Tijdvak 6 Tijd van regenten en vorsten

Tijdvak 6
Tijd van regenten en vorsten
1600 – 1700: 17e eeuw

Icoon:
Voorgrond: Kroon
Achtergrond: handelshuizen Amsterdam

Kenmerkende aspecten:
6.1 ontwikkeling handelskapitalisme & wereldeconomie
6.2 Gouden Eeuw van Nederland
6.3 het streven van vorsten naar absolute macht
6.4 De wetenschappelijke revolutie

Paragraaf 6.1 Een wereldeconomie
- 17e eeuw: handelskapitalisme > handelsnetwerken
- VOC en WIC
- 1595 -1597: Houtman naar Indië
- VOC opgericht in 1602
- Handelsmonopolie (alleenrecht handel met Republiek)
- Verdragen sluiten met vorsten
- Oorlog voeren
- Gebieden besturen
- Multinational > Handelskapitalisme
- Aandelen
- Bestuur: Heeren Zeventien
- Gouveneur – Generaal in Azie
- JP Coen stichtte Batavia en gebruikte veel geweld tegen Banda
- Azie: handelsnetwerk met factorijen
- 17e eeuw: specerijen
  18e eeuw: koffie en thee

Handelsnetwerk > begin wereldeconomie
WIC: West – Indische Compagnie (1621): west Afrika en Amerika
Actviteiten:
1. Kaapvaart (Spanje, zilvervloot)
2. Slaven- en goudhandel vanuit West-Afrika -> driehoekshandel
3. Plantages (suiker en koffie) in Suriname

Paragraaf 6.2 De Gouden Eeuw
Kenmerkend aspect:
1. Bijzonder staatkunde van de Republiek
2. Economische bloei
3. Culturele bloei

 Staten – Generaal

Raadpensionaris afgevaardigden                                                              Stadhouder:

Secretaris                          benoemt        Gewestelijke Staten (7)       benoemt          Opperbevelhebber
Contacten met leger en vloot
buitenland                                                        afgevaardigden

Benoemt deel van bestuur van stadsbestuur het platteland

Staatkunde
- gewesten hadden door Opstand zelfstandigheid behouden >
- 17e eeuw: meeste landen hadden machtige koning >
- Republiek > zeven aparte staten

- Macht bij regenten:
1. Bestuurders, vaak rijk door handel
2. Gesloten groep: banen onderling verdeeld
3. Steden > vroedschap > vertegenwoordigers naar Staten

- Stadhouder: eigenlijk plaatsvervanger van landsheer (tot 1581)
- Stadhouder van Holland, Zeeland machtig, omdat:
  1. Opperbevelhebber van leger en vloot
  2. Toezicht op rechtspraak
  3. Macht deel regenten in steden benoemen
- Regenten onderverdeeld in ‘prinsgezind’ en ‘staatsgezind’
- Twee stadhouderloze tijdperken

Bestuur Republiek
- Staten-Generaal: afgevaardigden van alle gewesten >
1. Buitenlandse politiek
2. In- en uitvoerrechten
3. Leger en vloot
4. Generaliteitslanden (Brabant, Limburg, Vlaanderen > veroverd)
- Besluiten pas genomen als alle gewesten ermee instemden
- Holland meeste invloed > betaalde het meest
- Belangrijkste man binnen Staten – Generaal:
- landadvocaat of raadpensionaris >
1. Voorzitter van Staten van Holland
2. Vertegenwoordiger Holland in Staten- Generaal
3. Onderhield contacten met het buitenland

- Republiek 2 miljoen inwoners, maar dankzij rijkdom: groot leger

Gouden Eeuw; economisch
Gouden Eeuw: economische en culturele bloedperiode

Handelsnatie:
- De Republiek dankte haar welvaart aan de handel
   Amsterdam was stapelmarkt:
- goederen opgeslagen, bewerkt en verder verhandeld

Amsterdam belangrijk door:
1. Handel met Oostzee (graan en hout)
2. 1585: val van Antwerpen (afsluiting Schelde > kooplieden naar Amsterdam met geld, contacten en deskundigheid)
- Hollandse landbouw > export boter en kaas

Cultureel
Schilderkunst
     - Rembrandt van Rijn
     - Johannes Vermeer
     - Jan Steen
     - Frans Hals
- Burgers bestelden veel schilderijen
- Familieportretten, stilleven, zeegezichten

Wetenschap
   - Hugo de Groot > volkenrecht
   - Christiaan Huygens > wiskunde, astronomie, natuurkunde
   - Leeghwater > watermolen > drooglegging meren
- Buitenlandse wetenschappers: Descartes
- Veel geestelijke vrijheid in Republiek: geen censuur: officieel gereformeerd, maar wel gewetensvrijheid
- Per gewest en stad andere omgang met godsdienst

Paragraaf 6.3 Het absolutisme (vorst alle macht)
waar wel?
- In Frankrijk en Oostenrijk

Waar niet?
- In Engeland: constitionele monarchie: (grondwet beperkt macht koning)
- Duitsland: macht verder versnipperd

- 17e eeuw: godsdienst en verzet tegen centralisatie > oorlog/opstand
- Duitsland > Dertigjarige oorlog: protestant tegenover katholiek
- allerlei Europese landen vochten mee > enorme verwoestingen
- 1648: vrede > Duitse keizer richt zich meer op Oostenrijk     

Waarom wilde Lodewijk de 14de absolute macht?
- Burgeroorlog in Frankrijk > parlement van Parijs eiste meer invloed, bevolking kwam te hulp en ook de adel sloot zich bij de opstand aan
- Deze opstand (Fronde) maakte diepe indruk op Lodewijk > wantrouwen tegen adel en steden > macht adel beperken > absolutisme

5 maatregelen die Lodewijk de 14de nam om zijn macht te vergroten
1. Ambtenarenapparaat opgebouwd ( intendanten > oa belasting)
2. Leger onder zijn controle ipv adel
3. Einde godsdienstvrijheid ( einde Edict van Nantes > Hugenoten vervolgd)
4. Steden en regio’s hielden privileges, maar adel en kerk moesten ook belasting betalen
5. Mercantilisme > meer geld binnen door bescherming nationale economie

Hoe rechtvaardigde Lodewijk de 14de zijn absolute macht?
- Lodewijk de 14de : Zonnekoning : L’etat c’est moi > besliste alles zelf
- Bossuet: ‘droit divin’: goddelijk recht: koning ontving macht van god
- Symbool: Versailles
- Hobbes: zonder overheid zou iedereen ieders vijand zijn: alleen op te lossen door autoriteit erboven te plaatsen

Noem twee dingen die verbeterden en twee dingen die verslechterden door het optreden van Lodewijk.
Verbeteringen:
- Frankrijk sterkste staat van Europa
- Rust in Frankrijk
Verslechteringen:
- Veel oorlog
- Grote schulden

Uiterlijke kentekenen:
- Versailles: verbouwd paleis om macht te tonen en aanzien te vergroten
- Benaming Zonnekoning: middelpunt Heelal
- ‘ De staat dat ben ik’

Jaartallen- en gebeurtenissenlijst Republiek/Engeland
- 1672: Rampjaar : aanval Frankrijk, Engeland, Keulen en Munster
- Gebroeders de witt vermoord, Willem de 3de stadhouder
- Engelse monarchie
- 1642: burgeroorlog tussen koning en parlement
- 1649: Karel de eerste onthoofd > Engeland republiek
- 1660: monarchie hersteld > weer spanningen koning en parlement
- 1685: nieuwe koning Jacobus de derde katholiek
- 1688: Willem de 3de met vloot naar Engeland > Jacobus naar Frankrijk:
- Glorius Revolution: Engeland constitionele monarchie
- 1688 – 1713: oorlog Engeland / Republiek <> Frankrijk >
- Frankrijk niet oppermachtig / Republiek geen gouden eeuw meer