Tijdvak 7

Kenmerkende aspecten

1.  Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.

2. Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen.

3. Voortbestaan van het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).

4. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

De burgers willen meer rechten. Daarom voeren vorsten verlichtingsidealen door in de absolute regeringsvorm. Lodewijk XVI wil dit niet en krijgt hierdoor te maken met een opstand en revolutie. Tot gevolg worden de rechten van burgers vastgelegd in grondwetten.

De verlichting

Rationalisme is het boven alles stellen van het gebruik van het verstand. Mensen kijken hierdoor optimistisch naar de toekomst.

Verlicht denken houdt zich bezig met alle onderdelen van de samenleving en heeft veel invloed op de beleving van godsdienst, de inrichting van bestuur, de verdeling van bestaansmiddelen in de economie en de veranderende sociale verhoudingen. Door de verlichting komt er steeds meer kritiek op het absolutisme. Er is daarbij veel kritiek op het Ancien Régime: de Oude Orde, een benaming voor de tijd van voor de Franse Revolutie toen er nog sprake was van een standenmaatschappij en absolutisme. Verlichte denkers zien hierin te veel machtsvertoon en machtsmisbruik dat ten koste gaat van een evenwichtige samenleving die zich als geheel verder kan ontwikkelen. Sommige vorsten hebben aandacht voor deze kritiek en gaan ‘modern’ regeren: de vorst is er ook voor het welzijn van zijn onderdanen. Inspraak door het volk wordt niet op prijs gesteld: alles voor het volk, maar niets door het volk.

Kolonisatie

Op het begin van de 17de eeuw koloniseren de Engelsen Virginia, de eerste Engelse kolonie in Amerika. Ook de Duitsers, Zweden, Fransen en Nederlanders gaan hier kolonies stichten. In de 18e eeuw breidt Spanje haar gebied uit van Mexico verder naar het westen van Noord-Amerika. De reden dat de kolonisten juist hierheen trekken is het klimaat in het zuidelijke deel van Amerika en de Caraïben dat geschikt is voor landbouw. Hier ontstaan grote plantagekoloniën die luxeproducten voor de moederlanden in Europa produceren.

Driehoekshandel

Vanuit West-Europa vertrekken schepen met wapens, alcohol en kleine materialen naar West-Afrika. Deze goederen worden geruild voor slaven. Vervolgens vertrekken de schepen volgeladen met slaven naar Noord-Amerika of het Caribische gebied. In Amerika worden de slaven verkocht om op de plantages te gaan werken. De opbrengsten hiervan gaan mee terug naar West-Europa: luxegoederen zoals suiker, rum, cacao, katoen, goud en tabak.

Abolitionisme

Onder invloed van het Christendom ontstaat er een beweging die streeft nar afschaffing van de slavenhandel en later van de slavernij.

Revoluties

Burgers weigeren om nog langer belasting te betalen aan een regering die zich bezighoudt met militaire conflicten en machtsvertoon. Er breken democratische revoluties uit waarin hervormingen worden geëist.

• De Verenigde Staten: De VS nemen het initiatief door zich los te maken van de Engelse monarchie.
• Frankrijk: de Fransen komen in 1789 in opstand tegen koning Lodewijk XVI; Franse revolutie: 1789-1795
• Nederland: in Nederland maakt de Bataafse revolutie een einde aan de oligarchie van de regenten en de geldverspillende stadhouder Willem V

Begrippen:

Verlicht absolutisme: de regeerwijze waarbij een vorst de absolute macht in handen heeft, maar probeert om van bovenaf en zonder inspraak hervormingen door te voeren. Ook wel verlicht despotisme genoemd.

Verlichting, verlicht denken: culturele beweging onder filosofen en intellectuelen met als doel het gebruik van de rede (het verstand) te stimuleren. Verlichte denkers geloofden dat de mens door zijn verstand in staat is om een ideale samenleving te creëren.