De Republiek

1.1 Het begin van de opstand (1515-1572)

Staatsvorming en centralisatie
- 1515: Karel V wordt heer der Nederlanden
- 1543: Karel heeft alle gewesten in handen
- 1531: 3 centrale adviesraden (centralisatie):
         - Raad van State: advies over grote zaken
         - Geheime Raad: wetten opstellen, toezicht over besturen
         - Raad van Financiën: belastingen

Stedelijke burgerij
- 15e/16e eeuw: bloei handel en nijverheid -> stedelijke burgerij wordt sterk
- Karel was afhankelijk van rijke burgers: beloofde behoud van privileges in ruil voor belastinggeld
- centralisatiebeleid en bestrijding protestantisme werden toch als bedreiging gezien

Luther
- Karel V was ook koning Spanje en keizer Duitse rijk: net na kroning tot keizer (1519) begon Luther met reformatie -> kerk heeft te veel macht en geld + het ware geloof alleen door Bijbel, moet dus vertaald worden
- kerk had kritiek altijd kunnen onderdrukken, maar Luthers opvattingen verspreiden zich snel en krijgen steun van Duitse vorsten
- 1521: Karel roept vorsten en Luther bijeen bij Rijksdag in Worms -> Luther blijft vasthouden aan opvattingen -> definitieve scheuring kerk -> boeken worden verboden, maar Luther wordt beschermd door een vorst -> vertaalt Bijbel in het Duits
- 1555: Vrede van Augsburg: Duitse vorsten mogen in eigen gebied de godsdienst bepalen

Calvinisten
- Karels zoon Filips II neemt macht over -> meningsverschil over reactie op protestantisme leidt tot Opstand
- vanaf 1560: Calvijns opvattingen verspreiden zich door NL
         - komen grotendeels overeen met Luther, maar Calvijn dacht dat gelovigen ook tegen
         overheid in mochten gaan: past bij situatie in NL, omdat protestanten niet beschermd
         worden door vorsten
- 1565: hoge edelen vragen Filips om ketters minder hard aan te pakken -> Filips weigert, vraagt halfzus landvoogdes Margaretha van Parma streng op te treden
- 1566: lage adel komt in actie -> vragen Margaretha te stoppen d.m.v. smeekschrift -> zij laat inquisitie minder hard optreden

Alva
- calvinisten denken dat ze hun gang kunnen gaan -> Beeldenstorm -> Filips is boos -> stuurt Alva -> WvO vlucht -> Alva stelt Raad van Beroerten (Bloedraad) in om schuldigen te straffen -> WvO roept vanuit Duitsland op tot opstand -> 1568: WvO valt met leger NL binnen -> mislukt, krijgt alleen steun van calvinistische watergeuzen
- onrust in NL blijft toenemen door Alva -> na overname Den Briel lopen steeds meer steden over naar Opstand -> WvO wordt uitgeroepen tot leider en opnieuw tot stadhouder

1.2 Het ontstaan van de Republiek (1572-1588)

Burgeroorlog
- 1572: Alva trekt Holland binnen om opstandige gewesten tot overgave te dwingen -> lukt niet -> burgeroorlog -> opstandelingen keren zich tegen Spaanse leger en bestuurders die trouw bleven aan Filips en overtuigde katholieken
- WvO wilde gelijke rechten voor protestanten en katholieken -> lukte niet
- 1573: Hollandse Staten verbieden katholieke kerk omdat ze volgens hen de vijand steunen
- WvO gebruikt nationale i.p.v. godsdienstige propaganda om steun te krijgen -> vertrouwen in hem groeit

Ontzet van Leiden
- 1573: Spaanse leger omsingelt Leiden -> maar: Leiden heeft genoeg voedsel om niet uit te hongeren
- 1574: Spanjaarden trekken weg om in oosten te vechten omdat Lodewijk (broer WvO) NL binnen was gevallen -> Lodewijk wordt verslagen -> Spanje belegert Leiden opnieuw -> nu wel honger, maar calvinistisch stadsbestuur wil zich niet overgeven -> geuzen steken rivierdijken door om Leiden te ontzetten -> Spanje vlucht voor water bij storm -> geuzen brengen eten

De Pacificatie van Gent
- 1576: Pacificatie van Gent
         - gewesten die trouw aan Filips waren geweest spraken met Holland en Zeeland af om
         Spanjaarden te verdrijven
         - gewetensvrijheid
         - godsdienstige situatie zal hetzelfde blijven
         - andere gewesten sluiten zich aan bij Opstand op voorwaarde dat katholieke geloof bij
         hen wordt gehandhaafd
- maar: radicale calvinisten nemen in Gent de macht over -> veroveren andere steden
- WvO brengt alle steden in Holland en Zeeland over naar zijn kant met als laatste Amsterdam (1578: Alteratie van Amsterdam): bestuur werd daartoe gedwongen vanwege handelsblokkade naar stad door WvO -> veel calvinistische vluchtelingen keren terug naar Amsterdam -> zetten katholieke regenten af en nemen macht in stad over -> stadsbestuurders en geestelijken worden verjaagd

De Unie van Utrecht
- acties van calvinisten schrikken katholieken af -> katholieke bestuurders in zuiden zijn bereid vrede te sluiten met koning -> Filips stuurt toch nieuwe troepen o.l.v. neef Parma -> 1579: Parma sluit verbond met aantal zuidelijke gewesten en opstandige gewesten richten Unie van Utrecht op
         - gewesten blijven zelfstandig, maar gaan militair samenwerken
         - gewetensvrijheid
         - elk gewest zou eigen geloofszaken regelen, maar Unie wordt toch snel calvinistisch
- 1580: Filips verklaar WvO vogelvrij -> 1581: opstandeling zweren WvO af als vorst met Plakkaat van Verlatinge
         - vorst is aangesteld door God maar mag afgezet worden door volk

De Spaanse Armada
- 1580: oorlog tussen Filips en Turken wordt beëindigd -> kan soldaten in NL eindelijk goed betalen -> Parma rukt op in zuiden -> steeds meer steden geven zich over -> heroverd ook delen in het noorden
- 1585: moord op WvO -> Parma krijgt ook Antwerpen in handen
- opstandige gewesten kunnen geen nieuw staatshoofd vinden (Franse koning wil niet om oorlog met Spanje te voorkomen, Engelse koningin eerst ook niet maar levert wel geld en troepen na val Antwerpen) -> gewesten houden stand door Engelse steun -> Filips wil wachten met herovering NL en valt eerst GB aan met de Armada -> mislukt:
         - NL troepen houden Parma bezig zodat hij geen contact kon maken met Armada
         - Engelse oorlogsschepen verjagen Armada uit Kanaal
         - resten Armada keren terug naar Spanje na stormen