Ten Oorlog! Europese oorlogen 1789-1919, Oorlog als maatschappelijk fenomeen

Napoleontische oorlogen
1700-1800
Tijdens de achttiende eeuw werd er door verlichte filosofen een nieuwe, rationele denkwijze toegepast op alle terreinen van de samenleving. Zij leverden kritiek op het absolutisme en de standenmaatschappij.
In plaats daarvan werd geijverd voor:
1. volkssoevereiniteit
2. gelijkheid voor de wet en
3. vrijheid op economisch en godsdienstig gebied.
In een aantal landen namen verlichte despoten op beperkte schaal verlichtingsidealen over. Daarnaast hadden de nieuwe denkbeelden invloed op het ontstaan van democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
Er ontstond een strijd tegen de macht van de kerk en de religie.


Frankrijk was in de 18e eeuw het machtigste land van Europa:
· Frans was de wereldtaal
· De koning had absolute macht
· Adel en geestelijkheid hadden voorrechten

In 1789 kwam er onvrede over de gang van zaken. De regering van Lodewijk XVI riep de Staten-Generaal bijeen. Dat was een vergadering van drie standen:
· Geestelijkheid
· adel
· burgerij.
Lodewijk XVI deed dat omdat hij in grote geldnood zat, wilde daarom een belastinghervorming maar dan moest de grondwet worden veranderd.
Sinds 1614 waren de burgers onder invloed geraakt van
verlichtingsfilosofen als Voltaire en Rousseau en hadden kritiek gekregen op de absolute manier van regeren van de koning en op de standenmaatschappij.

De vertegenwoordigers van de derde stand ontwierpen tijdens de bijeenkomst van de Staten generaal op eigen houtje een nieuwe grondwet, met meer vrijheden voor de burgers en een eerlijker belastingheffing. De adel en de geestelijkheid hadden nog nooit belasting betaald.
De koning ging aarzelend akkoord, maar tegelijkertijd probeerde hij met zijn leger een eind te maken aan de opstandigheid van de burgerij.

Reactie daarop:
· Het Franse volk ging de straat op en bestormde de Bastille, het symbool van de macht van de koning.
· Geweld verspreide zich over het hele land
· In steden namen burgercomites de macht over
· Op het platteland waren kloosters en kastelen in brand gestoken
· Een gekozen burgerparlement “de nationale vergadering” trok de macht naar zich toe

De bestorming van de Bastille op 14 juli 1789 markeert het begin van de Franse revolutie.

De revolutie in Frankrijk leidde in heel Europa tot spanningen. Vorsten voelden druk en revolutionairen wilden de macht grijpen.

Veel edelen vertrokken naar het buitenland (émigrés) om daar betere tijden af te wachten.
Emigre’s = gevluchte Franse edelen.
Ze probeerden vanuit het buitenland een contrarevolutie te organiseren

Ondertussen werkte de nationale vergadering aan een nieuwe grondwet, Frankrijk moest een constitutionele monarchie worden. De koning werd dus gebonden aan een grondwet en de macht zou in handen komen van een gekozen parlement.

De Franse koning Lodewijk XVI bleef zich afzetten tegen de nieuwe revolutionaire regeerders. Hij probeerde naar het buitenland te vluchten op 21 juli 1791. Dat mislukte en hij werd gevangen genomen.


Aan de grenzen van het revolutionaire Frankrijk nam intussen de agitatie toe. De andere vorsten in Europa vreesden voor hun troon en werden door de émigrés opgehitst om in te grijpen.
Als reactie op de dood van Lodewjik spraken Oostenrijk en Pruisen af dat ze de orde zouden herstellen als de andere mogendheden meededen.
Maar ook de Franse regering dacht aan een oorlog. Met de leuze ‘Oorlog aan de vorsten, vrede aan alle volkeren’ wilden de revolutionairen de principes en de ideeën van de revolutie ook buiten Frankrijk verspreiden.

20 april 1792 verklaarde Frankrijk de oorlog aan Oostenrijk (en daarmee ook aan Pruisen).
Dit werd de eerste van de zeven Coalitieoorlogen (1792-1815) die door revolutionair en Napoleontisch Frankrijk in wisselende intensiteit zijn gevoerd tegen wisselende coalities van tegenstanders.
De oorlog verliep eerst slecht voor Fr. Een inval in Belgie werd afgeslagen. En een Pruisisch leger trok richting Parijs, daar was veel onrust, radicale politici hadden de macht en vele geestelijken en edelen werden beschuldigd van verraad en werden afgeslacht.

Bij Valmy in Oost-FR had de revolutionaire Franse leger een onverwachte overwinning op de Pruisen. Dat was een keerpunt. Het Franse parlement beloofde hulp aan volkeren die hun vrijheid wilden herstellen.
In nov ‘bevrijden’ Franse troepen België. EN+NL voelde zich bedreigd.

De onthoofding van Lodewijk XVI gaf de laatste zetje naar Europese oorlog.

(Al in deze Coalitieoorlog tegen Oostenrijk worden de Franse revolutionaire legers gekenmerkt door idealisme (een idealist is iemand die idealen nastreeft) en nationalisme (vaderlandsliefde)).

In totaal waren er 7 coalitieoorlogen in de jaren 1792 – 1815

Coalitieoorlogen = oorlogen waarbij verschillende staten tegen een gemeenschappelijke vijand vechten.


De eerste coalitieoorlog
1. leidde tot een forse Franse machtsuitbreiding. België , de Duitsenvorstendommen en de Rijn werden bij FR gevoegd.
2. Rusland bleef buiten de 1ste coalitieoorlog
3. PR trok zich in 1795 terug.
4. EN vocht bijna alleen op zee
5. Oostenrijk stond er op het land alleen voor,

In dec 1797 wilde Oostenrijk vrede & stond BE+Italiaanse gebieden af. Die waren veroverd door Napoleon Bonaparte.
Napoleon Bonaparte had dankzij de revolutie een bliksemcarrière. In de chaos en ellende die was ontstaan was Napoleon de man van de daad. Hij viel op door zijn militaire inzicht en daadkracht.
In 1796 kreeg hij de leiding over een kleine troepenmacht in Italië en hij bevrijde onverwachts heel snel, heel Italië. Een jaar later waagde Napoleon zich aan een avontuur buiten Europa. Hij wil Egypte veroveren, maar wordt op de kust van Egypte vernietigend verslagen door een oppermachtige Engelse vloot. Maar zijn faam lijdt er niet onder.
In 1799 maakt hij van zijn beroemdheid gebruik om een staatsgreep te plegen. Militairen verjoegen in het parlement de leden die zich verzetten, waarna de rest de staatsgreep goedkeurde. Vijf jaar later laat hij zich zelfs tot keizer uitroepen. De nieuwe vorst zou vrede brengen, dacht men. Maar Napoleon had andere plannen.


10 jaar na de revolutie was Frankrijk een Chaos:
· Er woeden opstanden
· Bandieten maakten het platteland onveilig
· Alle veroveringen waren verloren gegaan
· Een Europese coalitie dreigde Fr binnen te vallen

Napoleon werd de redder van Fr. Hij bracht rust en orde.
1. Hij Sloep opstanden neer
2. Zorgde voor veiligheid
3. Nodigde de emigres uit terug te keren
4. & verzoende zich met de kerk

In 1804 maakte hij v/d republiek een keizerrijk. Hij was zelf keizer en bouwde een strak georganiseerde staat op. Nadat Napoleon de macht overnam
· trok Rusland zich terug v/d oorlog
· FR heroverde alle verloren gebieden.
· FR sloot vrede met OS+EN.

Er was niet lang vrede Napoleon zag zichzelf als de nieuwe caesar wilde een groot Europees rijk stichten met
· 1 volk,

· 1 munt en
· dezelfde rechten voor iedere burger
· parijs als hoofdstad.
Omdat te bereiken moest hij eerst zijn vijanden uitschakelen.

In 1803 keerde Napoleon zich tegen EN. Hij probeerde Britse vloot uit te schakelen, dat mislukte en de FR vlot werd bij Spaanse Trafakgar vernietigd
Op het land had Fr meer overwinningen:
1. Anderhalve week na Trafalgar won Napoleon van een Russisch-Oostenrijks leger bij Austerlitz in Tsjechie. Het gaf hem een groot gedeelte van Duitsland.
2. Pruisen voelde zich bedreigd en verklaarde napoleon de oorlog, maar ging ten onder in 19 dagen
3. Napoleon ging Berlijn binnen en verjoeg daarna de Russen en Oostenrijkers uit Polen

In 1810 was napoleon heer en meester op het continent.
· NE, BE, en delen van IT+DU waren bij FR ingelijfd.
· Pruisen was van afhankelijk
· in SP had Napoleon een broer op de troon gezet
· Met OS had Napoleon een verbond gesloten dat was bezegeld door een huwelijk met de dochter van de keizer
· RU was bondgenoot geworden.


Alleen Engeland wilde zich niet bij Frankrijk aansluiten. Napoleon wilde het land ruineren met een handelsblokkade “ het continentaal stelsel”, maar dat mislukte. Toen de tsaar de steun aan de blokkade opzegde viel Napoleon RU binnen. Zijn leger werd vernietigd maar Napoleon bouwde een ander sterk leger. Ondertussen hadden zijn vijanden moed gekregen. Er kwam een coalitie van alle grote mogendheden tot stand.

In 1813 brachten De Geallieerden Napoleon een beslissende nederlaag toe in “de Volkerenslag bij Leipzig”
Ze drongen hem steeds verder terug.
31 maart 1814 stonden ze in Parijs.

De overwinnaars kamen in Wenen bijeen o.l.v. de Oostenrijkse minister van buitenlandse zaken: Von Metternich de kaart van Europa opnieuw tekenen. Frankrijk werd terug gebracht tot de grenzen van voor 1792 en de bourbons kwamen aan de macht. Napoleon werd verbanen naar het eilandje Elba.

Grote mogendheden spraken op het Wener Congres af tegen eventuele nieuwe agressie een Europees machtsevenwicht te handhaven. = Toestand waarbij de verschillende grote mogendheden in Europa elkaar in evenwicht te houden, zodat niet 1 land het hele continent domineert.
Tijdens het congres dook Napoleon op in Zuid-Frankrijk. Hij wekte groot enthousiasme en mannen sloten zich bij h em aan. Toen hij in Parijs aankwam vluchtte de koning en napoleon trok in het regeringspaleis. De Geallieerden brachten snel troepen bij elkaar. Om hen te snel af te zijn pleegde Napoleon een verrassingsaanval op Belgie
Op 18 Juni 1815, in de slag bij Waterloo werd hij verslagen, dat was zijn laatste veldslag.

Een tijd van restauratie kwam. Overal kwamen conservatieve vorsten aan de macht, die de rechten v/d adel gedeeltelijk herstelden en die v/d burgerij beperkten.
Op initiatief van tsaar Alexander I werd de heilige alliantie gevormd, een verbond om op basis v/h christendom de vrede te handhaven.
Tot 1848 slaagden ze daar o.l.v. Von Metternich ook in. Maar de grote alliantie werd ook steeds meer gezien als een instrument om het liberalisme en de nationale aspiraties van volkeren zonder eigen staat de kop in te drukken.

Soldaten
Het leger waarmee Napoleon Rusland introk was een echt Europees leger, met soldaten van bijna alle landen.

Her Fr leger was voor de revolutie al het grootste van Europa, het bestond uit : Huurlingen & Beroepssoldaten
Alle hoge officieren waren van adel, voor de militairen hogeschool moest je van Adel zijn.
In 1792 was de helft van alle adellijke officieren al vertrokken toen FR in oorlog was met Oostenrijk en Pruisen. Na de moord op de koning vertrokken er nog meer. Ze werden vervangen door burgerlijke officieren, hun hadden grote geldingsdrang en waren veel agressiever dan de traditionele. Ze wilden zich bewijsen en namen risico’s zoals Napoleon.

Het revolutionaire Frankrijk vocht met vrijwilligers. Zij streden voor hun revolutie en hun vaderland en waren daardoor meer gemotiveerd dan de traditionele beroepssoldaten en huurlingen die het alleen voor het geld deden.
In 1793 dreigde Frankrijk door de eerste Coalitie te worden verslagen en voerden daarom de dienstplicht in voor alle ongehuwde mannen van 18 tot 25 jaar. Het leger had toen al snel meer dan een miljoen man, meer dan alle tegenstanders samen.

Het leger van napoleon had veel aantrekkingskracht. Ze geloofden dat ze in heel Europa vrijheid brachten en tirannie bestreden. Franse soldaten waren vrije burgers die met respect werden behandeld en het ook ver konden schoppen. Ze werden goed betaald en bij overwinningen werden ze onderscheiden en beloond.

De kracht van het Franse leger lag in hun artillerie ( Mensen met kanonnen) en hun snelheid. De legers konden zich snel verplaatsen doordat ze licht bepakt waren en alleen het hoognodige meenamen. “ ze leefden van het land waar ze doorheen trokken”. Het accent op artillerie kwam door het vertrek van de adel, daardoor verzwakte cavalerie (soldaten die te paard vochten) en infanterie (soldaten die te voet vechten).
De Traditionele tegenstanders van napoleon waren tegen zijn mobile artillerie-eenheden niet opgewassen. Later namen ze de Franse legerhervormingen over.

De andere mogendheden voelden lang niets voor de algemene dienstplicht, ze waren bang dat bewapende burgers zich tegen hen zouden keren.
In 1808 voerde Oostenr de dienstplicht in, in 1814 Pruisen
Een deel van de nieuwe legerhervormingen werden na de Napoleontische oorlogen weer teruggedraaid. De conservatieve machten steunde net als vroeger op huursoldaten en gebruikte het leger als een macht om de bevolking in bedwang te houden.

De Britse bevelhebber Wellington minachten zijn soldaten het waren “ Het Schuim de aarde dat zich had aangemeld om te zuipen”. De troepen werden met harde discipline onder de duim gehouden.


Een vernieuwing van de Napoleontische tijd waren de grote aantallen slachtoffers.
· Er waren korte maar hevige veldslagen
· De kannonnen van de artillerie richten bloedbaden aan
· De ruiters van de cavalerie hakten met hun zwaarden in op elkaar en op het voetvolk van de infanterie, terwijl de soldaten werden vertrapt door hun paarden.
· Infanteristen schoten met hun geweren en ze regen de vijand aan hun bajonetten
· Veel gewonden stierven omdat de medische zorg minimaal was
· Door de lange marsen kwamen soldaten om door uitputting
· In Rusland stierven soldaten door honger en kou

Propaganda
Propaganda werd in 1789-1815 veel gemaakt. Er waren vele pamfletten, kranten en blaadjes om de nieuwe ideeën te propageren en om haat voor de vijand en liefde voor het vaderland op te wekken. Ook werden er cartoons, posters, schilderijen, beeldhouwwerken en muziek gebruikt. Vb. het Marseillaise, het latere Franse volkslied.

Napoleon was erg afhankelijk van propaganda. Hij stuurde in 1796 overdreven berichten over zijn successen naar Parijs, hij kocht 2 kranten om zijn overwinningen te bazuinen en nam een schilder in dienst, die schilderden hoe de dictator op een gespierde hengst zijn leger leidde, terwijl hij werkelijk op een muilezel zat.
In de bezette gebieden voerden ze ook propaganda. Ze zeiden dat ze kwamen om vrijheid te brengen en een eind te maken aan de onderdrukking van de kerk, adel en vorst.


Tegenstanders van de revolutie voerden ook propaganda. In Engeland werden Anti-Franse cartoons, posters en versjes gemaakt. Napoleon werd daarin afgeschilderd als plunderaar en moordenaar en belachelijk gemaakt om zijn korte lengte en zijn bescheiden afkomst.

Britse propaganda werd ook op het continent verspreid maar de conservatieve mogendheiden gebruikten niet veel propaganda. Ze waren bang dat het volk zich tegen hen zou keren.

De bezette gebieden keerden zich ondanks de propaganda alsnog tegen napoleon
· Ze zagen dat de Fransen als vijanden van de kerk en het geloof. Vooral in Spanje werden ze gezien als dienaren van de duivel.
· Doordat de bevolking steeds meer te lijden had onder de bezetting ontstond er actief en passief verzet.

De fransen schaften overal waar ze kwamen feodale voorrechten en verplichtingen af & ook hervormingen zoals moderne wetboeken, die gelijke rechten en plichten voor iedereen gaven.
In Du, Ned, It & Belgie waren ze hier enthousiast over.

Doordat de oorlogen lang duurden en groot waren veroorzaakten ze in heel Europa economische schade en verarming
· In alle oorlogvoerende & ingelijfde landen stegen de belastingen
· Landen als Ned. Moesten als dank voor hun bevrijding enorme geldbedragen betalen
· Streken waar de legers doorheen trokken leden onder zware plunderingen. “ het leven van het land” was gewoon uitbuiting en roof de legers legen op sprinkhanen die het gebied kaal achterlieten.
· Bovendien werd de dienstplicht in de bezette landen ingevoerd.


Het continentaal stelsel = de handelsblokkade waarmee napoleon in 1806 Engeland op zijn knieën wilden brengen. De handel tussen Engeland en Europa werd verboden. Deze werd veroorzaakt door Grote economische schade. De economische oorlogsvoering moest Engeland van zijn Europese afzetgebied beroven, maar het werkte averechts. Door smokkel bleef er handel met Engeland en ze kon zich goed redden door Amerika en zijn koloniën in Afrika en Azië. Door het stelsel werden de economieën op het continent ontwricht en geruïneerd.

De krimoorlog
In de decennia na het Wener Congres ontstond in Europa een politieke balans die tussen 1830 en 1840 steeds duidelijker werd.
· In het westen bevonden zich de liberale staten Frankrijk en Groot-Brittannië
· in Midden- en Oost-Europa vormden de staten Pruisen, Oostenrijk en Rusland een conservatief blok.

Rusland speelde daarin een hoofdrol; het was politiek machtig en leider in de Grote Alliantie. Tsaar Nicolaas I regeerde met harde hand in zijn eigen rijk. Rusland was ook het sterkste land in Europa. Het bleef achter bij de economische ontwikkeling van de andere Europese grootmachten. Maar zijn macht nam toe, de Russische machtsuitbreiding ging ten koste van het Turkse rijk.
Bij het Turkse rijk hoorde:
· De hele balkan ( Zuid-Oost-Europa)
· De Levant (landen aan de oostelijke kusten van de Middellandse Zee)
· Egypte
· Irak
· Arabie
· Delen van de Kaukasus
Het Turkse rijk brokkelde af door Rusland.

Engeland en Frankrijk zagen de Russische machtsuitbreiding steeds meer als een bedreiging, ze wilden echt niet dat Rusland Constantinopel (Istanbul) in handen zou krijgen, daarmee zouden ze toegang krijgen tot de Middellandse Zee, daar hadden Eng en Fr grote belangen.
Engeland en Frankrijk steunde daarom ook de Turkse sultan.

Voor FR speelde mee dat :
1. Turkije een belangrijke handelspartner was
2. & ze financierde het Turkse rijk.
3. er waren plannen om een kanaal te bouwen, zodat schepen richting Azië niet om Afrika heen hoefden

Vanaf 1849 bemoeide FR zich met een conflict tussen de Russische orthodoxe en de rooms- katholieke kerk over heilige plaatsen in Palestina, wat tot het Turkse rijk behoorden.
Ze ruzieden over:
1. wie de sleutel mocht hebben van Jezus geboortekerk in Bethlehem
2. wie de koepel mocht bouwen van de kerk over het heilige graf in Jeruzalem.

In 1852 stelde de Turkse regering, Na een aantal jaren ruzie, een compromis voor de orthodoxe geestelijken. De geestelijken wilden daar niet aan meewerken en Rusland steunde hen.
De Tsaar eiste:
· de sultan moest alle concessies aan de katholieke kerk in Palestina intrekken
· & Rusland wilde het recht om de orthodoxe onderdanen van het Ottomaanse rijk te beschermen (de sultan moest dus de zeggenschap over eenderde van zijn onderdanen afstaan).
Als Turkije niet toegaf, dreigde Rusland de gebieden ten noorden van de Donau te bezetten. De sultan weigerde aan de eisen te voldoen.

In juli 1853 namen Russische troepen Roemenie in. Een concertoplossing zat er deze keer niet in , de vrede kon wel hersteld worden maar de Russische dreiging zou op de lange termijn alleen maar groter worden.
De conclusie was dat de Russische beer een flinke klap moest krijgen. Fr & Engeland waren het daarover eens. Volgens de Franse keizer Napoleon III zou FR weer de grootste mogendheid in Europa worden als Rus werd verslagen.

In het najaar vielen de Turken de Russen aan bij de Donau, om te voorkomen dat Constantinopel werd ingenomen stuurden Frankrijk & Eng hun vloot erheen, ze sloten een bondgenootschap met Turkije.
In maart 1854 verklaarden FR & ENG , Rusland de Oorlog.
Het doel van de oorlog was:
1. De agressie van RUS stoppen
2. RUS zover terugdringen dat het geen bedreiging meer vormden

Om dat doel te bereiken vertrouwden ENG op zijn vloot ( sterkste ter wereld), de hoofdoperatie was in de Oostzee. Het lukte de Britten niet om de Russische kustverdediging uit te schakelen. De Russen bleven namelijk in de haven. Doordat de Britten en de Fransen werden getroffen door een Cholera-epidemie besloten ze naar de andere kant van de zwarte zee te gaan, naar het Russische schiereiland: De Krim. Daarom heet de oorlog, “de Krimoorlog”

Tijdens de krimoorlog werd er gevochten:

· Rond de Donau
· In de Oostzee
· In de Kaukasus
· Op de Krim (belangrijkste)

Eerste loopgravenoorlog
In april 1854 werden de Russen al uit de zwarte zee verjaagd. Voor ENG en FR was het belangrijkste doel: Constantinopel. Maar dat gevaar was dus al snel geweken.
De Britten en Fransen hadden niet veel meer te doen want bij de Donau waren de Russen al weg op bevel van Oostenrijk. Ze gingen toen op bevel naar de Krim om Sebastopol aan te vallen, ze geloofden dat die verovering de oorlog zou beslissen. Rus zou het verlies niet te boven kunnen komen en Turkije zou de noordkust van de Zwarte Zee terug krijgen.

In September 1854 vielen ze de Krim aan.
in het najaar van 1855 hadden ze na een belegering van een jaar uiteindelijk toch gewonnen. Maar RUS gaf zich na deze overwinning nog niet gewonnen. De Geallieerden beseften toen ook dat ze pas in een uithoek van RUS zaten. Om RUS te overwinnen moetsen ze naar Moskou en Sint-Petersburg. Eng wilde doorzetten met de oorlog, maar Napoleon aarzelden toen Oostenrijk niet mee wilden vechten.

Napoleon kwam toen met een vredesplan: Oostenrijk zou RUS een vredesvoorstel doen en dreigde zich aan te sluiten bij de Geallieerden als RUS afwees. RUS wees niet af , er kwam een wapenstilstand en een vredesconferentie in Parijs.


Op 30 maart 1855 werd de vrede getekend.

Gevolgen van de Krimoolog:
1. Turkije werd in zijn oude omvang hersteld en RUS leverde wat gebied in.
2. RUS accepteerde dat er in de zwarte zee geen grote oorlogsschepen mochten komen
3. RUS was niet langer de sterkste van Europa. Zeker op het land was gebleken dat het Russische leger niet veel voorstelde.
· Het was toch weinig instaan
· slecht georganiseerd
· weinig aanvalskrachten
· weinig mobiel, RUS had nauwelijks spoorwegen, troepen moesten zich ter voet verplaatsen.
· Op de Krim waren er weinig soldaten omdat de meeste troepen nodig waren voor de verdediging van Sint-Petersburg en het handhaven van de binnenlandse rust
4. Het verbond tussen RUS en Oostenrijk kwam ten einde. De oorlog had duidelijk gemaakt dat ze tegenstrijdige belangen hadden op de Balkan en ze zouden hun relaties voortaan beheersen.
5. Britse overmacht op zee was bevestigd en de vloot kreeg toegang tot de zwarte zee.

6. Britse zwakte was zichtbaar geworden, het landleger had weinig gepresteerd, het was klein en slecht geleid. De successen van de Geallieerden kwamen voornamelijk door het sterke FRleger.
7. FR werd 40 jaar na Napoleon weer de sterkste macht in Europa, doordat het conservatieve verbond tussen Oostenrijk en RUS was gebroken.
8. Turkije stond bekend als “de zieke man van Europa”, de afhankelijkheid van de grote Europese mogendheden was duidelijk geworden.

Ziekte
De krimoorlog had van alle oorlogen tussen 1815 – 1914 de meeste doden. Het grote deel stierf niet door geweld maar door ziektes.

In de tijd van de krimoorlog was het normaal dat vele soldaten stierven door honger, kou, ziektes en ontbering.
De dood door ziekte kwam door :
1. een gebrek aan hygiëne
· soldaten dronken vuil water
· & in de legerplaatsen en hospita’s waren veel luizen, insecten en afval
2. & gebrek aan medische zorg
· Artsen kenden de oorzaak van de ziekten niet een deden niet meer dan ledenmaten amputeren.

Belangrijkste doodsoorzaak in de krimoorlog was: Cholera.
Het verspreide zich snel door:
· Overbevolking
· Mensen die van hetzelfde water dronken, waar ze ook hun afval en uitwerpselen in loosden

Bij de Britten en Russen was er een diepe kloof tussen officieren en soldaten.

· De officieren waren van adel
· de Britse soldaten kwamen uit de onderste lagen van de samenleving, en waren in het leger gegaan omdat ze geen ander werk konden vinden
· Russische soldaten waren horigen die 25 jaar moesten dienen

In het Franse leger was de positie van de soldaten beter:
· Soldaten kwam uit de onderste laag van de samenleving
· Officieren kwam uit de onderste laag van de samenleving
· Soldaten waren goed gekleed
· Soldaten waren goed gevoed

De wantoestanden en de slechte omstandigheden in het leger werden via kranten ook bekend bij de burgerij.
Het maakte bij de burgers veel indruk en er kwam ook kritiek, omdat er juist verbeteringen kwam in de maatschappij.
Toen bekend werd waardoor de ziektes veroorzaakt werden, begonnen steden met het aanleggen van:
1. riolering
2. waterleidingen
3. Ziekenhuizen gingen letten op hygiëne

De kranten gaven door dat er van die veranderingen niks te merken was in het leger.

Ze schreven dat:
· Militairen stierven als ratten in ziekenhuizen
· Ook werden ze verzorg door gepensioneerde militairen zonder medische kennis

Door de druk van de publiciteit besloot het ministerie van oorlog, de medische zorg te reorganiseren.
Florence Nightingale was een belangrijk figuur.
· kreeg de opdracht om een verpleegstersteam op te zetten.
· Ze was afkomstig uit de hoogste kringen van de maatschappij.
· Ze wilden de zorg voor het volk verbeteren en
· had al een verpleegstersopleiding , dat was een belangrijke vernieuwing want voorheen werd er op verpleegsters neergekeken.
· Ze kreeg de leiding over de verpleegsters in Constantinopel
· Door de pers kreeg ze een heldenrol, ze werd Lady with the Lamp.

De verpleegsters in Constantinopel zorgde voor:
· Schone bedden
· Wasten patiënten
· Gewonden werden verbonden met schone doeken
· Muren en vloeren werden schoongemaakt

De overlevingskans steeg hierdoor enorm.

Oorlog en Samenleving
De Britten en Fransen merkten in het dagelijks leven weinig van de oorlog. Het speelde zich namelijk af in een verre uithoek van Europa. In Frankrijk was er niet zoveel belangstelling voor, In RUS leefde de oorlog vooral bij de kleine ontwikkelede bovenlaag, zij geloofden net als de tsaar dat RUS een speciale missie had om het orthodoxe christendom in Europa te verbreiden. In ENG kwam er door de pers wel veel belangstelling voor de oorlog.

De pers in ENG speelde een grote rol, vooral The Times
· bij de vorming van publieke opinie
· bij het ontstaan van de oorlog
· creëerde een oorlogsstemming, De krant beschreef RUS als :
1. bolwerk van conservatisme en onderdrukking
2. & als gevaar voor de Britse welvaart en vrijheid

Veel Britse ministers hadden eigenlijk geen zin om de Turken te helpen tegen de Russen. De premier noemde de Turken “barbaren die ons haten en graag willen opzetten tegen andere christelijke mogendheden”. Maar The Times eiste een actie tegen de Russische Beer.
Eerst was de pers enthousiast over de mede door haar zelf ontketende oorlog, maar later sloeg die stemming om. The Times speelde weer een hoofdrol. William Russel was de eerste oorlogscorrespondent die zelf gevechten observeerde.
Eerst stuurde hij nog juichende berichten maar later schreef hij ook over de gruwelen van de oorlog en het falen van hoge officieren. Na 1856 stelde de Britse regering Censuur in, omdat de gevolgen van oorlogsverslaggeving zo groot waren.


Censuur= overheidstoezicht op de media, waarbij de overheid de publicatie van bepaalde informatie kan verbieden.

De krimoorlog was ook de eerste met oorlogsfotografen. Er was veel belangstelling naar. De verslagen stonden binnen 3 weken in de krant dat was heel snel voor die tijd.
De oorlog kwam ook dichtbij dankzij:
· het stoomschip
· de trein
· de telegraaf

In 1855 slaagden de Britten erin om via Varna een telegraafverbinding met Krim tot stand te brengen. Via dit communicatiemiddel kwam het nieuws van het front nog veel sneller in de krant.
Dankzij de telegraaf konden regeringen ook vanuit de hoofdsteden hun generaals direct informeren en aansturen.

De economische gevolgen van de oorlog waren voor ENG en FR niet groot. De landen konden zonder veel moeite snel een leger op de been brengen en financieren.Door:
· de belastingen verhogen
· geld lenen
maar de oorlog was alweer voorbij voordat dat problemen kon opleveren. Economisch bracht de oorlog vooral veel winst. Hun economische belangen in de Levant, Middellandse Zee en Brits Indie werden veilig gesteld. Dankzij de gewonnen oorlog konden de fransen het Suez-kanaal graven, waardoor schepen op hun weg naar Azie niet meer om Afrika heen hoefde te varen.

In RUS waren er wel veel economische problemen

1. de Russische economie was sterk afhankelijk van de landbouw, 80% werkte op het land
de meeste boeren waren lijfeigenen. Deze horigen waren afhankelijk van hun heer.
· Zonder zijn toestemming mochten ze hun land niet verlaten
· Hij mocht hen onbeperkt straffen
· ‘verkopen
· Verplaatsen
· Verhuren
· Verdobbelen
Doordat voor het leger veel van die horigen werden opgeroepen ontstonden er dus problemen in de Russische
Landbouw.
2. Economische blokkades van de geallieerden in de Oostzee en de Zwarte zee verergerde de situatie. De export was terruggevallen en de voedselprijzen stegen fors.
3. er ontstond sociale onrust, er waren steeds meer plaatselijke boerenopstanden en de regering begon te vrezen voor een totale chaos als de oorlog niet snel voorbij zou zijn.

Na de oorlog besloot de tsaar het land te moderniseren. Hij leende geld om de industrie weer op gang te brengen en schafte lijfeigenschap af. Het was gebleken dat RUS met een economie gebaseerd op horigheid kansloos was tegen modernere landen.


Ook in de Britse maatschappij leidde de oorlog tot modernisering.
1. vrouwenemancipatie
2. en de opkomst van de vrouwenbeweging, tot de oorlog werden burgerdames geacht thuis te zitten. Mede door het optreden van Florence Nightingale veranderde dat en werd het meer normaal dat vrouwen uit de burgerij in de medische zorg en in het onderwijs werkte

Frans-Duitse oorlog
In november 1848 werd Lodewijk-Napoleon, neef van Napoleon, tot president gekozen
in 1852 tot keizer Napoleon III gekroond.

Economisch ging het Frankrijk tijdens de eerste jaren van zijn bewind goed.
· Veel geld kwam er beschikbaar voor de uitbreiding van het spoorwegennet.
· De productie van kolen en ijzer verdriedubbelde, net als de handel met het buitenland.
· Parijs werd een stad met brede open boulevards en werd het stralend centrum van de economische vooruitgang.
In de betrekkingen met het buitenland wenste Napoleon III vooral vrede. In de praktijk liep het echter anders (Zie de Krimoorlog). Napoleon streefde naar samenwerking met de grote mogendheden, maar dan wel onder leiding van Frankrijk.
Na 1866 kreeg Napoleon III in de gaten dat de ontwikkeling van Pruisen wel eens een bedreiging zou kunnen vormen voor Frankrijk. Toen dit duidelijk werd, was het eigenlijk al te laat.


Al sinds het eind van de Napoleontische oorlogen streefden Duitse nationalisten naar de eenwording van Duitsland. Toen er in 1848 een nieuwe revolutie uitbrak, dachten ze dat het tijdstip nu echt was uitgebroken. Maar die revolutie leidde tot niets concreets.

Wilhelm I wilde militaire versterking van Pruisen. Daarom vond hij legerhervorming noodzakelijk. Maar het liberale parlement zag versterking van het leger en dus van de monarchie niet zitten. Koning en parlement kwamen met elkaar in botsing en Wilhelm dreigde met aftreden.
In 1862 haalde Wilhelm, Otto van Bismarck over om minister-president van Pruisen te worden.
· Zijn ideaal was: de totstandkoming van de Duitse eenheid onder leiding van Pruisen.
· Tegen de wil van het parlement voerde hij de gewenste moderniseringen van het leger door.
· Hij lokte oorlogen uit met Denemarken en Oostenrijk en won deze ook. Duistland was blij en met die enthousiasme
· Bismarck dwong met die enthousiasme Noord-Duitse staten op te gaan in Pruisen, zodat ze een aaneengesloten grondgebied kreeg
· De Duitse bond met oostenrijk werd afgeschaft

Sinds 1866 zat de oorlog tussen FR en Pruisen er aan te komen. Het was niet overwachts.

Sinds de 18de eeuw waren er 5 grote EU mogendheden:
1. Frankrijk
2. Engeland
3. Oostenrijk
4. Rusland
5. Pruisen.
Tot 1815 was FR de sterkste geweest, na 1815 waren het Engeland en Rusland. Maar door de Krimoorlog viel Rusland weg en Engeland bemoeide zich niet zoveel met het continent en dus was FR de sterkste.

De Franse keizer grote ambities:

· Een Europa onder Franse leiding
· Parijs moest de hoofdstad worden van de Verenigde Naties
Om dat te bereiken moesten Oostenrijk en RUS verdwijnen.
Met Franse hulp zouden volken als de Polen, Tsjechen en Italianen onafhankelijk worden en zouden de nieuwe natiestaten dankbaar de Franse leiding aanvaarden. Doordat Napoleon na de Krimoorlog opnieuw succes had leek dat niet onrealistisch.

In 1859 steunde FR de IT onafhankelijkheidsstrijd tegen Oostenrijk. Het leger versloeg die van Oostenrijk en hiep de IT-eenheid tot stand te brengen.
In de jaren 1860 bleek FR toch niet zo sterk. De opkomst van Pruisen maakte duidelijk dat de FR bevolking niet de grootste was van Europa en niet het sterkst leger en de sterkste economie had.

Pruisen was ontstaan in het oosten van Duitsland rond Berlijn. Op het Wener Congres had Pruisen er Noord-Rijn-Westfalen bij gekregen en bestond nu uit 2 gescheiden stukken. Het was merendeels agrarisch en had 1/3 van het aantal inwoners in FR.
Na 1815 haalde het FR in:
· De Franse bevolking groeide bijna niet meer terwijl die van Pruisen groeide als kool.
· vanaf 1850 ging de industrialisatie in Pruisen razendsnel In Frankrijk kwam de industrialisatie traag op gang
· Rond 1865 produceerde Pruisen veel meer kool en staal dan Frankrijk

De plotselinge Pruisische machtsuitbreiding maakte duidelijk dat het Europese machtsstreven van Napoleon III was mislukt. in 1866, Direct na de Pruisische overwinning op Oostenrijk, klonk in FR de roep om oorlog. FR moest het Roergebied met zijn zwarte industrie innemen. Daarmee zou het Pruisen dodelijk verzwakken. Maar Napoleon deed niets. Tijdens de oorlogen van Pruisen was hij neutraal gebleven. In ruil daarvoor had hij geeist dat Bismarck meewerkte aan de Franse annexatie van Belgie en nog wat andere gebieden. Bismarck gunde Napoleon uiteindelijk niets.

Door de vernedering die Pruisen Napoleon bracht bleef van zijn populariteit weinig over.

· Onder de Franse arbeidsklasse was hij al gehaat en nu verloor hij ook de steun van de bourgeoisie
· de rijke burgerij. Er kwam steeds meer kritiek op zijn autoritaire regering en de corruptie van zijn bewind.

Napoleon besefte dat alleen internationaal succes hem kon redden. Hij moest Pruisen een lesje leren. Dat zou de natie weer achter hem staan.
Ook Bismarck had een nieuwe oorlog nodig. De Duitse eenwording was nog niet voltooid. Hij wilde een nieuwe golf van enthousiasme creëren zodat ook Beieren en andere Zuid-Duitse staten zich bij hen zouden voegen. Hij moest de Zuid-Duitse staten meevoeren in een oorlog tegen FR en FR moest de agressor lijken.

In 1870 was een kwestie over de Spaanse troon de perfecte aanleiding. de Spanjaarden op zoek naar een geschikte kandidaat voor de troonopvolging. Het spaanse parlement had de spaanse troon aangeboden aan de Pruisische koning Leopold von Hohenzollern. Bismarck wist dat FR dat nooit zou accepteren en drong aan op aanvaarding van dat aanbod.
Op 21 juni 1870 was de zaak rond.
De regering van FR was woest. Ze waren bang dat de Duitsers veel te veel macht zouden krijgen in Europa en eisten onmiddellijk terugtrekking van de kandidatuur en wilden een verklaring van Wilhelm dat zoiets nooit meer zou gebeuren.
Op 19 juli 1870 was het oorlog.

. Het DU leger bestond uit Pruisische troepen en 3 grote Zuid-Duitse staten: Beieren, Baden en Wurrtenberg.
De Duitsers trokken de FR grens over en gingen direct in het offensief. Er sneuvelden veel soldaten maar ze waren toch heel succesvol
· DU had goeie mobilisatie,dubbele spoorwegen waarbij ze snel militairen aanvoerden.
· De DU hadden een gedetailleerde stafkaart terwijl de FR niet eens goede kaarten van hun eigen land hadden

Na de 1ste verloren veldslag brak de Franse troepmacht in tweeën.

· De ene helft werd omsingeld in Metz.
· De overige troepen vluchtten naar het westen waar ze zich hergroepeerden tot een nieuwe leger, die ging eind aug 1870 om de leger in Metz te ontzetten. Maar het werd door de DU omsingeld bij Sedan waar het op 1 sept 1870 ten onder ging
Napoleon III gaf zich over.

De oorlog was toch niet over, door de capitulatie v/d keizer werd de bevolking boos. Een menigte bestormde het parlement. Politici die zich bij de massa aansloten riepen op het balkon v/h stadhuis de Derde Republiek uit en vormden een ‘regering van nationale verdediging’ die de oorlog voortzette.

Om een eind aan de oorlog te maken omsingelden DU Parijs. Maar de stad was onneembaar, er lag een brede ring van forten omheen met grote hoeveelheden wapens en munitie. Ook de stad zelf lag volgepakt met wapens en munitie. Binnen waren er soldaten die leden waren v.d. nationale garde die de stad verdedigden. Als de Duitsers de stad zouden binnen lopen zou het een bloedbad worden. Ze hoopte Parijs uit te hongeren, zodat de republiek zich wel moest overgeven.
Het was moeilijk Parijs volledig te isoleren,
· het moest worden bewaakt en de duitsers konden hun troepen niet te lang inzetten, ze moesten ook een leger bij Metz hebben
· Daarnaast kregen ze te maken met burgers, deze partizanen of francs-tireurs vochten een smerige guerrilla uit. Sluipschutters overvielen patrouille-eenheden en pleegden aanslagen en sabotageacties zoals het opblazen van bruggen en het uitplunderen van DU wapen en voedseldepots. Uit angst en woede gingen de DU over tot gruwelijke wraakacties. Ze brandden dorpen en stadjes ad en schoten onschuldige boeren en burgers dood.

Uiteindelijk waren de Duitsers toch de sterkste eind okt 1870 gaf het uitgehongerde FR leger in Metz zich over. Ten slotte moest ook Parijs zich overgeven door de honger en kou. Bismarck wou zo snel mogelijk de oorlog beëindigen want hij was bang dat anders het FR nationale verzet steeds sterker zou worden en andere landen FR zouden gaan steunen.

· 4 jan 1871 wist hij de overgave te versnellen met terreurbombardementen
· op 18 jan 1871 liet hij net buiten de stad in de Spiegelzaal in het paleis van Versailles de DU vorsten de DU eenheid uitroepen, Om de FR wanhoop groter te maken
· Hij kroonde Wilhelm I van Pruisen tot keizer van het nieuwe Duitse Rijk

De Franse regering besloot de harde DU vredesvoorwaarden uiteindelijk te accepteren. 4 maanden later werden ze bij de Vrede van Frankfurt definitief vastgelegd.
Er werd afgesproken dat:
· FR moest Elzas-Lotharingen afstaan
· FR moest hoge herstelbetalingen betalen.
· De FR-DU grens schoof over de hele lengte tussen Luxemburg en Zwitserland tientalen km naar het westen en steden als Staatsburgen+ Metz werden Duits.

Gevolg van de 7 maanden duurende oorlog:
1. De machtsverhouding in EU veranderde. De BR premier Disraeli stelde in februari 1871 geschokt vast dat het aloude machtsevenwicht in EU was vernietigd. DU was op het continent de superieure mogendheid geworden.
2. In FR werden de Duitsers gehaat.

· De vernederende vredesvoorwaarde
· De terreur tegen de bevolking
· De gekrenkte nationale trots
Deze 3 punten leiden tot een sterk verlangen naar revanche. En ooit zou FR wraak nemen.

Gruwelen van de oorlog
Het Pruisische leger was o.l.v. Stafchef Von Moltke, hij liet spoorwegen aanleggen naar de grenzen en hield via telegraaf contact met zijn generaals in het veld. In de Oostenrijks-Pruisische oorlog bleek hoe sterk het PR legeer was geworden. Door de wapens van DU werden elke veldslag een bloedbad. Na de guerrillaoorlog werd Moltke voorzichtig.

Het Franse stond er niet goed voor.
· Officieel bestond de dienstplicht nog, maar wie het af kon kopen deed dat ook
· Het leger bestond uit soldaten van de laagste sociale milieus, wel ervaren maar ook oud en verslaafd aan alcohol.
· het leger was kleiner dan die v/d PR.
Alle Franse jonge soldaten moesten een training krijgen. Maar de training stelde weinig voor en dus hielp het niets. Een zwakte was ook dat het FR leger geen generale staf had. In de oorlog trok Napoleon zelf hoewel hij geen militaire ervaring had als opperbevelhebber ten strijde.

De FR hadden wel goede wapens. De fransen ontwikkelde een geweer de “Chassepot”, millitairen konden hiermee beter schieten. Daartegen stond dat Pruisen een superieure artillerie hadden. Door de nieuwste wapens werd elke veldslag dus een bloedbad.


Ook de uitputting, honger en ziektes maakte in 1870-1871 veel slachtoffers. Tijdens het beleg van Parijs woedde in het DU kamp een pokkenepidemie. FR stierven als ratten in DU gevangenkampen. Na Sedan werden de krijngevangenen naar Maas gezet, daar stierven velen aan honger, ziekte of overleden door verwondingen. Uiteindelijk werden de gevangenen naar DU gebracht. Daar nam de overlevingskans toe dankzij DU artsen en ZWI hulpverleners die er werden toegelaten.
De FR-DU oorlog was de 1ste waarbij de Rode Kruis grootscheepse hulpactie voor soldaten van beide kanten organiseerde.

Het Rode Kruis
· was in 1863 opgericht
· door de ZWI zakenman Henri Dunant, hij organiseerde hulpacties en kreeg toestemming van Napoleon om alle partijen te verzorgen.
· Zo kwam hij op het idee om een internationale vrijwilligersorganisatie op te stichten, die in oorlogen alle gewonden en krijgsgevangen zou helpen
Dit sloot aan bij het burgerlijk beschavingsideaal en Dunant kreeg ook veel vooraanstaande medestanders.

burgerlijk beschavingsideaal = in de 19e eeuw ontstond het idee om het hele volk op een hoger niveau van beschaving te brengen, volgens de normen van de burgerij. Ruw, onbeheerst en gewelddadige gedrag moest plaatsmaken voor beheerste fijnzinnige omgangsvormen.

In 1864 organiseerden ze een conferentie in Geneve met het doel oorlogsvoering meer ‘humaan’ te maken. Aan het slot tekenden de EU landen Geneefse Conventie.
daarin spraken ze af:

1. dat medisch personeel neutraal zou zijn
2. Dat zieke militairen van alle nationaliteiten bezocht mogen worden.
3. dat krijgsgevangen die niet meer konden vechten zouden mogen terugkeren naar huis.
4. Dat de hulpverleners herkenbaar zouden zijn aan een rode kruis.

Het Rode Kruis opereerde binnen het oorlogsrecht en ondersteunde militaire geneeskundige diensten. Daarom hadden pacifisten er kritiek op. Volgens hen zou een organisatie als het Rode Kruis de oorlog in feite alleen maar verhevigen.

Oorlogsrecht= regels waaraan strijdende partijen in een oorlog zijn gebonden. Het rode kruis streefde er vooral naar de oorlogsvoering te binden aan regels die mensen in oorlogstijd beschermen.

Pacifisme= Stroming die zich tegen bewapening en oorlogsvoorbereiding keert.

Duiste eenheid, Franse verdeeldheid
De overwinning leidde in DU tot groot enthousiasme.
De handel in DU had enige schade opgelopen :
· wegen en spoorlijnen waren door het leger opgeëist
· de FR marine had in de 1ste maand de DU zeehavens geblokkeerd.
Doordat de oorlog leidde tot de vereniging van N+Z Duitsland gaf ze de economie juist een krachtige impuls.
De kranten beschreven de oorlog als een strijd voor de christelijke waarden v/h verenigde DU tegen goddeloze FR. Ook oorlogscorrespondenten bevorderden het eenheidsgevoel. De vorsten in Zuid-DU konden nu de roep om eenheid niet meer weerstaan.
1 jan 1871 trad Zuid-DU toe aan de Noord-DU bond en het werd het Duitse Keizerrijk gedoopt.

18 jan 1871 werd Wilhelm I tot keizer uitgeroepen van het gehele rijk.

De oorlog trof de Franse economie harder dan de Duitse. FR loste de oorlogsschuld echter wel snel af aan DU en de economische vooruitgang was na 1870 nog groter dan in de jaren 1850-1870.

De oorlog leidden in FR wel tot diepe verdeeldheid.
· Net als DU beschreef de pers de oorlog aanvankelijk als een strijd tegen een barbaarse vijand en dromden mensenmassa’s samen om de vertrekkende troepen toe te juichen.
· Nadat Napoleon zich had overgegeven ontstond er een grimmige verzet tegen DU maar niet overal en niet bij iedereen.
· Leden v/d verdreven regime waren bereid het met Bismarck een akkoord tegen en een eind maken aan de oorlog.
· Het verzet steunde vooral op de arbeiders en de lagere burgerij in Parijs die zich massaal aansloten bij de nationale garde.
· Parijs werd zoals een schrijver het noemde een rokende vulkaan die na de overgave tot uitbarsting kwam.
Veel gardisten voelden zich door de capitulatie verraden en snapte niet waarom de regering de strijd had gestaakt, ze waren met 2x zoveel man & Omdat de regering uitweek naar Bordeaux kregen de gardisten in feite de macht in Parijs.

De stad werd vanaf feb geregeerd door een centraal comité dat was gekozen door soldatenraden in de stad. De regering maakte zich zorgen over dit volksleger en stuurde daarom in het geheim eigen troepen naar Parijs.
op 18 maart 1871 moesten ze s‘nacht de kanonnen v/d stad overnemen en de belangrijkste gebouwen bezetten. Het mislukte want de soldaten werden ingesloten door de bevolking

De nationale garde verklaarde Parijs onafhankelijk.

op 28 maart 1871 kozen de Parijzenaars een stadsbestuur, De Commune.
Hun voerde radicale hervormingen door, gebaseerd op maatschappelijke gelijkheid,
zoals:
· gratis onderwijs voor iedereen
· huurschulden werden kwijtgescholden

De garde hield de regeringstroepen nog weken buiten de stad maar moest na het FR-DU vredesverdrag capituleren.
10 mei 1871 was de vrede getekend en keerden de krijgsgevangen terug naar FR.
21mei 1871 waren ze de stad binnen gedrongen, want ze werden gelijk naar huis gestuurd. De nationale garde verzette zich hevig wierp straat voor straat barricades op maar na een week was het verzet in bloed gesmoord. Daarna nam het leger wraak en duizenden burgers werden vermoord.

Na 1871 werden FR jarenlang verscheurd door haat tussen links en rechts.
De commune was in de tussentijd het symbool v/d revolutionaire socialisme geworden.

Karl Marx beschreef de volksopstand in Parijs als voorloper v/d internationale revolutie. Hij zwoer wraak voor de bloedige ondergang v/d commune. Na het bloedbad van Parijs kon er geen vrede met heersende klassen meer zijn, zo waarschuwde hij.

De Eerste Wereldoorlog
Na de Frans-Duitse oorlog
· De Fransen wilden Elzas-Lotharingen terug dat ze na de nederlaag aan Duitsland, in 1871, hadden moeten afstaan. Dit omdat er veel zware industrie was en omdat het de grensstreek met Duitsland was.
· In 1913 produceerde Duitsland al evenveel staal als Frankrijk en Engeland samen. Duitsland onderging een complete industriële revolutie. Keizer Willem I zocht ook naar internationaal aanzien. Wilhelm II voerde kortom een 'Weltpolitik'.
· 1882 Duitsland sloot vriendschap met Oostenrijk-Hongarije en Italië, de Triple Alliantie.
· in 1894 sloten Frankrijk en Rusland zich aaneen in de Alliantie, Onder druk van de Duitse economische en politieke groei. Beide landen verklaarden elkaar te zullen steunen bij een eventuele Duitse aanval.
· De Engelsen gaven nu ook hun 'splendid isolation' op (zich zo min mogelijk met Europa bemoeien).
· Toen Duitsland een steeds grotere handelsvloot en marine kreeg kwam Londen bij de Frans-Russische Alliantie.
1. 1904 Engeland en Frankrijk sloten eerst een Entente Cordiale
2. 1907 met Rusland erbij de Triple Entente

· Op de Balkan kwamen de Jonge Turken in opstand. Zij waren voor:
1. modernisering van het Turkse Rijk
2. minder invloed van de islam op de politiek

3. tegengaan van de verdere afbrokkeling van het Turkse Rijk
· 1908 De Tsaar sloot een overeenkomst met Oostenrijk-Hongarije en dat leidde tot de eerste Balkancrisis
· 1912 de Eerste Balkanoorlog
· 1913 de Tweede Balkanoorlog

De Eerste wereldoorlog die in 1914 uitbrak was eigenlijk begonnen als de Derde Balkanoorlog.

Gespannen vrede
25 jr voor de WOI was het de gouden tijd voor Europa. De industriële ontwikkeling ging steeds sneller.
Er ontstonden nieuwe industrieën zoals:
· Elektrotechnische industrie
· Chemische industrie
· Olie industrie.
Er kwamen nieuwe producten zoals:
· Gloeilampen
· Auto’s
· Telefoons

Sinds 1871 heerste er onafgebroken vrede in EU behalve op de Balkan maar dat werd gezien als een achterlijk primitief gebied. Er was vertrouwen in de toekomst.
Toch hing er een oorlogsdreiging in de lucht.
· Niet alleen de economische samenwerking groeide ook de economische concurrentie.
· De moderne industrie bracht niet alleen gloeilampen en auto’s voort maar ook oorlogsschepen en kanonnen.

· De grootmachten raakten verwikkeld in een wapenwedloop.
· Het imperialisme voedde het onderlinge wantrouwen en de onderlinge jaloezie.
· Militarisme vierde hoogtij, het leger had grote invloed op de politiek en militaire waarden als moed, discipline en strijdlust stonden in hoog aanzien.

Geen van de Europese grootmachten wilden een oorlog, maar ze vonden ook niet dat een oorlog moest worden voorkomen. Oorlog werd gezien als een gerechtvaardigd middel om macht en invloed veilig te stellen.
Militairen en politici waren bereid het risico van een oorlog te nemen omdat ze dachten dat het toch niet lang zou duren.
Vanaf 1890 raakten de internationale verhoudingen zo verziekt dat die oorlog uiteindelijk kwam.

De opkomst van DU als industriële en militaire grootmacht had het EU machtsevenwicht verstoord.
Tot 1890 benadrukte Bismarck dat Europa niets te vrezen had. Het Duitse rijk behoorde tot de tevredengestelde staten en ze kenden geen behoeften, die ze met het zwaard zouden moeten bevechten.
Vanaf 1890 werd de DU politiek agressiever:
· De nieuwe keizer Wilhelm II zette Bismarck af
· hij vormde een regering dat DU recht had op meer prestige
· DU moest een Weltpolitiek voeren.

Weltpolitiek= DU moest een overwicht in EU hebben en daarbuiten koloniën en invloedssferen veroveren.

De DU ambities wekten wantrouwen en angst bij andere EU landen en was in het voordeel voor FR die wilde nog steeds revanche en Elzas lotharingen terugkrijgen. Alleen was FR kansloos tegen DU. Maar nu andere DU ook gingen zien als een bedreiging kon FR bondgenoten vinden.

In 1892 sloot FR een verdrag met RU ze beloofden elkaar dat als DU een van hen zou aanvallen de andere direct DU zou aanvallen

Het verdrag tussen FR & RUS wekte angst in DU. Ze zochten steun van EN maar door de weltpolitiek werd EN juist tegen zich in het harnas. ENG zag DU als een bedreiging voor zijn wereldmacht.
in 1904 sloot ENG een verdrag met FR waar geen vaste verplichtingen oplegde maar wel leidde tot geheime militaire samenwerking om dat mogelijk te maken legden ze hun koloniale conflicten bij.
In 1907 sloot EN ook met RU een verdrag.

DU had als bondgenoot alleen de zwakste mogendheid: Oostenrijk. En raakte zo ook betrokken bij conflicten op de Balkan.
Turkije had steeds minder invloed op de Balkan door de Krimoorlog. De Balkan was een wespennest geworden waar er om invloed gestreden werd door:
· nieuwe staten als:
1. Bulgarije,
2. Roemenie
3. Servië
· en de grootmachten
4. Rusland
5. Oostenrijk

De aanleiding voor de oorlog vormde de moord op de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, Frans Ferdinand en zijn vrouw, door de Servisch nationalist Gavrilo Princip op 28 juni 1914.
Oostenrijk-Hongarije gaf Servië de schuld en uit angst voor de reactie van Rusland zocht het steun bij Duitsland. Op 5 juli 1914 garandeerde Wilhelm II dat OS kon rekenen op zijn hulp.
op 23 juli 1914 kwam Oostenrijk met een lijst van eisen waaraan Servië binnen 48 uur moest voldoen. Servië weigerde. Alle grootmachten maakten hun legers klaar voor de oorlog.


De Duitse keizer en de Russische Tsaar stuurde elkaar vredesoproepen. Maar de vredespogingen werden geblokkeerd door de militairen. Ze weigerden vertragingen en veranderingen in hun plannen. De militairen dwongen hun politici om haast te maken.

Op 1 aug 1914 verklaarde DU, RU de oorlog omdat RU zijn mobilisatie die ook tegen DU was gericht niet wilde staken, Duitsland voelde zich bedreigd.
Daarna verklaarde DU, FR de oorlog dat zelf al van plan was om DU aan te vallen.
Tot 2 aug 1914 was ENG neutraal, dit veranderde toen DU van België een vrije doortocht eiste voor het DU leger. EN wilde de DU niet aan het kanaal hebben, dat zou van Antwerpen een op het hart van ENG gericht pistool maken.
Op 4 aug 1914 trokken Duitse troep België binnen & een paar uur later verklaarde ENG de oorlog aan DU

Dat DU, België niet met rust liet kwam door het Duitse oorlogsplan dat sinds 1905 klaarlag.
Von Schlieffen ging ervan uit dat DU zowel met FR als met RU zou moeten afrekenen maar een tweefrontenoorlog moest vermijden.
Von Schlieffenplan:
· Hij wilde eerst FR uitschakelen en daarom moest het hele leger tegen FR worden ingezet.
· Hij dacht dat de FR forten aan de FR-DU grens te sterk waren daarom moest het leger door België trekken.
· Na 3 weken zou het vanuit België FR binnenvallen.
· Daarna zouden de DU de FR bij Parijs insluiten en vernietigen.
· Na de franse nederlaag zou het Duitse leger snel met de trein naar het oosten gaan en de Russen verpletteren.
Een ander plan was er niet. Ze wilden eerste Frankrijk aanvallen omdat RUS zich toch niet snel kon mobiliseren aan het oostfront dus konden ze beter eerst FR aan het westfront aanvallen.


Men was enthousiast over de oorlog. Slecht een kleine groep principiële pacifisten en revolutionaire socialisten bleef tegen de oorlog.
· De socialisten hadden gedacht dat de internationale arbeiderssolidariteit een agressieve oorlog zou voorkomen. Nu steunde ze hun regering; de DU socialisten om het vaderland te verdedigen tegen het reactionaire tsarenrijk
· de FR om hun vaderland te verdedigen tegen de DU agressie.
· de EN om het arme BE en EU te beschermen tegen de ‘Teutoonse furie’

Westfront
In Belgie brachten de Britten DU grote verliezen toe maar remden de DU oorlogsmachine nauwelijks af dit kwam ook doordat de FR niet meededen. Die vielen volgens hun eigen oorlogsplan, Plan XVII aan in Elzas lotharingen. Ze konden de Duitsers daar niet verslaan en ze stuurden de troepen richting Parijs. De FR wisten de DU bij Marne te stoppen. De Duisters trokken zich terug en groeven zich in.

Zo werd het een Loopgravenoorlog.
· Door Vlaanderen en Noord-Frankrijk kwam twee parallelle loopgravenstelsels te lopen.
· Ertussen lagen prikkeldraadversperringen en een strook modderig niemandsland, vol landmijnen, ondergelopen granaattrechters en vernietigde bomen.
· 3 jaar lang lag dit westfront muurvast.
· Beide partijen probeerden met grote aanvallen een doorbraak te forceren,

Oostfront
Doordat het vastliep in FR kregen de DU toch een 2frontenoorlog. De oorlog aan het oostfront bleef een bewegingsoorlog.
Op 15 aug 1914 trokken De RU Oost-Pruisen binnen.

op 29 aug 1914 versloeg DU de RU in de Slag bij Tannenberg

er werd op veel plaatsen gevochten en steeds meer landen raakten bij de oorlog betrokken.
· Turkije sloot zich aan bij de Centralen ( Oostenrijk en Duitsland)
· Italië koos voor de Geallieerden ( FR, RUS, ENG)
· Er werd gevochten op de Atlantische Oceaan
· In Afrika
· Oost Azië
· Midden-Oosten
· Kaukasus
· Balkan
· De Alpen
Nederland bleef neutraal. Het westfront en het oostfront bleven het belangrijkste

feb 1917 brak er in Sint Petersbrug RU revolutie uit, ontstaan door grote voedsel te korten. De Tsaar trad toen af. De nieuwe regering zette de oorlog voort maar toen in juni een offensief mislukte stortte het RU leger in. In de chaos grepen de bolsjewieken (communisten) de macht.
dec 1917 sloten ze een wapenstilstand met DU

3 maart 1918 tekende ze de vrede van Brest-Litovsk.

Sinds 1917 vochten de VS aan de geallieerde zijde mee. Amerika moest zijn leger echter bijna uit het niets opbouwen. De versterking uit de Oosten leverden de DU daarom korte tijd een overwicht op.
Op 21 maart begonnen hu voorjaarsoffensief, eindelijk kwam het westfront in beweging. Op verschillende plaatsen braken ze door de Geallieerde linies heen. Maar ze kwam te kort, ze verloren te veel soldaten.
in juli 1917 werden ze massaal geveld door de Spaanse griep.
Eind september 1917 werden de Duitsers teruggedrongen, door een tegenaanval van de Geallieerden.
De Duitse legerleiding begreep dat de oorlog verloren was. De keizer vluchtte naar NL de socialisten riepen de republiek uit.
Ze tekende 2 dagen later een wapenstilstand.
Op 11-11-1918 om 11uur zwegen de wapens.
28 juni 1919 was de oorlog officieel voorbij toen DU de Vrede van Versailles tekende.

Soldatenleed en soldatenmoed
Bij alle strijders partijen ontstond een oorlogscultuur vol haatgevoelens dit verklaart waarom de soldaten ondanks alle verschrikkingen doorvochten.

Oorlogscultuur= oorlogszuchtige stemming. In WOI ontstond in alle deelnemende landen een oorlogscultuur die gekenmerkt werd door een eensgezinde strijdlust, nationalisme en haat tegen de vijand.

De oorlog was ook gruwelijk door:

· de duur v/d veldslagen. Die duurden niet meer een dag, maar gingen soms weken of maanden door.
· Veel soldaten verminkten zichzelf of pleegden zelfmoord om niet terug te hoeven naar het front.
· Andere soldaten kregen neuroses, of shellschock, de meeste soldaten liepen psychische schade op.

In deze oorlog vielen minder doden door ziekte, omdat er een medische vooruitgang was.
· Soldaten waren ingeënt
· Militairen diensten speelden een grotere rol
· Behandelmethodes waren verbeterd, plastische chirurgie ging vooruit.
· Soldaten konden beter worden afgevoerd.

Leven in de loopgraven:
· Achter de voorste loopgraven kwamen andere, waar minder levensgevaar was.
· De achterste loopgraven waren kelders met elektrisch licht, planken vloeren, betonnen wanden en soms vloerkleding en wandversiering.
· De soldaten leden onder vocht.
· Er was veel kou waardoor voeten en vingers afstierven
· In de loopgraven waren ratten en luizen
· De soldaten kregen weinig slaap


De soldaten zagen de oorlog als heilig oorlog van beschaving tegen barbarij. De tegenstander werd door propaganda als bedreiging afgeschilderd. De gevoelens van afkeer werden nog versterkt door het zogenoemde sociaal darwinisme.

sociaal darwinisme= de overtuiging dat de vernietiging van zwakke volken door sterke volken een natuurlijk en onontkoombaar gegeven was. Zo was het in de natuur immer ook.

Vanaf 1916 gaven Russische soldaten zich massaal over.
In 1917 leidde de Russische oorlogsmoeheid tot de revolutie en het staken van de strijd.
April 1917 bij de fransen brak -
· een massale muiterij plaats na de zoveelste mislukking van het franse offensief.
· soldaten weigerden nog langer naar de voorste loopgraven te gaan en aan nieuwe aanvallen mee te doen
· ze eisten betere voeding, meer verlof en beëindiging van de slachtpartijen.
· Er braken stakingen uit.
De muiters en stakers wilden geen Franse nederlaag, ze wilden gewoon dat het bloedvergieten zou stoppen.
vanaf 1918 voerde het FR leger geen aanvallen meer uit. De legerleiding gaf de actievoerders gedeeltelijk hun zin maar liet ook een aantal executeren.

De Propagandaoorlog
WOI was vanaf het begin een propagandaoorlog. In de totale oorlog was de publiek opinie belangrijk iedereen moest meedoen. Het belangrijkste medium was de pers.
Belangrijken mediums:

1. posters
2. overheidsrapporten
3. bioscoopjournaals
4. films, de eerste grote oorlogsfilm was The Battle of the Somme
in 1914 had de regering nog geen plannen voor oorlogspropaganda, maar ze beperkte wel de persvrijheid. De Duitse legerleiding kreeg bijv. de bevoegdheid om alle berichtgeving te censureren.
· In DU was kritiek op de regering of het leger een taboe
· Britse kranten pasten zelfcensuur toe, het nationalistische volk wilde geen kritiek op hun eigen jongens weten.
· Gruwelijke foto’s werden niet afgedrukt, fotograven moesten dapperheid en het goede moreel van de soldaten tonen.
· Britse doden mochten niet worden afgebeeld, Duitse alleen van afstand.
· Vanaf 1916 werdeb soldatenbrieven in alle landen gecensureerd.
Soms gaven films, boeken en ooggetuigenverslagen wel een realistisch beeld van de wreedheid van de oorlog.

Direct na het uitbreken van de oorlog kwam de propaganda opgang. Volgens de propaganda vertegenwoordigde het eigen land de beschaving en vocht het met Gods hulp tegen een barbaarse vijand. De regering en het leger wilde niets liever dan vrede maar dat was alleen mogelijk als de vijand was vernietigd.

De DU oorlogspropaganda was in de eerste plaats gericht tegen RU ze werden gezien als analfabeten die constant dronken waren.

EN werd voorgesteld als een schijnheilige en roofzuchtige natie die bezig was met geld verdienen.
Oorlogspropaganda werd gezien als een van de hoofdoorzaken van de aanhoudende instemmingen met de oorlog. Het stond ook een vrede in de weg. Het haat gevoel dat propaganda opwekte maakte het mogelijk om tot het bittere eind door te vechten

Burgers in de oorlogstijd
WOII was een soldatenoorlog de materiele schade aan burgerdoelen bleef grotendeels beperkt tot de frontlinie. Er werd vooral gevochten in plattelandsgebieden en in FR was de frontlinie wel lang maar niet breed. Het grootste gedeelte van FR bleef gespaard.

voor 1914 hadden De oorlogsvoerende landen verdragen gesloten over oorlogsvoering en oorlogsrecht. op de Geneefse Conventie(1864) werden de 1ste afspraken gemaakt.
In 1899 en 1907 waren er op de Haagse vredesconferenties nog meer afspraken gemaakt
Over: humanitaire behandeling van gevangen en burgers
Die afspraken werden geschonden:
1. In Servië beginnen OS militairen bij hun opmars gruwelijke oorlogsmisdaden (vrouwen+meisjes verkrachten & vermoorden).
2. In Belgie schoten Duisters duizende burgers door, om te bevolking te intimideren

Belgen vluchten naar NE maar later gingen ze weer terug niemand mocht het land uit. Langs de grens van NE kwam een versperring met hoogspanningsdraden, vele mensen raakte de Todesstreifen aan en waren op slag dood.
Vanaf 1916 behandelde DU , BE als wingewest.

· Bedrijven die geen nut had voor de oorlog werden gesloten
· spoorrails en locomotieven werden naar DU gesleept
· bedden meubels werden in beslag genomen,
· mannen werden naar concentratie kamp gestuurd om te werken in oorlogsindustrie.

In OS+DU had de bevolking extra lijden door de geallieerde handelsblokkade. Door honger en gebrek stierven veel mensen.
In 1917 ontstonden er in ENG grote tekorten door de onbeperkte duikbotenoorlog.
Aan het eind van de oorlog brak er nog een wereldwijde epidemie uit -> De Spaanse Griep. De ziekte sloeg eerst toe onder de Amerikaanse soldaten en trof toen alle legers en miljoenen burgers.

Veel burgers bleven de oorlog steunen.
· in Oostenrijk, RU & Italie kalfde de steun voor de oorlog af
· in DU ,FR & ENG bleef de nationale eenheid bewaard.

De haat tegen de vijand was sterker dan het verlangen naar vrede. Daardoor waren vredesinitiatieven kansloos. De belangrijkste kwamen van:
1. het rode kruis, speelden een belangrijke rol. De nationale afdelingen zamelden geld en materiaal in voor soldaten en verzorgden de gewonden.
2. Paus Benedictus XV, hij riepen de volken op vrede te sluiten maar hij kreeg geen steun

Vredesoproepen van vrouwenorganisaties & socialisten leidden ook tot niets.

Het Rode Kruis
· werd in nationalistische propaganda voorgesteld als een moeder die zorgde voor de eigen soldaten.
· Maar het was ook een internationale organisatie die op kwam voor goede behandeling van ALLE gewonden en gevangen.
· Via het Rode Kruis kondern mensen achter het lot van familie en vrienden komen.
· Ze maakten het briefverkeer mogelijk
· Vertegenwoordigers controleerden in kampen of de gevangen menswaardig werden behandeld
· Daarom werd het Rode Kruis gewantrouwd, maar het leidde er wel toe dar de afspraken over de behandeling van gevangen en gewonden werden gerespecteerd.
· In 1917 kregen ze de Nobel-prijs voor de Vrede.

Na de oorlog
Na de oorlog waren er gedenktekens opgericht.
In 1920 werd er een herdenkingsplechtigheid gehouden voor een niet geünificeerde soldaat,hij stond symbool voor alle vermisten. hij werd op 11 nov begraven en voortaan was die dag de nationale herdenkingsdag in FR. In ENG was werd er op vergelijkbare manier herdacht aan de oorlog.
Velen maar lang niet allen, zagen de oorlog nu als een zinloze slachtpartij.


De oorlog was geëindigd met hoop op een blijvende vrede.
in 1917 zei de Amerikaanse president Wilson dat deze oorlog een eind moest maken aan alle oorlogen.
in jan 1918 presenteerde hij daarom een Veertien Puntenplan.
· Belangrijk uitgangspunt: Zelfbeschikkingrecht. = het recht van volkeren om te beslissen tot welke staat zij behoren en welke regeringsvorm zij hebben. Volken moesten dus over hun eigen lot beslissen.
· Alle naties moesten lid worden van een volkenbond= organistatie die conflicten tussen landen zou helpen oplossen door onderhandelingen en rechtspraak. Dus het recht en niet de macht moest bij conflicten de doorslag geven.

In jan 1919 begonnen vredesonderhandelingen in Parijs. 27 landen deden mee maar de verliezers mochten niet meedoen. De overwinnaars bepaalde de toekomst vooral de VS, ENG & FR.
Maar de Grote Drie waren sterk verdeeld.
1. ENG & FR zagen niet veel in Wilsons(VS) idealen.
2. FR wilde DU hard aanpakken en zo verzwakken dat het nooit meer een bedreiging kon vormen.

Het resultaat was dat DU hard werd gestraft.
1. DU verloor Elzas-Lotharingen aan FR en een deel van Pruisen aan Polen.
2. het mocht nog maar een klein leger hebben
3. kreeg enorme herstelbetalingen.
Omdat laatste te rechtvaardigen kwam in het verdrag te staan dat DU en zijn bondgenoten als enige schuld hadden aan de oorlog. Zij moesten de schade vergoeden die ze met hun agressie hadden veroorzaakt.

DU voelde zich vernederd maar kon niet anders dan de Vrede van Versailles tekenen op 28-06-1919.

Het betekende wel een zware belasting voor de nieuwe Weimar-Republiek. (De naam van DU in de jaren 1918-1933, toen het een democratische republiek was.)
Veel Duitsers geloofden dat de democraten DU hadden verraden. Volgende de Dolkstootlegende was het leger niet verslagen, maar door de democraten van achteren neergestoken.

Met andere verliezers werd aparte vredesverdragen gesloten dat leidde tot minderhedenproblemen = nieuwe natiestaten die problemen kregen met minderheden vb. Tsjecho-Slowakije tegen Duitse minderheden.

in 1922, in Den Haag, werden de belangrijkste organen van de Volkerenbond gevestigd: het permanente Hof van Justitiem dat conflicten tussen staten via arbitrage moest beslechten.
Maar de volkenbond was een zwakke organisatie zonder machtsmiddelen.

· DU,RU+VS werden geen lid van de volkerenbond.
· In RU en IT kwamen totalitaire regimes aan de macht die de naoorlogse orde omver wilden werpen.
· Een hoogte punt in DU was het Verdrag van Lokarno (1925) waarbij DU de FR westgrens accepteerde en lid werd v/d volkenbond.
· 3jr later beloofde 56 landen in het Kellogg-Braiand-pact geen oorlog meer te voeren.
· DU schuld verlaagd en kreeg leningen van de VS
· In 1929 brak er een economische wereldcrisis uit, en werd het optimisme voor vrede weer verstoord. In DU kwam Hitler aan de macht, die weer op een nieuwe oorlog afkoerste.