlage]→ 1e woord; nadruk en enjambement.
R. 3        [zie bijlage]→ Weinig samengetrokken ([zie bijlage])
        [zie bijlage]→ Chiasme
R. 4        [zie bijlage]→ Homerus laat augment weg (heel vaak)
R. 6        [zie bijlage] → [zie bijlage]valt weg voor het metrum
R. 7         Het was echt hun eigen schuld, Odysseus absoluut niet!
R. 8-9        [zie bijlage] → Thmesis (ver uit elkaar)
R. 10        Ringcompositie; maakt niet uit waar je begint, als je maar begint.

B    Schets van de situatie (Blz. 46)
Toen waren alle anderen, die ontvluchtten aan het dreigende verderf thuis, zowel ontkomen aan de zee als aan de oorlog. Maar de nimf Calypso hield alleen hem tegen, verlangend naar de terugkeer en zijn vrouw, stralende onder de godinnen, in haar holle grotten, verlangend dat hij haar echtgenoot zou zijn. Maar toen het jaar dan gekomen was, nadat de jaren verstreken waren, waarin de goden voor hem beschikt hadden om terug te keren in dit jaar naar huis, naar Ithaca, was hij ook toen niet ontkomen aan inspanningen te midden van zijn dierbaren. En de goden hadden allen medelijden, behalve Poseidon. En hij was zonder ophouden vertoornd op de godgelijke Odysseus.

R. 11        [zie bijlage]’ → Verhaal begint 10 jaar na de ondergang van Troje (elisie)
        [zie bijlage]→ Alle andere Griekse helden (Menelaos, Agamemnon en Nestor)
        [zie bijlage]→ Wordt nader uitgewerkt in [zie bijlage]
R. 12        [zie bijlage]→ Perfectum; het geeft het resultaat weer, ze zijn dus wel ontsnapt.
R. 13        Zijn vrienden zijn dood, hij is nu alleen bij Calypso
R. 14         Hij zat 7 jaar bij Calypso op het eiland Ogygia
R. 15        AcI → [zie bijlage]
R. 16         [zie bijlage]→ Genabs
R. 17         [zie bijlage]→ Zijn terugkeer was voorbestemd
R. 18        [zie bijlage]→ Ellende thuis en inspanningen om thuis (vrijers)
R. 19        Enjambement [zie bijlage](De goden waren steeds medelijdener)
        [zie bijlage]→ Imperfectum van herhaling, om de lange duur aan te geven.
R. 20        Poseidon was boos; zoon Polyphemus is vermoord door Odysseus

C    Zeus neemt het woord in de godenvergadering (Blz.47-48)
Maar hij was naar de Ethiopiërs gegaan, die ver weg wonen; de Ethiopiërs die in tweeën gedeeld zijn, ver van de mensen, sommigen bij de ondergaande zon, anderen bij de opgaande om van stieren en rammen een offer in ontvangst te nemen. Daar genoot hij juist, aanzittend aan de maaltijd, maar de anderen waren bijeen in het paleis van de Olympiër Zeus. Te midden van hen begon de vader van de mensen en de goden het gesprek. Want hij herinnerde zich in zijn hart de voortreffelijke Aigisthos, die de wijdvermaarde zoon van Agamemnon, Orestes, doodde. Hij sprak de woorden te midden van de onsterfelijken, denkend aan hem.

R. 22-23     [zie bijlage]→ Ver weg van Poseidon; zolang Poseidon in de buurt is kan             Odysseus niet naar huis. (Goden zijn bang) Nu durft Athena het aan.
R. 29        Aigisthos is [zie bijlage]→ Voortreffelijke afkomst; epitheton ornans (versierend bvnw)
R. 30        [zie bijlage] → Orestes doodt Aigisthos; de ro maakt duidelijk dat iedereen dit verhaal wel kent.

Homerus heeft vaste formules; vaste zinnetjes, altijd in dezelfde volgorde. (Zeus, onze vader, zoon van Cronus, hoogste van de heersers) → Mnemo-technische hulpmiddelen → aanknopingspunten voor de voordragers.

D    De straf van Aigisthos (Blz.49)
O drommels, de stervelingen beschuldigen de goden nu. Want zij zeggen dat de rampen van ons zijn. Want zij hebben ook zelf pijn door hun eigen stommiteiten, meer dan hun toekomt, zoals ook nu Aigisthos in strijd is met het lot. De door velen begeerde echtgenote van Atreus’ zoon doodde hem die was teruggekeerd, wetend van het vreselijke verderf. Hoewel wij hen tevoren vertelden, nadat Hermes de scherpziende Argus doder was gestuurd, om ook niet hem te doden en om ook niet het hof te maken voor de echtgenote. Want de wraak voor Atreus’ zoon zal er vanuit Orestes zijn, wanneer hij volwassen is geworden en verlangd naar het land. Zo sprak Hermes; ‘Maar het goed menend, overtuigde hij de geest van Aigisthos niet: Nu boette hij voor alle dingen meer.’

R. 33        Zeus zegt dat de mensen ze voor een deel voor hun eigen ellende verantwoordelijk         zijn. Een ander deel is voorbestemd of door de goden bepaald, maar mensen zorgen
        wel voor meer ellende voor zichzelf dan voor hen is bestemd.
R. 34        [zie bijlage]→ Deze woorden betekenen voor Aigisthos. “Blijf van Klytaemnestra af en         maak Agamemnon niet dood, dan kom je zelf ook niet zo ellendig aan je einde,             Aigisthos.”
R. 35        De herhaling van [zie bijlage] maakt duidelijk dat voor Aigisthos geldt wat in het             algemeen voor de mensen geldt.
R. 37        [zie bijlage]→ Hermes had Aigisthos gewaarschuwd dat Orestes hem zou         doden als hij met Klytaimnestra trouwde en Agamemnon doodde.
R. 39        [zie bijlage]→ Chiasme
R. 40         [zie bijlage]→ De wraak van Orestes zal pas komen zolang hij niet trouwt en Agamem-        non niet doodt.

In dit verhaal is Klytaemnestra te vergelijken met Penelope (man van de strijder), Orestes met Telemachos en Aigisthos met de vrijers. Het verhaal van Agamemnon is een waarschuwing voor Odysseus; thuis zijn grote gevaren. (vrijers)

E    Athene is bezorgd om Odysseus (Blz. 51-52)
Vervolgens antwoordde de uilogige godin Athena: ‘Onze vader, zoon van Cronus, hoogste van de heersers, zeer zeker, ligt hij juist neer in een passende ondergang, zoals ook een ander om moge komen die dergelijke dingen doet. Maar het hart wordt verscheurd, om de dappere Odysseus, de ongelukkige, die gedurende een lange tijd ver van zijn dierbaren kwellingen verduurt op een omstroomd eiland, waar het middelpunt van de zee is. Het eiland is boomrijk, de godin bewoont er een huis op, de dochter van de kwaadaardige Atlas, die van de hele zee de diepten kent, heeft lange zuilen die de aarde en hemel gescheiden houden. De dochter van deze houdt de ongelukkige jammerend tegen en betoverde hem niet met zachte en vloeiende woorden steeds weer, opdat hij Ithaca zal vergeten. Maar Odysseus verlangt te sterven, verlangend om de opstijgende rook van zijn land te zien. Wordt jouw geliefde hart nu niet geroerd Olympiër? Deed Odysseus nu niet jou plezier wanneer hij offers bracht bij de schepen van de Grieken in het wijde Troje? Waarom was jij nu zozeer woedend op hem Zeus?’

R. 44        [zie bijlage]→ Formule die o.a. wordt herhaald in R. 80-81
R. 47        [zie bijlage]→ Toespeling op wat er gaat gebeuren met de vrijers die de wetten van         de gastvrijheid overtreden en door Odysseus en Telemachos worden gedood.
R. 48        [zie bijlage]→ Alliteratie
R. 49        [zie bijlage]→ Alliteratie
R. 50        [zie bijlage]→ Anastrofe
R. 55        [zie bijlage]→ Geeft aan dat Odysseus geen hoop heeft Ithaca terug te zien.
R. 59-62    De herhaling van [zie bijlage] benadrukt het ongeduld van Athena.

Poseidon is de oorzaak van alle ellende en dus hoeft Athena dat eigenlijk niet aan Zeus te vragen.

F    Zeus is niet boos op Odysseus (Blz. 53-54)
Tot haar sprak de wolkenverzamelaar Zeus antwoordend: ‘Mijn kind, wat voor een woord ontsnapt jou aan de omheining van de tanden! Hoe zou ik, de goddelijke Odysseus kunnen vergeten die de stervelingen overtreft wat betreft verstand, die de onsterfelijke goden meer offers gaf dan anderen die de wijde hemel bewonen? Maar de aardomvattende Poseidon is steeds onophoudelijk boos vanwege de Cycloop, die hij aan z’n oog blind maakte, de god-gelijke Polyphemus, van wie de kracht het grootst is bij de Cyclopen. Thoösa de nimf baarde hem, de dochter van Phorkys, heerser van de oneindige zee, na geslapen te hebben in een holle grot met Poseidon. Dus sindsdien doodt de aardschokker Poseidon Odysseus welis-waar niet, maar hij houdt hem echter ver van zijn vaderland. Maar komaan, laten we hier allen beraadslagen over de terugkeer, opdat hij terugkeert.’

R. 64        [zie bijlage]→ Metafoor (Wat zeg jij nou?)
R. 72        [zie bijlage]→ Oude zeegod
R. 75        [zie bijlage]→ Praesens geeft aan dat Poseidon nog steeds kan toeslaan.
R. 76        [zie bijlage]→ Vormt een tegenstelling met het feit dat Poseidon afwezig is.
R. 79        [zie bijlage]→ Contrasteert met [zie bijlage]

G    Hermes moet naar Calypso (Blz.55)
En tot hen antwoordde vervolgens de uilogige Athena: ‘O vader, zoon van Cronus, hoogste van de heersers als het nu heus is aan de gelukzalige goden, dat de zeer verstandige Odys-seus terugkeert naar zij huis, laten we vervolgens de bode Hermes, de Argusdoder, naar het eiland Ogygia sturen, opdat hij zeer snel zegt aan de nimf met de mooie vlechten over het feilbare besluit, de terugkeer van de onverschrokken Odysseus, opdat hij terug zal keren.

R. 85        [zie bijlage]→ Ogygia, het eiland van de nimf Calypso.
R. 86        [zie bijlage]→ Athena wil niet dat de goden terugkomen op het besluit.

Hoofdstuk 4        Heldendaden van Odysseus   
*    Athene heeft gepleit voor terugkeer van Odysseus, en gaat als Mentes, vriend van Odysseus naar Telemachos. Zij spoort aan een reis naar koning Nestor en Menelaos; zij vertrokken tegelijk uit Troje met Odysseus, om informatie in te winnen over zijn vader. Telemachos roept dan een volksvergadering bijeen om zich te beklagen over het wan-gedrag van de vrijers. Zij geven Penelope de schuld, die ze bedroog met het kleed. Telemachos gaat naar Pylos, met Athene in de gedaante van Mentor, een andere vriend van Odysseus. Daar aangekomen, zijn Nestor en zijn zonen bezig met een feest voor Poseidon; Nestor vertelt over het leed van de Grieken voor Troje; hij kon goed met Odysseus overweg en hij was zeer listig; hij weet niets over zijn terugkeer. Dan gaat Telemachos met Pesistratus, één van de zonen van Nestor, naar Sparta naar Menelaos. Daar is een dubbel huwelijk aan de gang; de dochter en de zoon van Menelaos en Helena trouwen en ze worden gastvrij ontvangen. Ze krijgen kleren, eten en drinken en Helena komt er dan bij zitten; zij vindt Telemachos sprekend lijken op Odysseus. Na wijn met poeder, die zorgen en pijn doet vergeten te drinken, vertellen ze over Odysseus.

A    Odysseus sluipt vermomd Troje binnen (Blz. 57)
Zoon van Atreus, Menelaos, onder Zeus’ hoede opgevoed en ook hier zonen van edele mannen. Maar de god Zeus geeft nu de ene keer die, de andere keer die iets goeds of slechts, want hij kan alle dingen. Jullie moeten nu echter een maaltijd houden, zittend in het paleis en jullie moeten je vermaken met verhalen. Want ik zal passende dingen vertellen. En ik zal niet alle dingen vertellen en ook niet opnoemen, zoveel inspanningen als er zijn van de onverschrokken Odysseus. Maar hij deed bijvoorbeeld dit en waagde dit in het land van de Trojanen waar jullie het leed doorstonden, Grieken. Na zichzelf afschuwelijk te hebben toegetakeld, en na de vieze doeken om de schouders heen te hebben geworpen, gelijk aan een slaaf, ging hij de stad met de brede straten binnen van de vijandige mannen. En hij maakte zichzelf verbergend gelijk aan een andere man, een bedelaar, die geenszins zodanig was bij de Griekse schepen.

R. 235         [zie bijlage]→ Telemachos en Pesistratus
R. 236        [zie bijlage]→ Odysseus en Nestor
R. 236-237    [zie bijlage]→ Vormt of contrasteert met [zie bijlage]→ Je vader kan wel edel zijn, maar         succes en ellende zijn in de handen van Zeus, of staat in contrast met [zie bijlage]→         Omdat Zeus goed en slecht aan mensen geeft, moet je sowieso maar van de maaltijd         genieten, die kan je dan niet worden afgenomen.
R. 237-238    [zie bijlage]→ 2x imperativus
R. 240         [zie bijlage]→ Helena prijst Odysseus (talrijke daden)
R. 240-242    Dit is een inleidende zin die de heldendaden van Odysseus weergeeft.

B    Helena herkent Odysseus (Blz. 58-59)
‘Hij ging de stad van de Trojanen binnen, gelijk aan die en allen merkten niets. Maar ik herkende hem zo zijnde als enige en vroeg hem uit. Hij ontweek het echter listig. Maar toen ik hem baadde en zalfde met olijfolie en ik hem kleren had aangetrokken en ik een krachtige eed gezworen had, stellig om hem niet als Odysseus bij de Trojanen bekend te maken en voordat hij bij de snelle schepen en de tenten was aangekomen, ja toen vertelde hij mij de bedoeling van de Grieken. En hij kwam, na velen van de Trojanen met het zwaard met scherpe punten te hebben gedood, naar de Grieken en bracht veel kennis mee. Toen klaagden de andere Trojaanse vrouwen luid. Maar mijn hart was blij, omdat mijn hart erop gericht was naar huis te komen en ik betreurde achteraf de verbinding die Afrodite had gegeven toen zij mij daarheen voerde, ver van mijn vaderland, zowel de dochter als de slaapkamer achterlatend, als de echtgenoot, die voor niemand onderdeed, noch wat betreft verstand, noch wat betreft uiterlijk.’

R. 250        [zie bijlage]→ Antithese en enjambement.     [zie bijlage]→ Aoristus.
R. 251         [zie bijlage]→ Imperfectum, om de herhaling en duur aan te geven.
R. 252-264    Helena is loyaal aan de Grieken; alle vrouwen huilen, maar zij is blij dat ze nu naar         huis kan, ze zweert een eed dat ze de Grieken niet zal verraden.
R. 256        [zie bijlage]→ Odysseus heeft Helena verteld over de list van het houten paard.
R. 258         [zie bijlage]→ Om aan te geven dat het kamp lager ligt dan dat van de Trojanen.
R. 261        [zie bijlage]→ Helena was verblind door liefde toen ze met Paris Sparta verliet en naar Troje         voer. Ze was toen niet helemaal bij haar verstand.
R. 263        [zie bijlage]→ Haar huwelijk met Menelaos
        [zie bijlage]→ Helena had een dochter; Hermione.
R. 264        Helena benadrukt dat ze haar geliefde Sparta verliet en dat ze spijt heeft van haar        gedrag, geeft ze Afrodite de schuld. Ze prijst manlief Menelaos, omdat hij meeluistert.

Helena is ook een Griek; logisch dat ze hem herkent tussen de Trojanen. Odysseus gaat de stad in als bedelaar. Poseidon, Artemis, Afrodite, Apollo en Ares zijn pro-Trojaans en Athena en de andere goden zijn pro-Grieks. Odysseus gaat Troje in als bedelaar om te spioneren.

C    Menelaos vertelt over het Trojaanse paard (Blz. 61-62)
Haar antwoordend sprak de blonde Menelaos: ‘Ja zeker, jij hebt alle dingen naar behoren uitgesproken. Ik leerde al het besluit en het plan van vele helden kennen, maar ik bezocht ook vele steden. Maar nog nooit zag ik zo’n man met de eigen ogen als het geliefde hart van de onverschrokken Odysseus. En bijvoorbeeld dat wat deze krachtige man deed en durfde in het houten paard waarin wij, alle voortreffelijken van de Grieken zaten, om dood en verderf te brengen aan de Trojanen. Jij kwam vervolgens daarheen, en een godheid had jou moeten aansporen, die roem wilde verlenen aan de Trojanen. En de op een godlijkende Deïphobos volgde jou toen je kwam. Driemaal liep jij rondom onze schuilplaats, terwijl je hem betastte en je noemde de beste van de Grieken bij hun naam, terwijl je leek op de echtgenotes van alle Grieken wat betreft je stem; maar ik en de zoon van Tydeus en de stralende Odysseus hoorden, toen we er middenin zaten, dat jij riep. En wij hebben beiden verlangd, toen we opgesprongen waren, of na naar buiten te zijn gegaan of van binnenuit snel antwoord te geven: maar Odysseus hield ons vast en tegen, hoewel we het graag wilden.

R. 266        [zie bijlage]→ Ironisch
R. 270        [zie bijlage]→ Iteratief suffix; nadruk
R. 271        Zie R. 244; zelfde zin → Mnemo-technische formule.
        [zie bijlage]’ → Meneloas wil maar één voorbeeld noemen.
R. 272        [zie bijlage]→ Hier spreekt men voor het eerst over het Houten Paard.
R. 274-275    [zie bijlage]→ Blijkt dat Menelaos Helena’s gedrag niet begrijpt.
R. 275        [zie bijlage]→ De pro-Trojaanse goden, dus Afrodite, Apollo, Ares of Artemis.
        [zie bijlage]→ Goden hoopten dat Helena de list zou ontdekken en het doorklikte.
R. 276        Als Helena niet door een Trojaan zou zijn vergezeld, was er geen gevaar voor de         Grieken in het Paard en zou Odysseus’ actie niet nodig geweest zijn.
R. 277        [zie bijlage]→ Geen participium, anders moest het vrouwelijk zijn (Helena)
R. 279        [zie bijlage]→ Helena bootste de stemgeluiden van de Griekse echtgenotes         na, om hen uit de tent te lokken.
R. 282        Dualis → Wij beiden (2)
R. 285        De rol van Anticlos maakt het verhaal spannender; hij verraadt ze bijna. Tevens krijgt         de onverschrokkenheid van Odysseus meer nadruk.
R. 289        Athena haalde Helena weg bij het Paard; ze hielp zo de Grieken en Odysseus. Zijn         zelfbeheersing wordt benadrukt.

In dit fragment wordt voor het eerst gesproken over het Trojaanse Paard. Hierin zaten Griekse helden als Menelaos, Diomedes, Anticlus en Odysseus, die Troje wilden verwoesten. Het was hol en ge-schaafd. Helena wist van Odysseus van de list van het Paard, maar ze wilde de Grieken niet verra-den; anders had ze wel direct aan de Trojanen verteld van het plan. Ze laat wel zien dat ze hen in haar macht heeft; ze plaagt ze als het ware.

Hoofdstuk 5            De Homerische goden
*    De goden zijn van groot belang in de Odyssee; ze zijn zeer bepalend voor het verloop van de handeling en de verhaallijn van de epen. De goden zijn aanwezig in alle dagelijk-se dingen van een mens. De goden zijn als één grote familie met Zeus als pater famili-as; hij heeft geen absolute macht, maar beslist wel veel. Hij heeft echter geen grip op het Lot; dit staat zelfs boven de goden.

*    Het [zie bijlage] en [zie bijlage] wijzen op het portie/aandeel dat iemand in het leven is toegekend. Er zijn grenzen voor het leven; Zeus kan daarbinnen dingen veranderen. Voor de rest be-paalt het lot het. Zelfs de oppergod zelf moet wijken voor de onpersoonlijke en onverbid-delijke godin van het lot. Zeus toont vaak medelijden met helden, maar wel op een on-partijdige manier; hij staat boven alle partijen. Hij kiest uiteindelijk partij door de gouden weegschaal met het Lot van beide partijen. Het Lot bepaalt op zo’n manier alle dingen.

*    Homerus stelt de goden voor als mensen, maar aan de andere kant maakt hij een sterk onderscheid tussen mensen en goden; goden zijn vaak superieur aan mensen. Goden zijn onsterfelijk, verouderen niet, machtiger, kunnen meer en zijn mooier. Alles is beter, sneller en groter. De goden zijn antropomorfen en handelen als mensen met emoties.

*    Goden hebben geen bloed, maar ichor, eten en drinken ambrosia en nektar, wat hun onsterfelijk maakt. Daarnaast kunnen de goden makkelijk leven doordat ze geen angst of het gevoel van onvermogen kennen ([zie bijlage])

*    In de Odyssee zijn 3 soorten wezens: goden, helden en mensen. Er is voornamelijk sprake van helden, die met hulp van goden uitzonderlijke prestaties afleggen. Ze willen prestige tijdens het leven en roem bij volgende generaties. Goden hebben een hekel aan de dood en genieten eeuwige jeugd en eeuwige energie; veel gemak en plezier.

*    Achilles is dan weer een uitzondering; hij is bijna onschendbaar. Het leven van de mens is vol lijden, pijn en inspanning en de enige troost is de dood; niemand ontkomt eraan. Soms denken helden wel goden te zijn, maar dan krijgen ze snel een waarschuwing van de goden. Helden vinden het erg niet onsterfelijk te zijn en geen godenstatus te hebben. De godenwereld wordt gebruikt om de armzalige staat van het menselijk leven aan te geven.

*    Goden volgen alles wat er op aarde gebeurt. Goden zijn vrij van zorgen en luisteren niet altijd naar mensen hun gebeden. Ze straffen echter wel degenen die hen niet vereren. Goden nemen allerlei gedaantes aan om zich onder de mensen te mengen, vaak in een menselijke gedaante. De god bemoeit zich dan met het aardse leven tijdens de epifanie. Goden kunnen mensen verplaatsen (bovennatuurlijk) en kunnen verschijnen in dromen van mensen. Ze kunnen daarnaast ook mensen gedachtes of moed in blazen.

*    Goden weten wel van het ellendige leven van de mens. Ze veranderen dit niet, want ze zijn er niet om mensen gelukkig te maken. Ze bemoeien zich alleen met hen die belang-rijk voor ze zijn. Goden vinden dat ze van alles de schuld krijgen; mens roept echter veel ellende over zichzelf af door instructies van een god niet te volgen. Helden zien alles als het werk van de goden en kennen geen toeval.

*    Zeus kan goede en kwade dingen uitdelen over de mensen; dit gebeurt in overeenstem-ming met het lot. De goden grijpen niet zo zeer in voor de goeden, ze grijpen alleen in voor wat het lot heeft bepaald. Zit dat er niet aan te komen, dan sturen ze bij door goede en kwade dingen te sturen naar hen die dat nodig hebben voor het lot.

Hoofdstuk 6        Odysseus en Nausicaä
*    Vrijers ontdekten dat Telemachos vertrok naar Pylos; ze willen hem doden door hem op zee op te wachten. Penelope hoort ook nu pas dat hij op reis is en vraagt Athene hem bij te staan; de godin doet dat. De Odyssee gaat vanaf boek 5 over Odysseus zelf. Athene wil dat het besluit wordt uitgevoerd, dat hij naar huis kan en stuurt Hermes naar Calypso. Ze wil dit niet en wordt boos; Zeus is vast jaloers om haar bedgenoot; ze wilde Odysseus eeuwige jeugd en onsterfelijkheid geven. Hij bouwt een vlot en vertrekt van Ogygia en wordt door Poseidon gezien. Deze ontketent een storm en Odysseus stroomt aan op Scheria, bij de Faiaken. Hij valt in een diepe slaap.

A    Athene gaat naar de Faiaken (Blz. 72-74)
Athene gaat naar het paleis van de mooie Nausicaä, om haar wakker te maken; ze moest nodig haar kleren wassen, want ze zou gaan trouwen!

Homerus begint met een flashback; bij de Faiaken vertelt Odysseus over zijn avonturen op reis naar Ithaca. Nausicaä’s wereld is geïdealiseerd; godgelijk qua schoonheid etc. Nausicaä is mooi, op huwbare leeftijd en de voornaamsten van de Faiaken hebben al belangstelling voor haar.

B    Nausicaä geeft gehoor aan haar droom (Blz. 74-76)
Nausicaä gaat direct de kleren wassen, samen met de slavinnen. Ze durft haar vader niet direct te zeggen dat ze het doet voor een huwelijk, maar hij voelt het wel aan.

Nausicaä geeft haar ouders het idee dat ze voor de 3 ongetrouwde broers de kleren moet gaan wassen; ze willen schone kleren hebben als ze gaan dansen. Eigenlijk gaat het om schone kleren voor een komend huwelijksfeest.

C    Nausicaä en haar vriendinnen spelen met de bal (Blz. 77-78)
En vervolgens genoten de slavinnen en zijzelf van het brood en zij speelden met de bal, na de hoofddoek af te hebben gedaan. En Nausicaä met de blanke armen begon voor hen het spel. Zoals de pijlschietende Artemis naar de bergen gaat, of naar de uitgestrekte Taygetus of de Erymanthus, zich vermakend met everzwijnen en snelle herten, en samen spelen met haar op het land wonende nimfen, de dochters van de aegis dragende Zeus. Leto verheugt zich in het hart; zij steekt qua hoofd en voorhoofd boven allen uit en ze is makkelijk te her-kennen, hoewel allen mooi zijn. Zo blonk het ongetrouwde meisje uit onder de dienaressen. Maar toen zij zoals te verwachten was, op het punt stond om weer naar huis terug te keren, na de muildieren te hebben gespannen en de mooie kleren te hebben opgevouwen, toen bedacht de uilogige godin Athena echter weer iets anders, namelijk dat Odysseus wakker zou worden en het meisje met een mooi gezicht zou zien, dat hem de weg naar de stad van de mannen van de Faiaken zou leiden. Vervolgens wierp de prinses een bal naar een dienares, maar ze miste de dienares en wierp hem in een diepe draaikolk en daarom gilden ze hard.

R. 100        [zie bijlage]→ Om meer bewegingsruimte te hebben voor het spel. Ze         durven dit omdat ze weten dat er geen vreemde man in de buurt is die hen ziet.
R. 105        [zie bijlage]→ De aegis is een attribuut van Zeus. (geitenvel)
R. 106        Mogelijk correspondeert de opmerking over Leto met de zorgzame ouders (Alkinoös         en Arete) van Nausicaä.
R. 107        [zie bijlage]→ Zij houdt haar hoofd en voorhoofd boven hen allen. (Accent maakt         uit waar het voorzetsel bij hoort.)
R. 107-109    Het punt van vergelijking tussen Nausicaä en Artemis: net zoals Artemis opvalt te         midden van haar nimfen, zo valt Nausicaä op te midden van haar dienaressen. Drie        andere overeenkomsten: 1) Beiden worden in hun activiteit vergezeld door anderen,        2) Beiden amuseren zich op een verlaten plek, die verwijderd is van de bewoonde        wereld, 3) Zowel Artemis en Nausicaä zijn ongetrouwd en maagd; de kuisheid van de        godin Artemis correspondeert met onschuld van Nausikaä. (Homerische vergelijking)
R. 111        [zie bijlage]→ Deze participia heeft ze nog niet uitgevoerd; er zal iets onge-        woons gebeuren.
R. 112        Antropomorfe goden → Actieve houding.
R. 113        [zie bijlage]→ Ww-vormen geven plan Athena weer.

Odysseus wordt wakker door het gegil van de meisjes; dit is gedaan door Athena.

D    Odysseus wordt wakker (Blz. 79-80)
En hij werd wakker, de stralende Odysseus, nadat hij ging zitten overwoog hij in het binnen-ste van zijn hart. ‘Wee mij, in het land van welke stervelingen ben ik nu weer gekomen? Zijn zij juist overmoedig, wild en niet beschaafd of gastvrij, en heerst bij hen een godvrezende geest? Een vrouwelijk geschreeuw van meisjes van nimfen doordrong mij, die de steile top-pen van de bergen bewonen, en de bronnen van de rivieren en de grasrijke velden. Of ben ik soms in de nabijheid van sprekende mensen? Maar komaan, laat ik het zelf onderzoeken en laat ik het zien.’ Na zo te hebben gesproken dook de stralende Odysseus op uit de struiken en uit een dichtbegroeid gewas brak hij een tak van de bladeren af met zijn stevige hand om de schaamdelen van het lichaam van de man te bedekken. Hij ging op weg als een in de bergen opgegroeide leeuw die vertrouwt op z’n kracht, die geteisterd door regen en wind gaat en in hem branden zijn ogen. En hij stort zich op de runderen of schapen of de wilde herten. Want zijn maag beveelt hem een aanval te doen op schapen en om zelfs naar een stevig gebouwde boerderij te gaan. Zo stond Odysseus op het punt zich te mengen met de meisjes met de mooie vlechten, hoewel hij naakt was, want nood bereikte hem.

R. 119        [zie bijlage]→ Dit onderstreept het ongeduld van Odysseus om naar huis te willen.
R. 120        [zie bijlage]→ Verwijst voor Odysseus naar het recht om als vreemdeling gastvrij te            worden ontvangen.
R. 121        [zie bijlage]→ Zeus; hij is de god die vreemdelingen beschermd.
R. 123        [zie bijlage]→ Odysseus denkt aan nimfen, omdat het zo verlaten is dat hij geen men-        selijke bewoners verwacht.
R. 124        [zie bijlage]→ Alliteraties van de [zie bijlage]
R. 127        [zie bijlage]→ Hij sprak tegen zichzelf (moed inspreken)

Noodzaak dwingt Odysseus ertoe er op uit te gaan, net als honger bij de leeuw; behoefte aan eten, kleding. Andere overeenkomsten: ze zijn allebei toegetakeld, maar hebben nog wel kracht om te gaan. Secundaire functie van de vergelijking: de meisjes bekijken Odysseus als net zo angstaanja-gend als een leeuw, omdat hij naakt en gehavend is.

E    Odysseus spreekt Nausicaä aan (Blz. 82)
En hij verscheen aan hen als afschrikwekkend en gehavend door het zeewater, en ze stoven naar de uitstekende landtongen, de ene hierheen, de andere daarheen. Als enige bleef de dochter van Alkinoös, want Athena had moed in haar binnenste gelegd en ze had de angst uit de ledematen genomen. En na zich te hebben beheerst bleef ze tegenover hem staan. Odysseus overwoog of hij het meisje met het mooie gezicht zou smeken na haar bij de knieën te hebben gepakt, of zou smeken met vriendelijke woorden op een afstand, in de hoop dat zij een stad zou laten zien en kleren zou geven. En toen scheen het voor hem dus beter te zijn, toen hij nadacht, om te smeken met vriendelijke woorden op een afstand, uit vrees dat het meisje boos zou worden in haar binnenste op hem die haar bij de knieën had gepakt. Meteen sprak hij zacht en berekend het volgende.

R. 142        [zie bijlage]→ Een smekeling pakt iemand bij de knieën om te smeken.
R. 147        [zie bijlage]→ Argumentatie voor keuze van Odysseus.

De godin Athena heeft Nausicaä moed gegeven en de angst uit haar weggenomen. Daarom reageert zij anders dan haar dienaressen. Odysseus staat in dubio; moet hij haar de knieën omvatten als een echte smekeling of moet hij op een afstand blijven? Na de nimfen van R. 123 is Odysseus tot de conclusie gekomen dat hij te maken heeft met sterfelijke meisjes, want ze moeten hem de stad tonen.

F    Odysseus vergelijkt Nausicaä met een jonge palmboom (Blz. 83-84)
‘Ik smeek je meesteres. Wie bent u, een godin of een sterveling? Als u één of andere van de goden bent die de brede hemel hebben, vergelijk ik jou het meest met Artemis, dochter van de grote Zeus, wat betreft gestalte, grootte en omvang. Als je iemand van de stervelingen bent, die op de aarde wonen; drievoudig gelukkig zijn de vader, de machtige moeder en driemaal gelukkig zijn de broers. Het hart van hen wordt vast wel zeer verwarmd door vreugde wegens jou, wanneer ze zo’n kind de dansplaats zien betreden. Zo is hij weer zeer gelukkig in het hart en uitstekend boven de anderen, die na jou overladen te hebben met een bruidsschat naar huis meenam. Want nog nooit zag ik iets dergelijks met de ogen, niet een man en niet een vrouw. Terwijl ik je zie heb ik verbazing. Eens zag ik zo’n mooie opkomende jonge loot van een palm bij het altaar van Apollo op Delos. Want ik ging daarheen, en vele krijgsvolken volgden mij op die weg, waarop dus ellendige zorgen voor mij te wachten zouden staan. En juist was ik ook lange tijd verbaasd in mijn hart na die loot te hebben gezien. Omdat nog nooit een dergelijke stam uit de aarde was gekomen zoals u, vrouw, bewonder ik het en ik ben verbaasd en vreselijk bang uw knieën aan te raken, maar een zwaar leed heeft mij getroffen.’

R. 149        [zie bijlage]→ De aanspreekvorm van een godin. Als je ervan uitgaat dat de woorden         serieus bedoeld zijn, dan is Odysseus nog steeds niet zeker of hij een sterveling of        een godin voor hem heeft staan. Daarom kiest hij opzettelijk het woord [zie bijlage]
        [zie bijlage]→ Niet bij de knieën pakken; hij had net besloten uit de buurt te blijven.
R. 150        [zie bijlage]→ Grammaticaal incorrect; [zie bijlage]is enkelvoud.
R. 153        [zie bijlage]→ Staat in contrast met [zie bijlage] in R. 150.
R. 154-155    [zie bijlage]→ Vormt een tricolon climax met R. 158 [zie bijlage](Ouders,             broers, man = anafoor)
R. 157        [zie bijlage]→ AcP constructie
R. 158        [zie bijlage]→ Verwijst naar de toekomstige echtgenoot van Nausicaä.
R. 159        [zie bijlage]→ Verschillende huwelijkskandidaten konden naar de hand van 1 vrouw             dingen; wie de grootste bruidsschat had mocht trouwen met haar. (Athena zei tegen         haar dat ze zou gaan trouwen, gebeurt uiteindelijk niet.)
R. 160-167    Nausicaä wordt vergeleken met palmboom; R. 160-161 corresponderen met R. 167,         R. 161 correspondeert met R. 166-167. Direct wordt ze vergeleken met een palm-        boom in R. 162-163 met [zie bijlage]

Door de vergelijking met Artemis onderstreept Odysseus de schoonheid en lengte van Nausicaä en waarschijnlijk haar jeugd, dat ze nog ongetrouwd zal zijn en dus maagd. Nausicaä voelt zich gevleid door de vergelijking met Artemis en de palmboom en met het feit dat Odysseus nog nooit zo’n knappe vrouw zag. Ontzag kreeg hij door te zeggen dat veel manschappen hem volgden en medelijden door [zie bijlage](R. 165) en [zie bijlage](R. 169)

G    Odysseus vraagt om hulp (Blz. 86)
‘Gisteren ontvluchtte ik op de twintigste dag de wijnkleurige zee. Zolang steeds droegen de golven en stormvlagen mij weg van het eiland Ogygia. En nu wierp een godheid mij hier neer, opdat ik ook hier wellicht één of andere ramp onderga. Want ik denk dat het ongeluk niet op zal houden, maar dat de goden tevoren nog vele ellendige dingen zullen uitvoeren. Maar komaan meesteres, heb medelijden! Want ik ben als eerste bij u gekomen, na vele ellendige dingen te hebben doorstaan en van de anderen ken ik niemand van de mensen, die deze stad en land bewonen. Toon de stad aan mij, en geef een vod om om me heen te slaan, als u misschien één of ander omhulsel van doeken heeft, toen u hierheen ging. En mogen de goden zoveel dingen aan u geven, zoveel als u binnenste begeert, een man een huis en de goden mogen u voortreffelijke eensgezindheid verlenen. Want er is niets beters en voortreffelijker dan dit, wanneer eensgezind in gedachten een man en een vrouw een huis bewonen: vele smarten voor de vijanden, bronnen van vreugde voor vrienden. Zelf ondervinden ze het echter het meest.’

R. 172        [zie bijlage]→ Odysseus zat 7 jaar lang vast op Ogygia.
R. 174        [zie bijlage]→ Voordat zijn ellende is gestopt en hij thuiskomt.
R. 175-176    Hyperbaton en enjambement, ver uit elkaar geplaatst en nadruk.
R. 182        Enjambement verwijst naar [zie bijlage]
        [zie bijlage]→ Verwijst naar [zie bijlage]
R. 183        [zie bijlage]→ Hij hoopt op voortreffelijke eensgezindheid
R. 185        [zie bijlage]→ De goden worden hiermee bedoeld

De laatste 3 zinnen kunnen als prospectief worden gezien; er is niets beters dan man en vrouw bij elkaar. Uiteindelijk komen Odysseus en Penelope weer samen, maar dat duurt nog lang.

H    Nausicaä vertelt waar Odysseus terecht is gekomen (Blz. 87-88)
En de blankarmige Nausicaä sprak tot hem antwoordend: ‘Vreemdeling, want u lijkt noch op een man van lage afkomst, noch op een onverstandige man; de Olympische Zeus deelt zelf voor-spoed uit aan de mensen, aan de hogeren en lageren van afkomst, zoals hij wil aan een ieder. Hij gaf ook vast wel deze dingen aan u, en het is nodig dat u het toch verdraagt. Maar omdat u onze stad en land heeft bereikt, zult u dus noch gebrek hebben aan kleding, noch aan iets anders waaraan het passend is dat een zwaarbeproefde smekeling geen gebrek heeft, na ons te hebben ontmoet. En ik zal u de stad tonen, en ik zal de naam van de mensen zeggen. Maar de Faiaken bewonen deze stad en land, en ik ben de dochter van de fiere Alkinoös, en de macht en de kracht van de Faiaken hangt af van hem.’

R. 187-189    Op basis van uw benarde situatie zou iemand kunnen denken dat u [zie bijlage] en [zie bijlage] bent. Maar dat is niet juist omdat Zeus zonder onderscheid op goed geluk aan         mensen voorspoed toekent. Deze toekenning is niet afhankelijk van hun sociale of         morele verdiensten.
R. 191-197    Odysseus zei in R.176-179 niemand te kennen, dat Nausicaä hem de stad moest         tonen en kleren moest geven. Nausicaä beantwoordt dit omgekeerd; ze zal kleren        geven, de stad tonen en ze zegt de prinses te zijn.
R. 192        [zie bijlage]’ → Dit loopt parallel met [zie bijlage]’ in R. 172.
R. 194-197    [zie bijlage]→ In R.196 wordt dit voorop geplaatst; onderstreept Nausicaä’s zelfbewustzijn.

Nausicaä begrijpt de situatie goed; ze biedt Odysseus troost door inzicht in de handelswijze van Zeus, zegt hem naar de stad te brengen, zegt dat het hem aan niets zal ontbreken en maakt zich bekend als prinses.

I    Odysseus krijgt eten en drinken (Blz. 88-90)
Nausicaä wil Odysseus verzorgen, de slavinnen zijn achterdochtig. Ze moeten uiteindelijk wel van Nausicaä; een slechte man komt niet naar de Faiaken en zwervers komen van Zeus; Faiaken geloofden sterk in goden. Odysseus wast zich en Athene goot een betoverende charme over hem. Nausicaä wordt helemaal verliefd.

Nausicaä helpt Odysseus, want hij kan geen vijand zijn; de goden houden van de Faiaken. Boven-dien staat hij onder bescherming van Zeus; ze moet hem wel helpen. Door het wassen doorgaat hij een metamorfose; hij krijgt zijn charme terug. Nausicaä vindt hem knap en lijkt verliefd te worden. Door de droom wordt ze aan een naderend huwelijk herinnerd.

Hoofdstuk 7        Odysseus bij de Faiaken
*    Odysseus komt aan bij het paleis van Alkinoös, na achter de wagen van Nausicaä de
stad binnen te zijn gekomen; anders zouden er praatjes ontstaan (Shame-culture). Hij wordt gastvrij ontvangen met eten, sportwedstrijden en een feest met de blinde zanger Demodocus. Hij krijgt geschenken en Nausicaä moet afscheid nemen van Odysseus. Hij wordt veilig naar Ithaca gevaren door de Faiaken.

A    De zanger Demodocus verschijnt (Blz. 92)
En een heraut kwam van dichtbij, terwijl de trouwe zanger Demodocus door de mensen wordt geëerd. En hij deed hem zitten te midden van de gasten, na hem tegen een hoge zuil te hebben geplaatst. Toen dan tot de heraut de listige Odysseus sprak, na een stuk te hebben afgesneden van de rug van een zwijn met blinkende tanden, en daarbij was een groter stuk overgebleven en er was overvloedig vet aan beide zijden. ‘Heraut, pak dan aan, geef dat stuk vlees aan Demodocus, opdat hij het opeet en ik zal hem een verzoek doen ook al ben ik bedroefd. Want voor alle mensen die op aarde leven zijn zangers deelachtig aan eer en achting, omdat de Muze hen dus de liederen heeft geleerd en zij het geslacht van de zangers lief heeft gekregen.’Zo sprak hij dan, en toen de heraut het stuk vlees bracht, legde hij het in de handen van de held Demodocus. En hij nam het aan en was blij in zijn hart, en zij strekten de armen uit naar de spiesen die gereed stonden. Maar toen zij hun verlangen naar eten en drinken hadden bevredigd, sprak tot Demodocus toen dan de listige Odysseus.

R. 472        [zie bijlage]→ Demodocus, hofzanger van de Faiaken.
R. 478        [zie bijlage]→ Omdat hij al zolang van huis is.
R. 480        [zie bijlage]→ Het stuk vlees dat Odysseus afsneed en gaf aan Demodocus
R. 481        [zie bijlage]→ Ingressieve aoristus (beginnen te…)
        [zie bijlage]→ Chiasme; het tweede gedeelte is de reden voor         het eerste gedeelte.
R. 483        De naam Demodocus krijgt nadruk door [zie bijlage] en het enjambement. (Held)
R. 484        [zie bijlage]→ Iteratief imperfectum

Demodocus is een ‘nomen est omen’ (Welkom bij het volk) Zijn naam staat in de tekst steeds vooraan; heeft nadruk en moet opvallen. Odysseus kijkt tegen Demodocus op; dit zie je terug in het afsnijden van een groot stuk vlees voor hem, en hij zegt dat mensen en hijzelf respect voor ze hebben omdat de Muze ze beschermt.

B    Odysseus vraagt Demodocus om een ander onderwerp (Blz. 94)
‘Demodocus, ik prijs jou boven alle stervelingen uit! Of de Muze heeft jou onderwezen, de dochter van Zeus, of juist Apollo. Want jij zingt precies in de juiste volgorde over het lot van de Grieken, zoveel als ze deden en ondergingen en zoveel dingen als de Grieken leden, alsof jij wellicht erbij was of het hoorde van een ander. Maar vooruit, ga op een ander onderwerp over en bezing de kunstige bouw van het houten paard dat Epeios maakte met behulp van Athena, dat de listige Odysseus als list naar de veilige burcht bracht, na het te hebben gevuld met mannen die dus Troje verwoestten. Als jij deze dingen naar behoren aan mij zult vertellen, zal ik het meteen zeggen tegen alle mensen, dat een welwillende god jou blijkbaar een goddelijke kunst van zingen heeft gegeven.’

R. 488        [zie bijlage]→ 2 lettergrepen, normaal 1 → Metra causa
R. 490        [zie bijlage]→ [zie bijlage] is neutraal, wat ze hebben ervaren en [zie bijlage] benadrukt         de zware inspanning en het leed.
R. 493        Enjambement, [zie bijlage] is een woordspelletje.
R. 494        [zie bijlage]→ Apart; Odysseus zat zelf in het paard; de Trojanen         trokken hem Troje in. Hiermee wil hij misschien laten blijken dat hij het plan bedacht.
R. 487-498     Deze regels zijn chiastisch van inhoud; R. 487: Een god heeft jou onderricht, je be-        zingt in juiste volgorde het lot van de Grieken. R. 498: Je vertelt het verhaal van het         Paard in juiste volgorde, een god heeft jou de gave gegeven om te kunnen zingen.

Demodocus vertelt het verhaal over Odysseus; hij bedacht het plan en er wordt dan over hem opge-schept. In de passage wordt niet gezegd dat Odysseus de bedenker is van het paard; hij zat er alleen in en werd zo Troje ingereden. Demodocus en Homerus laten zich beiden inspireren door de Muze.

C    Het paard werd de ondergang van Troje (Blz. 95-96)
Zo sprak hij en aangedreven door de godheid liet hij het lied horen na het te begonnen zijn vanaf dat punt, terwijl zij wegvoeren, gegaan zijnde op schepen met goede roeibanken, na vuur in de tenten te hebben geworpen, de Grieken, en de anderen zaten rondom de wijdver-maarde Odysseus op de vergaderplaats van de Trojanen, bedekt bij het paard. Want de Trojanen hadden het zelf naar de burcht getrokken. Zo stond het dus, maar ze zeiden einde-loos vele dingen door elkaar, zittend om het heen. Het plan beval hen in drieën: of door het holle hout met het meedogenloze brons kapot te slaan, of het van de rotsen af te gooien na het op de top te hebben getrokken, of om het te laten staan als groot pronkstuk, om de goden te bekoren, zoals het ook daarna zal geschieden. Want het lot was om te gronde te gaan, wanneer de stad het grote houten paard zou herbergen, waarin alle dappersten van de Grieken zaten, terwijl ze de Trojanen moord en dood brachten. En hij zong hoe de zonen van de Grieken de stad verwoesten na uit het paard te zijn gestroomd, na de holle schuilplaats te hebben verlaten. Hij zong dat de een langs deze kant, de ander langs die kant de hoge stad verwoestte, en dat Odysseus naar het paleis van Deïphobus ging, als Ares samen met de goddelijke Menelaos. Hij zei dat hij daar, nadat hij een zeer verschrikkelijke strijd had durven aan te gaan, ook daarna de overwinning had behaald met behulp van de moedige Athena.

R. 499        [zie bijlage]→ De muze, hij vraagt hem het verhaal in herinnering te brengen.
        [zie bijlage]→ Hij kondigt zijn onderwerp aan.
R. 500        [zie bijlage]→ Pas in R. 502 wordt dit toegelicht; het gaat om de Grieken die niet in het         Paard zitten. ([zie bijlage]
R. 501        [zie bijlage]→ De Grieken deden alsof ze wegvoeren, maar ze verschuilden zich.
R. 504        [zie bijlage]→ De Trojanen waren zelf verantwoordelijk voor de ondergang met het Paard.
R. 505        [zie bijlage]→ De Trojanen hadden verschillende ideeën over het Paard; dit wordt uitgewerkt in R. 506-509. (3 ideeën; van de rots donderen, laten staan of kapot slaan)
R. 509        [zie bijlage]→ Metrische diectasis
R. 510        Prospectie; want het lot was om te gronde te gaan…. Het was voor Demodocus makkelijk om te kunnen zeggen wat moest gebeuren als het al gebeurd was.
R. 513        De hele zin wordt herhaald → Mnemotechnische formule
R. 517        [zie bijlage]→ Zoon van Priamus, die na de dood van Hector leider werd van de Trojanen. Hij zou na de dood van Paris met Helena trouwen.

Het verhaal wordt zomaar begonnen door de dichter; niets van de voorbereiding. Het verhaal eindigt in climax; het felste gevecht werd geleverd door Odysseus en Menelaos bij het paleis van Deïphobus. Maar ook dit gevecht werd door de Grieken gewonnen. De nadruk ligt op de vernietigende rol van het Paard van Troje (Trojaanse visie)

D    Odysseus is geroerd door het verhaal (Blz. 98)
Deze dingen zong dus de zeer beroemde zanger; maar Odysseus werd verteerd en tranen bevochtigden onder de oogleden zijn wangen. Zoals een vrouw weent om haar echtgenoot, terwijl ze zich over hem heen werpt, die voor zijn stad en mannen is gevallen, waarbij hij de dag van de ondergang voor de stad en zijn kinderen afweerde; wanneer zij heeft gezien dat hij stervende is en stuiptrekt, jammert zij luid nadat ze hem heeft omhelst; en zij, terwijl ze van achteren met lansen haar rug en ook haar schouders beslaan, voeren haar mee in de slavernij, om ellende en leed te hebben; van haar verwelken de wangen in een zeer mee-lijwekkend verdriet; zo vergroot Odysseus meelijwekkende tranen onder zijn wenkbrauwen.

R. 523        [zie bijlage]→ Odysseus wordt vergeleken met een huilende vrouw die haar man verloren heeft; beide huilen meelijwekkend, zie R. 530-531 → [zie bijlage] Daarnaast maakt het de emoties van Odysseus duidelijk. In dit verhaal is Odysseus juist een slachtoffer en als het ware een vrouw. (Apart)

Odysseus huilt waarschijnlijk, omdat hij denkt aan zijn eigen geschiedenis, en alles wat hij daarbij moeten missen en heeft verloren.

E    Alkinoös vraagt Odysseus zich bekend te maken (Blz. 99-100)
Alkinoös probeert te achterhalen wie Odysseus is, waar hij vandaan komt, aangezien hij zo zit te steunen naast hem door de zanger. Een begrijpende vriend biedt troost.

Alkinoös wil weten hoe Odysseus hier verzeild is geraakt; hij wil over zijn avonturen horen, en wat heeft het te maken met zijn verdriet? De Faiaken voeren zonder stuurlui en brachten iedereen veilig thuis. Het verhaal dat een schip van de Faiaken op een rots zal lopen is prospectie: dit zal daadwer-kelijk gebeuren. De dichter heeft het over leed dat mensen moesten ondergaan; Griekse poëzie is tragische poëzie. Het is poëzie die mensen ellende en verdriet geeft.

Hoofdstuk 8        Odysseus bij de Cyclopen   
*    Odysseus maakt zich bekend bij Alkinoös. Hij vertelt over de terugkeer ui Troje, en kwam eerst terecht bij de Ciconen. Hij doodde allen en hield er met zijn makkers een offerfeest. Andere Ciconen wilden toen echter Odysseus en zijn makkers vermoorden. Ze vluchtten op zee, waar een storm heerste. Ze kwamen uiteindelijk terecht bij de Lotophagen, die lotus eten, waardoor ze alles vergeten.

A    Odysseus bereikt met zijn makkers het eiland van de Cyclopen (Blz. 102-103)
K,    

E    De Cycloop verschijnt (Blz. 106-107)
Nadat wij toen een vuur hadden aangestoken, brachten wij een offer en nemend van de kazen aten wij ook zelf ervan, en binnen zittend wachtten wij op hem, totdat hij al weidend naderde. Hij droeg een geweldige last van droog hout, opdat die voor hem voor het avond-eten zou dienen. Door het binnen in de grot te gooien, maakte hij lawaai; wij snelden bang weg naar het achterste gedeelte van de grot. Maar hij dreef de vette schapen de brede grot in, die hij alle zonder uitzondering gewoon was te melen, maar de mannetjes liet hij buiten, de rammen en de bokken, buiten in de hoogomheinde binnenplaats. Maar hij plaatste er vervolgens een grote deursteen voor, na hem hoog te hebben opgetild, een geweldige; niet zouden hem tweeëntwintig goede wagens met vier wielen van de grond kunnen bewegen; zó grote steile rots plaatste hij voor de ingang. Nadat hij was gaan zitten, molk hij de schapen en de blatende geiten, alles naar behoren en hij plaatste onder ieder een jong. Meteen nadat hij de helft van de witte melk had gestremd, deed hij deze, na het te hebben verzameld, in gevlochten korven, de andere helft daarentegen deed hij in vaten, opdat er voor hem melk was om te drinken, als hij ervan wilde nemen, en opdat deze voor hem voor zijn avondeten zou dienen. Maar toen hij zijn werken ijverig had verricht, stak hij op dat moment een vuur aan en viel zijn blik op ons en vroeg aan ons:

R. 231        [zie bijlage]→ Ook wijzelf aten kaas, net zoals de goden de goden van het offer genoten.
R. 232        [zie bijlage]→ Augment weg, komt van [zie bijlage]
R. 234        [zie bijlage]→ Om de grot warm te houden en voor het licht. (Niet om te koken)
        Tevens is de zin een formule; zie R. 249
R. 235        [zie bijlage]→ Polyphemus staat nog buiten de grot; hij gooit het hout naar binnen.
R. 238        [zie bijlage]→ Dit woord toegelicht door [zie bijlage] in R. 239.
R. 241-242    [zie bijlage]→ Benadrukt vooral het grote gewicht van de steen en indirect de         grote kracht van Polyphemus.
R. 245        [zie bijlage]→ (Deel van ) een formule.
R. 247        [zie bijlage]→ Het bijeenpakken van de gestremde melk tot kazen.
R. 251        [zie bijlage]→ Hij ziet ze doordat hij nu pas een vuur ontstak en Odysseus en de makkers         nu pas ziet. Odysseus’ vuur was alweer uit.
        [zie bijlage]→ Imperfectum van duur om het maken van het vuur te onderstrepen.
        [zie bijlage]→ Aoristus om aan te geven dat Polyphemus hen plotseling zag.

Polyphemus laat de helft van de melk stremmen, de gestremde melk pakt hij bijeen om kazen van te maken en doet ze in gevlochten manden; de andere helft drinkt hij op tijdens de maaltijd. Dat Polyphe-mus een gigantische steen voor de ingang heeft geplaatst, geeft aan dat hij groot en sterk is. Uit R. 236 [zie bijlage] kun je opmaken dat hij reusachtig is.

F    Odysseus beantwoordt de vragen van Polyphemus (Blz. 108-109)
‘Vreemdelingen, wie zijn jullie? Vanwaar varen jullie over de vochtige paden? Zwerven jullie rond met het oog op een onderneming of op goed geluk zoals rovers over zee, die rondzwer-ven leed brengend voor vreemden, door hun leven op het spel te zetten?’ Zo sprak hij, en ons zonk de moed in de schoenen, bang geworden voor de zware stem en het monster zelf. Maar ondanks alles sprak ik hem antwoordend met de woorden toe: ‘Wij, geloof me, Grieken uit Troje, uit de koers geslagen door allerlei winden over de grote diepte van de zee, voort-snellend naar huis, zijn hier gekomen langs een andere weg, langs andere paden. Zo wilde Zeus, denk ik, beslissen. We beroemen ons erop manschappen van Agamemnon, Atreus’ zoon te zijn, wiens roem nu onder de hemel zeker de grootste is; want hij verwoestte geheel een zó machtige stad en hij heeft veel manschappen te gronde gericht; wij daarentegen, hier aangekomen, zijn gekomen bij jouw knieën in de hoop dat jij soms een gastvrij onthaal ver-schaft of ook op een andere manier een geschenk geeft dat het recht is van gastvrienden. Maak of heb respect voor de goden, mijn beste; wij zijn voor jou smekelingen. Zeus is de wreker van smekelingen en gastvrienden, beschermend vreemdelingen, die gerespecteerde gastvrienden vergezelt.’

R. 253         Op de vraag waarom ze de zee bevaren antwoordt hij in R. 261 → [zie bijlage](Naar huis)
R. 257        [zie bijlage]→ Genabs, genetivus ontbreekt alleen. (bij denken)
R. 261        [zie bijlage]→ Anders dan ze blijkbaar zelf wilden.
R. 262        Hij benoemt Zeus om erin te berusten dat ze uit de koers zijn geslagen en dat het         onvermijdelijk was.
R. 263-266    Geven aan dat Odysseus zich bewust is van zijn status als held en van zijn roem,         vooral de woorden in R. 263 [zie bijlage]
R. 270        Hij benoemt Zeus omdat hij voelt dat hij onder de bescherming van Zeus staat; ze zijn         zijn smekelingen en Zeus beschermt hen.

Er worden 3 vragen gesteld aan Odysseus; Wie zijn jullie, waarvandaan en waarom bevaren jullie de zee? Polyphemus wil is onbeleefd; hij gaat tegen de wetten van gastvrijheid in door hen eerst te on-dervragen i.p.v. te ontvangen met eten en drinken. Odysseus antwoordt op de vraag waar ze vandaan komen; uit Troje. Odysseus zegt niet direct wie ze zijn, hij zegt alleen dat ze Grieken zijn onder leiding van Agamemnon.

G    Een brute gastheer (Blz. 110-111)
Zo sprak ik, en hij antwoordde meteen met een meedogenloos hart: ‘Dwaas ben je, vreem-deling, of je bent van ver gekomen, die mij aanspoort of bang te zijn voor de goden of ze te ontwijken; immers de Cyclopen bekommeren zich niet om de aegisdragende Zeus en ook niet om de gelukzalige goden, aangezien wij waarlijk veel sterker zijn. Ook ik zou, omdat ik de vijandschap met Zeus vermijd, noch jou, noch je makkers sparen, tenzij mijn hart mij zou aansporen. Maar vertel mij, waarheen jij al gaand op je vaart het goedgemaakte schip voor anker hebt laten gaan, of ergens op het uiterste deel van de kust, of ook dichtbij, opdat ik het te weten kom.’Zo sprak hij, mij op de proef stellend, maar dit ontging mij niet, omdat ik veel weet, maar ik sprak weer tot hem met listige woorden: ‘Mijn schip heeft de aardschokker Poseidon verbrijzeld, nadat hij het tegen de rotsen had geworpen bij de grenzen van jullie land, na het een klip te hebben doen naderen; een wind uit de open zee gedreven; maar ik ben samen met dezen hier aan de vreselijke ondergang ontsnapt.’

R. 272        [zie bijlage]→ Geeft aan dat antwoord van Polyphemus verre van vriendelijk zal zijn.
R. 273        [zie bijlage]→ Hij wil hiermee zeggen dat Odysseus niets weet van het         gedrag en het karakter van Cyclopen.
R. 273-280    De Cycloop antwoordt niet op Odysseus’ status, prestaties en bekendheid. De Cycloop komt hier ook niet op terug; misschien is hij niet geïnteresseerd in ze.
R. 277-278    Polyphemus spaart hen niet uit angst voor Zeus; hij wil het alleen zelf.
R. 283-285    Odysseus vertelt omgekeerd over de schipbreuk; [zie bijlage]  [zie bijlage] Het zou kunnen dat Odysseus al pratend steeds iets nieuws verzint.

Polyphemus vraagt naar het schip om het te kunnen leegroven of te vernietigen. De leugen die Odysseus aan de Cycloop vertelt is dramatische ironie; wij weten dat Poseidon de vader is van Polyphemus en Odysseus weet dat niet. Ook weten we dat wat hij verzon over zijn schip op de rotsen, werkelijk zal gebeuren. (Ook dramatische ironie)

H    De ware aard van Polyphemus (Blz. 112)
Zo sprak ik, en hij antwoordde mij niets met zijn meedogenloze hart, maar nadat hij was opgesprongen, strekte hij zijn handen naar de makkers uit en nadat hij er twee tegelijk had gegrepen, sloeg hij ze als jonge honden tegen de grond; de hersens stroomden eruit op de grond en bevochtigden de grond. Nadat hij hen in stukken had gesneden, maakte hij hen tot een maaltijd gereed; hij at als een in de bergen opgegroeide leeuw en hij liet niets over, de ingewanden, het vlees en de botten vol merg. Wie hieven huilend onze handen voor Zeus, omdat we wrede daden zagen; radeloosheid had onze harten. Maar toen de Cycloop zijn grote buik had gevuld, door mensenvlees te eten en daarbij onvermengde melk te drinken, lag hij neer binnen in de grot, nadat hij zich tussen de schapen had uitgestrekt. Ik vatte het plan op in mijn edelmoedige hart om, dichterbij komend, na mijn scherpe zwaard van mijn dij te hebben getrokken, hem te treffen tegen de borst, waar het middenrif de lever omsluit, nadat ik het met de hand heb afgetast; maar een andere gedachte hield mij tegen. Want daar zouden ook wij een vreselijke dood zijn gestorven; want niet zouden wij van de hoge deuren met onze handen de geweldige steen kunnen wegduwen, die ervoor was geplaatst. Zo wachtten wij toen zuchtend op de stralende Dageraad.

R. 288        [zie bijlage]→ Hij is gaan zitten tijdens het gesprek; dit is echter nergens vermeld.
R. 289        [zie bijlage]→ Ze zijn net jonge honden qua hulpeloosheid. Het benadrukt ook de beestachtige natuur van Polyphemus.
R. 293        [zie bijlage]→ Polysyndeton
R. 294        [zie bijlage]→ Zeus, omdat hij de god is van de vreemdelingen; hij moet ze beschermen.
R. 301        [zie bijlage]→ Het is een plek waar je iemand dodelijk kan treffen.
R. 302        [zie bijlage]→ Het is al donker in de grot, dus hij moet op de tast de plek vinden.
R. 303        [zie bijlage]→ Net zoals onze gedode makkers.
R. 304        [zie bijlage]→ Het imperfectum benadrukt de duur en de inspanning die nodig zouden zijn om de steen van de deur te rollen. Als lezer weet je dit door R. 241-242.

Hoofdstuk 10        Odysseus in de onderwereld   
A    Odysseus ontmoet de schim van zijn moeder (Blz. 136)
Maar ik wachtte daar standvastig, totdat mijn moeder naderde en het donkere bloed dronk; meteen herkende zij mij, en jammerend sprak zij tot mij de gevleugelde woorden: ‘Mijn kind, hoe ben jij onder de nevelige duisternis gekomen, terwijl je leeft? Het is gevaarlijk voor levenden om deze dingen te zien. Want in het midden zijn grote rivieren en geduchte stromen, in het bijzonder Oceanus, die iemand geenszins kan oversteken, wanneer hij te voet is, tenzij iemand een goedgemaakt schip heeft. Ben je nu pas, lange tijd rondzwervend, vanuit Troje, hierheen gekomen met je schip en je makkers? En ben je nog niet naar Ithaca gegaan en heb je je vrouw niet gezien in het paleis?’

R. 153        [zie bijlage]→ 3x 3e pers. ev. aoristus.
R. 154        [zie bijlage]→ Gevleugelde woorden? Gevederde? Treffen doel, net als een pijl…
R. 156        [zie bijlage]→ De dingen in de onderwereld, of de plaatsen waar hij terecht is gekomen.
        [zie bijlage]→ Er wordt verondersteld dat het onderwerp naar de Onderwereld is gekomen; levenden kunnen dat eigenlijk niet.
R. 157        [zie bijlage]→ Tussen de wereld van de levenden en die van de doden.
        [zie bijlage]→ Verklaart het in [zie bijlage]geïmpliceerde afdalen in de Onderwereld.
R. 158        [zie bijlage]→ Oceanus, de grote rivier die de wereld omgeeft.

De schimmen kunnen pas praten als ze het bloed hebben gedronken. Het lijkt bloed activeert het bewustzijn van Odysseus’ moeder. Het gaat om bloed van de geslachte schapen, dat Odysseus in een kuil had opgevangen. Odysseus herkent zijn moeder, omdat schimmen er nog uitzien als levenden.

B    Odysseus vraagt zijn moeder naar de situatie thuis (Blz. 138)
Zo sprak zij, maar ik sprak als antwoord tot haar: ‘Moeder van mij, behoefte bracht mij naar het huis van Hades, om de schim van de Thebaan Tiresias te raadplegen; want ik ben nog niet dichtbij Griekenland gekomen en nog niet heb ik ons land betreden, maar met ellende zwerf ik steeds rond, sinds ik voor het allereerst de edelgeboren Agamemnon volgde naar het Troje met sterke paarden om tegen de Trojanen te vechten. Maar vooruit, zeg mij dit en vertel zonder omwegen: welk smartelijk doodslot heeft jou bedwongen? Of een langdurige ziekte, of heeft de pijlschietende Artemis jou met haar zachte pijlen, op jou afgaand gedood? Zeg mij van mijn vader en zoon, die ik achterliet, of bij hen nog mijn waardigheid is of dat inmiddels iemand anders van de mannen deze heeft en ze zeggen dat ik niet meer terug-keer. Zeg mij het plan en de gedachte van mijn door velen begeerde echtgenote of zij bij haar zoon blijft en alles standvastig bewaakt of degene die de beste is van de Grieken haar reeds heeft getrouwd.

R. 164        Odysseus vat de vraag [zie bijlage] op als waarom; hij geeft de reden waarom hij in de         Onderwereld is afgedaald.
R. 166-167    Deze regels zijn het antwoord op de vraag van Anticlea in R. 160-162.
R. 173        [zie bijlage]→ Blijkbaar is het sterven van Artemis tijdens de jacht een             natuurlijke dood.
R. 176        [zie bijlage]→ AcI; [zie bijlage]
R. 179        [zie bijlage]→ Altijd trouwen van een man; als een vrouw trouwt, gebruik je medium. Dus gelijk aan [zie bijlage]

De volgorde van de 3 vragen aan Anticlea is apart, omdat de laatste vraag, over zijn vrouw, de belangrijkste is (climax!) Tiresias had Odysseus al verteld over de vrijers in zijn paleis en dat ze zijn vrouw het hof maakten, maar hij vraagt het nog een keer om de houding van zijn vrouw te weten te komen; zij zal andere info geven dan Tiresias.

C    Odysseus ontvangt informatie over zijn zoon en vader (Blz. 140)
Zo sprak ik en zij, mijn eerbiedwaardige moeder, antwoordde terstond: ‘Zeer zeker wacht zij met geduldig hart in jouw paleis; steeds droevig gaan voor haar de nachten en dagen voorbij terwijl ze tranen vergiet. Niemand nog heeft jouw mooie waardigheid, maar ongestoord heerst Telemachos het landgoed en doet zich tegoed aan gelijk verdeelde maaltijden, waar-van het past dat een rechtsprekende man zich erom bekommert; want allen nodigen hem uit.
Je vader blijft daar op het land en niet gaat hij naar de stad; en niet is er voor hem als slaap-plaats een bed, dekens en schitterende kussens, maar ’s nachts slaapt hij waar de slaven in het huis slapen, in de as dichtbij het vuur, en hij heeft op zijn lichaam haveloze kleren aan; maar wanneer de zomer is gekomen en de bloeiende nazomer, dan zijn voor hem overal in de glooiing van de voor wijnbouw geschikte wijngaard op de grond bedden gespreid van gevallen bladeren; daar ligt hij treurend, en zijn verdriet neemt erg toe in zijn hart, verlangend naar jouw thuiskomst; als een last heeft de ouderdom hem bereikt.’

R. 181        [zie bijlage]→ De vrijers worden niet expliciet beschreven in de situatie van Penelope; is dit een verwijzing?
R. 184-187    [zie bijlage]→ Antwoord op R. 175-176.
R. 185        [zie bijlage]→ Alle maaltijden van Telemachos, bij hem en elders. Hij wordt dus serieus genomen en als gelijke gezien door andere vorsten, ook al is hij jong.
R. 188        [zie bijlage]→ De stad ligt aan de kust, lager dan waar Laërtes is.

Anticlea antwoord als eerste op Odysseus’ laatste vraag: Penelope. Laërtes blijft in de nazomer niet in de wijngaard, omdat de druiven dan moeten worden geoogst. Anticlea meldt alles zoals het nog was toen ze leefde op Ithaca, vlak voor ze stierf, 11-12 jaar na zijn vertrek. Ze meldt niet dat andere vorsten Penelope het hof maken. Telemachos is dan ongeveer 11-13 jaar.

D    Anticlea vertelt over haar eigen dood (Blz. 142)
‘Zo immers kwam ik ook om en stierf; noch heeft mij in het paleis de scherpziende pijlen-schietende gedood met haar zachte pijlen op mij afgaand, noch kwam dus één of andere ziekte op mij af, die vooral door vreselijke uittering het leven aan de ledematen ontneemt; maar het verlangen naar jou, naar jouw plannen, stralende Odysseus, en naar jouw teder-heid heeft mij het honingzoete leven afgenomen.’

R. 197        [zie bijlage]→ Anticlea bedoelt dezelfde ervaring van Laërtes.
R. 202        [zie bijlage]→ Vertalen als ‘zorgen om jou’.
R. 202-203    [zie bijlage]→ Anafora; hieruit blijkt ook de pathos van Homerus.
R. 203        [zie bijlage]→ Vertalen als ‘mijn tederheid voor jou’.

Anticlea regeert hier weer op een vraag van Odysseus; zie R. 171-173.

E    Odysseus wil zijn moeder omarmen (Blz. 143)
Zo sprak zij, maar ik wilde, in mijn hart overwegend, de ziel van mijn gestorven moeder vast-pakken. Driemaal snelde ik toe, en mijn gemoed spoorde mij aan om haar vast te pakken en driemaal vloog zij mij uit de handen gelijkend op een schaduw of ook een droom; voor mij werd het scherpe verdriet in mijn hart steeds heviger en na mijn stem te hebben verheven, sprak ik de gevleugelde woorden tot haar: ‘Moeder van mij, waarom vermijd jij mij nu, hoewel ik verlangt jou vast te pakken, opdat wij beiden ook in de Hades, nadat wij onze armen om elkaar heen hebben geslagen, ons verzadigen aan ijselijk gejammer? Stuurde mij de edele Persephone dit als een ander drogbeeld opdat ik nog meer, al jammerend, kreun?’

R. 208        [zie bijlage]→ Iteratief imperfectum
R. 213        [zie bijlage]→ Negatief omdat hij zo teleurgesteld is dat hij zijn moeder niet kan omarmen, dat hij denkt dat Persephone hem opzettelijk bedriegt.

De schim lijkt enerzijds sterk op een levende; Odysseus vergeet bijna dat hij zijn dode moeder ziet. Anderzijds blijkt dat de dode geen substantie heeft; anders had hij haar wel kunnen vastpakken.

F     Anticlea vertelt Odysseus over de ziel (Blz. 145)
Zo sprak ik en zij, mijn eerbiedwaardige moeder, antwoordde meteen: ‘Wee mij, mijn kind, rampzalige meer dan alle mensen, geenszins misleid Persephone, de dochter van Zeus jou, maar dit is het lot van de stervelingen, telkens wanneer iemand gestorven is; want niet meer houden de spieren van het vlees en de botten bijeen, maar de sterke kracht van het bran-dende vuur vernietigt deze, telkens wanneer het leven eenmaal de witte botten heeft verlaten en de ziel als een droom weggevlogen, heen en weer fladdert. Maar hunker zeer snel naar het daglicht; weet al deze dingen, opdat jij het later ook aan jouw vrouw vertelt.

R. 222        [zie bijlage]→ Wordt vergeleken met [zie bijlage] omdat de ziel net als een droom niet vast te         pakken is en wegvliegt. De vergelijking maakt duidelijk hoe de ziel zich voortbeweegt;         snel en zwevend.

Homerus doet voorkomen dat de Myceners werden gecremeerd.

A    Odysseus prijst Achilles gelukkig (Blz. 150)
De ziel van Peleus’ zoon Achilles naderde en van Patroclos en de voortreffelijke Antilochus en van Ajax, die de beste was wat betreft zijn gestalte en lichaamsbouw van de andere Grieken na de voortreffelijke zoon van Peleus. De ziel van de snelvoetige kleinzoon van Aeacus herkende mij en jammerend sprak hij de gevleugelde woorden: ‘Van Zeus afstam-mende zoon van Laërtes, vindingrijke Odysseus, waaghals, wat voor een nog grotere daad zul je bedenken in je hart? Hoe heb je het gewaagd naar de Hades af te dalen, waar de doden zonder bewustzijn wonen, de schimmen van de gestorven stervelingen?’ Zo sprak hij, maar ik zei tot hem al antwoordend: ‘Achilles, zoon van Peleus, verreweg de beste van de Grieken, ik ben gekomen om Tiresias te raadplegen, in de hoop dat hij één of ander advies geeft, hoe ik het rotsachtige Ithaca bereik. Want nog niet ben ik dichtbij Griekenland geko-men en nog niet heb ik ons land betreden, maar steeds heb ik ellende. Geen man, Achilles, is gezegender dan jij, voorheen noch in de toekomst. Want wij Grieken eerden jou tijdens je leven, gelijk aan de goden, nu heb jij weer grote macht onder de doden, terwijl je hier bent; treur daarom geenszins, Achilles, dat je gestorven bent.’

R. 467        [zie bijlage]→ Thmesis
R. 468        [zie bijlage]→ Zoon van Nestor, vriend van Achilles
R. 474        [zie bijlage]→ Groter dan zijn afdaling in de Onderwereld.
R. 475        [zie bijlage]→ Odysseus vat het op als ‘waarom’; de reden voor zijn afdaling.
R. 476        [zie bijlage]→ Eufemistisch voor sterven
R. 483        [zie bijlage]→ Wordt opgenomen in R. 484 in [zie bijlage]
        [zie bijlage]→ Wordt opgenomen in R. 485 in [zie bijlage]
R. 484        [zie bijlage]→ Het imperfectum legt nadruk op de duur
R. 485        [zie bijlage]→ Achilles is omringd door een groot aantal makkers.

Homerus vermeldt niet dat Achilles bloed voordat hij te zien was voor Odysseus. Er zijn allemaal schimmen van personen met wie Odysseus in Troje vocht. Odysseus zelf beleeft nog veel [zie bijlage], maar Achilles is de gelukkigste onder de mensen.

B    Achilles wil informatie over zijn zoon en vader (Blz. 152)
Zo sprak ik, en hij zei meteen antwoordend tot mij: ‘Stel je de dood niet mooi voor, stralende Odysseus. Ik zou, terwijl ik leefde, liever bij een ander als dagloner werken, bij een man zonder land, die niet veel bezit heeft, dan over alle gestorven doden heersen. Maar kom, vertel mij een verhaal over mijn fiere zoon, of hij jullie volgde in de strijd om een kampioen te zijn of ook niet. Vertel mij of je enig nieuws hebt over de voortreffelijke Peleus, of hij nog koninklijke waardigheid heeft te midden van de talrijke Myrmidoniërs, of dat zij geen respect tonen voor hem verspreid over Griekenland en Phthia, omdat de ouderdom hem verzwakt aan zijn handen en voeten. Want ik ben niet zijn helper onder de stralen van de zon, toen ik net zo sterk was als ik eens in het brede Troje het beste krijgsvolk doodde, helpend de Grieken. Och, mocht ik zo terugkeren, al was het maar even naar het huis van mijn vader, dan zou ik voor menigeen kracht en ongenaakbare handen huiveringwekkend maken, die tegen hem geweld gebruiken en hem proberen af te houden van zijn waardigheid.’

R. 489-491    3 tegenstelling: In dienst zijn van vs. beheersen, op aarde vs. bij de doden en arm zijn         vs. machtig zijn.
R. 492        [zie bijlage] → Achilles had een zoon, Neoptolemus, die deelnam aan de strijd tegen         Troje, toen Achilles was gedood.
R. 495         [zie bijlage]→ Myrmidoniërs, volk waarvan Peleus en Achilles koning waren.
R. 495-503    Deze woorden doen Odysseus denken aan zijn eigen vader die hij ook niet bescher-        men kan op dit moment.
R. 497        [zie bijlage]→ Thmesis
R. 501-503    Roem en eer worden hier hoog aangeslagen door Achilles.

Nu Achilles in de Onderwereld is, beseft hij de tol die hij moest betalen voor de wraak om Patroclos op Hector. Hij verlangt nu weer sterk naar het leven, net als hij toen koos voor de dood. Odysseus toont door de afdaling moed, en hij is vastbesloten naar Ithaca terug te keren.

C    Odysseus vertelt over Neoptolemus (Blz. 154)
Zo sprak hij, maar ik zei tot hem als antwoord: ‘Weliswaar heb ik helemaal geen nieuws over de voortreffelijke Peleus, maar ik zal jou de hele waarheid over jouw zoon Neoptolemus ver-tellen, zoals jij mij verzoekt; want zelf heb ik hem op mijn holle, goed uitgebalanceerde schip meegenomen van Scyros naar de Grieken met de goede scheenplaten. Voorwaar telkens wanneer rondom de stad Troje plannen beraamden, sprak hij steeds als eerste en sprak treffend; de tegen een god opwegende Nestor en ik overtroffen hem telkens als enigen. Maar wanneer wij, Grieken, in de vlakte van de Trojanen streden, bleef hij nooit in de menigte van de mannen achter en niet in het strijdgewoel, maar hij rende steeds ver vooruit, terwijl hij voor niemand in zijn kracht ontdeed; hij doodde vele mannen in de vreselijke strijd. Ik zal niet van allen vertellen en niet opnoemen, zoveel krijgsvolk als hij doodde de Grieken helpend, maar ik zal wel vertellen wat voor een man in de persoon van de zoon Telephus hij met zijn brons gedood had, de held Eurypylus. Vele makkers, Keteiers, om hem heen werden gedood vanwege geschenken aan een vrouw. Hij was de mooiste die ik heb gezien na de edelgeboren Memnon.’

R. 506         [zie bijlage]→ Zoon van Achilles, op Scyros grootgebracht. Odysseus bracht hem         van hier naar Troje; de oorlog zou niet te winnen zijn zonder hem.
R. 511        [zie bijlage]→ Imperfectum geeft een herhaalde handeling aan.
R. 512        [zie bijlage]→ Koning van Pylos, nam op oude leeftijd deel aan de Trojaanse oorlog.
R. 515        [zie bijlage]→ Door [zie bijlage] in R. 493 wordt Achilles’ vraag naar zijn zoon opgenomen.
R. 520         [zie bijlage]→ Eurypylus, zoon van Telephus, koning van Mysië, bondgenoot van de         Trojanen. Telephus was verwond door Achilles en na de dood van hem had Priamus         de moeder van Eurypylus omgekocht om te vechten in de oorlog.
R. 521        [zie bijlage]→ De Keteiers, de onderdanen van Eurypylus.
R. 522        [zie bijlage]→ Eurypylus
        [zie bijlage]→ Memnon, koning van Ethiopiërs, bondgenoot van de Trojanen.

Odysseus beantwoordt de vragen van Achilles chiastisch; eerst reageert Odysseus op Achilles’ laatste vraag over zijn vader, vervolgens beantwoordt Odysseus de eerste vraag van Achilles. Neoptolemus blinkt uit in zijn woorden en in zijn moed tijdens het gevecht. Dit wordt ingeleid door [zie bijlage] (510) en [zie bijlage] (513)
 
D    Neoptolemus blinkt ook uit in de laatste fase van de oorlog (Blz. 156-157)
‘Maar toen wij afdaalden in het Paard, dat Epeius had vervaardigd, de besten van de Grieken, was alles aan mij opgedragen, om zowel de stevige schuilplaats te openen als te sluiten; toen veegden de andere leiders en heersers van de Grieken hun tranen weg én trilden van onderen de ledematen van ieder. Maar hem heb ik volstrekt nooit met eigen ogen zien noch bleek worden, wat betreft zijn mooie huid, noch van zijn wangen tranen zien afvegen; hij smeekte mij voortdurend hem uit het paard te laten gaan en hij betastte het gevest van zijn zwaard en de lans, zwaar van brons en hij dacht vol verlangen aan de ellende voor de Trojanen. Maar toen wij de hoge stad van Priamus geheel hadden verwoest, ging hij met een aandeel en een voortreffelijk eergeschenk aan boord van zijn schip, ongedeerd, noch getroffen door het scherpe brons, noch gewond in een gevecht van man tegen man, zoals vaak gebeurt in de strijd; want Ares raast in den blinde.’ Zo sprak ik en de schim van de snelvoetige kleinzoon van Aeacus ging met grote stappen door de met asfodil begroeide weide, blij, omdat ik zei dat mijn zoon uitblonk.

R. 523        [zie bijlage]→ Bedoeld wordt het Trojaanse paard
        [zie bijlage]→ Suggereert dat de luiken bovenop het Paard zitten.
R. 524        [zie bijlage]→ Odysseus gaf leiding over allen die in het Paard zaten.
R. 525        [zie bijlage]→ 2x een infinitivus historicus; het Paard heeft dus luiken die         open en dicht kunnen.
R. 527        [zie bijlage]→ Imperfectum geeft de herhaling van de handeling weer.
R. 528        [zie bijlage]→ Volgt een AcP: [zie bijlage]
R. 532        [zie bijlage]→ Imperfectum geeft aan dat Neoptolemus dit de hele tijd al dacht.
R. 534         [zie bijlage]→ Eergeschenk; verwijzing naar Andromache, die zijn krijgsgevangene werd.
R. 537        [zie bijlage]→ Odysseus bedoelt dat de oorlog woedt zonder onderscheid         van mensen, zonder te kiezen tussen goeden en slechten.
R. 539-540    [zie bijlage]→ Achilles laat merken trots te zijn op zijn zoon en is blij.
R. 540        [zie bijlage]→ Lelieachtige plant, gewijd aan Persephone.

Neoptolemus’ moed wordt omschreven door andermans angst te beschrijven. Odysseus weet niet hoe het met Neoptolemus ging na Troje; hij kan het ook niet weten.

Hoofdstuk 11        Terug op Ithaca       
A    Penelope vertelt Odysseus een droom (Blz. 162-163)
‘Zolang als jij mijn zoon nog jong was en onbezonnen, stond hij niet toe dat ik trouwde, na het huis van mijn echtgenote te hebben verlaten; maar nu, aangezien hij groot is en de volle maat van de jeugd heeft bereikt, juist nu smeekt hij mij terug te keren weg uit het paleis, zich ergerend wegens het bezit dat de Grieken verteren ten nadele van hem. Maar komaan, verklaar voor mij en hoor het volgende, een droom. Twintig ganzen in mijn huis eten tarwe in water gekweekt, en ik word ook van hen vrolijk als ik naar hen keek; nadat er vanuit het gebergte een grote adelaar met kromme snavel was gekomen, brak hij voor alle de nek en hij doodde hen; zij lagen uitgestrekt bijeen in het paleis en hij verhief zich naar de stralende lucht. En/maar ik huilde en jammerde zelfs in de droom en rondom mij verzamelden zich in Griekse vrouwen met mooie vlechten, terwijl ik bitter klaagde, omdat de adelaar mijn ganzen had gedood. Teruggekomen ging hij zitten op een vooruitstekende balk en met een menselijke stem probeerde hij mij gerust te stellen en sprak: ‘’Wees niet bang, dochter van de wijdvermaarde Icarius; het is geen droom, maar een werkelijke geluk aankondigende verschijning, die voor jou in vervulling zal gaan. De ganzen zijn de vrijers, en ik was geloof me, voorheen een adelaarsvogel, nu daarentegen ben ik gekomen als jouw echtgenoot, die op alle vrijers een schandelijke dood zal afsturen.’’ Zo sprak hij, maar de honingzoete slaap liet mij los; nadat ik angstig om me heen had gekeken, zag ik de ganzen in het paleis, tarwe vretend langs de trog, precies op de plek waar ze voorheen waren.’

B    Er zijn twee soorten dromen (Blz. 165-166)
Tot haar sprak antwoordende de schrandere Odysseus: ‘Vrouw, het is volstrekt niet mogelijk om de droom uit te leggen door hem in een andere richting af te buigen, aangezien Odys-seus zelf waarlijk aan jou heeft laten zien, hoe hij hem zal vervullen; voor de vrijers werd de ondergang zichtbaar, voor allen zonder uitzondering, en niet zal iemand aan de dood en het doodslot ontkomen.’ Tot hem sprak op haar beurt de zeer verstandige Penelope: ‘Vreemde-ling, niet te duiden, onbegrijpelijke dromen doen zich voor, en geenszins gaan zij in alle opzichten voor mensen in vervulling. Er zijn namelijk twee poorten van de krachteloze dromen; de ene poort is namelijk gemaakt van hoorn, de andere van ivoor. Degene van de dromen die door het gezaagde ivoor gaan, die bedriegen, brengend woorden die niet in vervulling gaan. Zij die door het gladde hoorn naar buiten gaan, die volbrengen werkelijke dingen, wanneer iemand van de stervelingen hen ziet. Maar ik denk dat de verschrikkelijke droom voor mij niet vandaar is gekomen; voorwaar het zou voor mij en mijn zoon welkom zijn.’

C    De wedstrijd met de boog (Blz. 166-167)
‘Ik zal jou iets anders vertellen, en jij moet dit ter harte nemen: nu komt de vervloekte dageraad, die mij van het huis van Odysseus zal verwijderen; want ik zal nu een wedstrijd voorleggen, die bijlen die hij in zijn paleis telkens op een rij opstelde, als scheepsribben, twaalf in totaal; nadat hij op een grote afstand was gaan staan, schoot hij telkens een pijl erdoorheen. Nu zal ik de vrijers deze wedstrijd opleggen; wie het gemakkelijkst de boog zal spannen met zijn handen, en met een pijl door alle twaalf bijlen zal schieten, hem zou ik tegelijk volgen, wanneer ik dit echtelijk huis heb verlaten, heel mooi, vol bezittingen waarvan ik denk dat ik het mij eens zal herinneren zelfs in een droom.’

D    Penelope en Odysseus gaan slapen (Blz.168-169)
Tot haar sprak antwoordend de schrandere Odysseus: ‘Eerbiedwaardige vrouw van Odys-seus, zoon van Laërtes, stel nu niet langer in je huis deze wedstrijd uit; want eerder zal voor jou de schrandere Odysseus hierheen komen, voordat die deze gladgepolijste boog, hem hanterend, de pees hebben gespannen én met een pijl door het ijzer hebben geschoten.’ Tot hem sprak op haar beurt de zeer verstandige Penelope: ‘Als je bereid zou zijn, vreemdeling, zittend mij in het paleis op te vrolijken, dan zou de slaap zich niet over mijn oogleden uitstor-ten. Maar het is hoe dan ook geenszins mogelijk dat mensen steeds slapeloos zijn; want heus de onsterfelijken kenden voor elk ding aan de stervelingen op het graan schenkend land een bepaalde maat toe. Maar ik zal, nadat ik naar boven naar de bovenverdieping ben gegaan, mij ter ruste leggen in het bed, dat voor mij vol tranen is, steeds nat door mijn tranen, sinds Odysseus weg is gegaan om het verfoeide Ongeluks-Ilios te bezoeken. Dan zal ik me wel ter ruste leggen. Leg jij je ter ruste in dit huis, of nadat je op de grond een bed hebt gespreid, of zij moeten voor jou een ledikant neerzetten.’ Nadat zij zo had gesproken, ging zij omhoog naar de schitterende bovenvertrekken was gegaan, niet alleen, tegelijk met haar gingen eveneens ook dienaressen. Nadat zij naar de bovenvertrekken was gegaan samen met haar dienaressen, huilde ze vervolgens om Odysseus, haar lieve echtgenoot, totdat de uilogige Athene haar een zoete slaap op haar oogleden gestort had.