Hoofdstuk 6, tijd van regenten en vorsten (17e eeuw)
6.1 een wereldeconomie
- 17e eeuw: handelskapitalisme bloeide op à handelsnetwerken
- VOC en WIC opgericht
Verenigde Oost-Indische compagnie à hoofdrol in handel met Azië
West-Indische Compagnie à handel met gebieden rond de Atlantische Oceaan
De ontdekking van Indië
- 1594: plannen voor reis naar Azië langs Kaap de Goede Hoop
- Gevaarlijk door stromingen, kliffen, golven, aanvallen, etc.
- NL spionage Portugezen à idee van route, zelf nooit geweest
- 1595: reis begon met 3 schepen onder leiding van Cornelis de Houtman
- Na 14 maanden bereikten ze Java (1597), veel lieden overleden
- Meegebrachte peper à niet veel winst, maar wel route naar Azië gevonden
VOC
- Na deze reis massaal gereisd naar Azië
- Winstgevende specerijen meenemen
- Onderlinge concurrentie zorgde voor dalende prijzen
- VOC (monopolie) opgericht op initiatief van Staten-Generaal (1602)
- VOC had grote macht en veel bevoegdheden à die hadden normaal alleen staten
- Verdragen sluiten met vorsten
- Soldaten aannemen
- Oorlog voeren
- Veroverde gebieden besturen
- VOC werd een multinational (vestiging in meerdere landen)
- Typerend voor opkomende handelskapitalisme (economisch systeem, investeringen)
- VOC verkocht aandelen om bedrijf op te zetten
- Bestuurt door ‘de Heren Zeventien’
- Stelden in Azië als hoogste bestuurder gouverneur-generaal
- Winstgevende specerijen meenemen
Batavia en Banda
- Jan Pieterszoon Coen: 1 van de eerste gouverneur-generaals
- 1618 opdracht een hoofdkwartier in Zuidoost-Azië te stichten
- Sinds 1610 had VOC kleine vestiging in Jakarta
- Vorst & Engelsen probeerden NL’s te verdrijven
- Coen sloeg terug à Jakarta platgebrand, op restanten Batavia gebouwd: nieuwe hoofdkwartier & verzamelplek van schepen
- Molukse eilanden veroverd door Coen
- Contracten: specerijen aan VOC leveren
- Werden voortdurend ontdoken
- Contracten: specerijen aan VOC leveren
- Vorst & Engelsen probeerden NL’s te verdrijven
- VOC niet te spotten
- Leger naar Banda-eilanden
- Bijna iedereen vermoord of gedeporteerd
- Bevolking vervangen door VOC-dienaren
Het handelsnetwerk van de VOC
- Veel factorijen geplaatst bij Aziatische kust
- Met opbrengsten werden specerijen op Java en Molukken betaald
- Peper en fijne specerijen gaven meeste winst
- Textiel en kaneel naar Amsterdam gebracht
- Vanaf 18e eeuw koffie en thee belangrijk
- Koffiestruiken op Java à gedwongen koffie te verbouwen
- VOC stichtte bij Kaap de Goede Hoop kolonie
- Gebruikt als verversingspost voor schepen tussen Batavia en Amsterdam
- In 17e eeuw VOC grootste en rijkste bedrijf ter wereld
- 18e eeuw Britse East India Company
West-Indië
- Handelsrelaties Europa & buitenland à Begin van wereldeconomie
- In de tijd van regenten en vorsten gebieden over hele wereld handel
- Europa stichtte in West-Afrika handelsposten
- In Amerika kolonies gesticht en uitgebreid
- Slaven en goud uit Afrika gehaald
- Slaven werken op plantages à opbrengsten en producten weer naar Europa
- NL actief in West-Indië (=Amerika)
- Naar voorbeeld van VOC werd WIC (West-Indische Compagnie) opgericht
- Veel bezig met kaapvaart
- WIC putte Spanje financieel uit
- 1628: Piet Hein veroverde een Spaanse zilvervloot
- WIC verwierf veel handelsposten
- WIC is nooit erg succesvol geworden
- Europese concurrentie sterker in Amerika dan in Azië
6.2 de gouden eeuw van Nederland
- RZVN had rijke stedelijke burgerij
- Beleefde eeuw van economische, kunst & culturele bloei
Regenten
- Nederlandse gewesten eigen macht à tegenstelling andere Europese landen
- Geen centrale regering
- Naar buiten optreden als eenheid, binnenlandse zaken zelf geregeld
- Beslissingen genomen na lange overleggen met veel mensen
- Macht in handen van regenten
- Benoemden elkaar
- Zaten in bestuur van gewesten
- Vaak rijke families
- Steden geleid door een vroedschap
- ‘kleine’ groep van regenten
- Benoemden burgermeesters
- Stuurden vertegenwoordigers naar Staten-Generaal
Stadhouder
- Hoogste functionaris in gewesten
- Tot 1585 waren stadhouders vertegenwoordigers van landsheer
- Toen in dienst van de staten
- Nakomelingen/familie van Willem van Oranje benoemd tot stadhouder
- Machtigste man van republiek
- Opperbevelhebber leger en vloot
- Toezicht op rechtspraak
- Betrokken bij benoeming van regenten
- Tegenstellingen tussen staatsgezinde en prinsgezinde regenten
- Wilden macht van stadhouder inperken
- 2 lange stadhouderloze tijdperken
- Heftige strijden tussen 2 partijen
- Staatsgezinde regenten Johan en Cornelis de Witt gelyncht na Willem III stadhouder werd
De Staten-Generaal
- Statengeneraal: overkoepelend overheidsorgaan, afgevaardigden van 7 gewesten
- Beslisten over buitenlandse politiek, in/uitvoerrechten, leger en vloot
- Besluiten konden pas als alle staten het eens waren
- Alsnog had Holland meeste te zeggen: maakte meeste geld
- Landsadvocaat of raadspensionaris belangrijkste in statengeneraal
- Voorzitter van de Staten van Holland, vertegenwoordigde statengeneraal
- Onderhield contacten met buitenland
- Republiek werd militaire grootmacht
- Weinig inwoners à huursoldaten
- Handel erg belangrijk à Amsterdam was belangrijkste stapelmarkt van Europa
- Statengeneraal hielden in/uitvoerrechten laag en liet in buitenland handelsbelangen zwaar wegen
- Eerst was Antwerpen het belangrijkst, tot val van Antwerpen in 1585
- Rijke kooplieden vluchtten naar Amsterdam
- Nijverheid kwam heel erg op
- Bouw en textiel gingen ook soepel
- vocMelkkoeien waren zeer belangrijk
- In steden waren er ook paupers (zeer arme mensen)
- Alsnog lage werkloosheid, anders armenzorg
- Mensen kwamen uit buitenland om werk te zoeken
- Alsnog lage werkloosheid, anders armenzorg
Cultuur
- Cultuur bloeide ook erg op
- Regenten, kooplieden en rijke burgers kochten veel kunst
- Vooral schilderkust was populair
- Wetenschap bloeide ook op
- Hugo de Groot grondlegger van volkenrecht (regels voor gedrag van staten)
- Christiaan Huygens was wiskundige, astronoom & natuurkundige
- Jan Adriaensz was waterbouwkundige
- Geleerden als Descartes naar Nederland
- Geestelijke vrijheid
- Elders verboden boeken gedrukt
- Republiek was officieel gereformeerd (calvinistisch), maar tolerantie overheerste
- Er heerste gewetensvrijheid à niemand vervolgd om geloof
- Soms wel minder rechten vanwege geloof
6.3 Het absolutisme
- Vorsten streden in Europa veel met onderdanen om verdeling macht
- Duitsland à macht versnipperd
- Oostenrijk & Frankrijk à absolute monarchie
- Engeland à constitutionele monarchie
Dertigjarige oorlog
- Verzet tegen centralisatiepolitiek & godsdienstige tegenstellingen à oorlogen & opstanden
- Habsburgse keizer in Duitsland à macht versterken en protestantisme onderdrukken
- Ontstaan 30-jarige oorlog (1618-1648)
- Europese mogendheden bemoeiden met Duitse strijden
- Zweden & Denemarken aan protestantse kant
- Spanje aan katholieke kant
- Frankrijk aan protestantse kant om Spanje dwars te zitten
- Duitsland raakte heel versnipperd
- Bestond uit heel veel staten, stadsstaatjes en vorstendommen
- Keizer richtte zich vooral nog op Oostenrijkse bezittingen
- Oostenrijk werd sterke en grote monarchie
Burgeroorlog in Frankrijk
- 1648 einde aan godsdienstoorlogen in Europa à burgeroorlog in Frankrijk startte (Fronde)
- Parlement eiste meer invloed op bestuur
- Bevolking kwam in verzet
- Veel rellen, edelen die terugkwamen uit 30-jarige oorlog sloten zich aan
- 1653 burgeroorlog voorbij
- Oorlog maakte invloed op koning Lodewijk XIV (1638-1715, sinds kleuter al koning)
- Wantrouwen in edelen en steden gekregen
- Zelf regeren vanaf 1661 à macht edelen en steden beperken
- Bestuurde met absolutisme
Absolute macht
- Lodewijk bouwde groot ambtenarenapparaat à stelde in provincies intendanten aan
- Inden belastingen
- Rekruteerden soldaten (werven)
- Bemoeiden met rechtspraak, landbouw en nijverheid
- Hadden directe verantwoording aan Lodewijk
- Hij zag ze als ogen en oren van de provincies
- Lodewijk bracht leger onder controle
- Niet langer afhankelijk van edelen die onafhankelijk opereerden
- Zaken van de staat: rekrutering, huisvesting en betaling van soldaten
- Hoge adel leverden hoogste officieren, moesten wel naar koning luisteren
- Godsdienstvrijheid afgeschaft à einde Edict van Nantes
- Calvinisten werden vervolgd à vluchtten weg, o.a. naar republiek
- Plannen Lodewijk voor belastingen adel en kerk niet echt gelukt
- Steden en regio’s hielden rechtsregels en privileges
- Geld was toch best belangrijk
- Minister Colbert bedacht mercantilisme
- export en min. Import
- Minister Colbert bedacht mercantilisme
De zonnekoning
- Macht nergens door beperkt à l’état c’est moi – de staat ben ik (veel self-love)
- Liet zich de zonnekoning noemen
- Planeten draaide om de zon à alles draaide om hem (metafoor)
- Macht van God gekregen à tegen hem ingaan was tegen God ingaan
- Prachtige paleis van Versailles gebouwd om te imponeren
Het rampjaar
- Frankrijk groot en sterk rijk à Lodewijk passie voor oorlog, deze macht was dus niet genoeg
- Veroverde delen van Duitse rijk en Zuidelijke Nederlanden
- 1670 à plannen republiek omver te werpen met hulp van Engeland en paar Duitse staten
- 1672 à aanval, zeeheld Michiel de Ruyter voorkwam Engelse invasie
- Paar gewesten wel overgenomen à woede in Nederland
- Staatsgezinde broers De Witt schuld door tegenhouding van benoeming van prins Willem tot stadhouder
- Uiteindelijk werd hij toch benoemd, later werden De Witt broers vermoord (6.2)
- Franse opmars kwam
- In rampjaar (1672) werden Franse troepen verdreven door Willem III
- 1672 à aanval, zeeheld Michiel de Ruyter voorkwam Engelse invasie
Engelse monarchie
- In Engeland koning ook streven naar meer macht
- Machtsstrijd koning en parlement à burgeroorlog (1642)
- Onthoofding koning Karel I à einde burgeroorlog (1649)
- Engeland werd republiek, maar in 1660 monarchie hersteld
- Spanning liep weer op à Karel II wilde absolute macht
- Opvolger Jacobus II (macht vanaf 1685) was katholiek
- Protestantse parlementsleden en Willem III (stadhouder) wilden hem van de troon stoten
- In republiek angst voor herhaling rampjaar à Jacobus was een groot gevaar
- Willem III kwam pullup naar Engeland naar Londen
- Jacobus = pussy à vluchtte naar Frankrijk
- Willem III koning à beloofde rechten van parlement te respecteren
- Glorious revolution à Engeland werd constitutionele monarchie
- Stadhouder-koning Willem III verenigde Engeland en Republiek in coalitie tegen Frankrijk
- 1688-1713 oorlog tegen Lodewijk XIV
- Franse machtsuitbreiding werd voorkomen
- Kostte wel veel geld à schulden à einde gouden eeuw
- 1688-1713 oorlog tegen Lodewijk XIV
6.4 De wetenschappelijke revolutie
- 17e eeuw wetenschappelijke revolutie
- Kennis door
- Experimenteren
- Waarnemen
- Verstand
- Eerst vanuit gaande van Griekse filosofen als Aristoteles en Ptolemaeus
Het nieuwe wereldbeeld
- Tot 16e eeuw à aarde middelpunt van heelal, daaromheen draaiden bollen waar zon en maan aan vast zaten, aangestuurd door onbewogen beweger
- Visie bedacht door Griekse filosofen
- Copernicus eerste die tegendeel bewees
- Wiskundige berekeningen à aarde draaide om zon, niet andersom
- Theorie in 1543 gepubliceerd (na zijn dood)
- Mensen dachten hij is crazy
- 17e eeuw dachten ze toch wat slimmer na over wereldbeeld
- 1609 à Johan Kepler: bewijs dat aarde en andere planeten draaiden om zon
- Waarnemingen van Galileo Galilei bevestigden Copernicus’ theorie
Galilei
- Hij bouwde telescopen à zag dat oude stelsel niet klopte
- Waarnemingen over zon, maan, sterren en planeten
- Ideeën in conflict met katholieke kerk
- 1992 erkend dat hij toch gelijk had
Newton
- Werkte Gallilei’s ideeën verder uit
- Zwaartekracht ontdekt
- Dankzij Newton kreeg wetenschappelijke revolutie (begonnen bij Copernicus) hoogtepunt
- Nieuw wereldbeeld ontstond
- Wetten die te meten en waar te nemen waren werd vanuit gegaan
Logica en experimenten
- In oudheid en middeleeuwen geen experimenten/waarnemingen
- Leonardo da Vinci deed dat wel
- Descartes: cogito ergo sum (ik denk dus ik ben)
- Niks kon met zekerheid gezegd worden
- Alleen wiskunde gaf zekerheden
Ontdekken en uitvinden
- Uitvindingen als microscoop en telescoop waren slay voor voortgang
- Natuuronderzoek werd populair
- Slingerklok wow
Wetenschap en oorlog
- Oorlog werd makkelijker gemaakt door revolutie
- Preciezere kaarten
- Curve van kogels berekend
- Vuurkracht van kanonnen vergroot
- Europa werd door revolutie dus sterk in 17e eeuw (30-jarige oorlog veel slachtoffers)
- Overheid investeerde in onderzoeken à samenwerken ook toppie
- Academies werden ook opgericht om info te verspreiden
- Wetenschappelijke revolutie leed tot optimisme
- Verlichting werd erdoor mogelijk
REACTIES
1 seconde geleden