Strijd om Europa

Hoofdstuk 1 Karel de Grote en Europa

Hoofdstukvraag: Hoe probeerde Karel de Grote Europa te beheersen en welke oorzaken en gevolgen had dat?

§1.1 De opkomst van Karel

Deelvraag: Hoe kwam Karel aan de macht?

3 gebieden Waar Sinds
- Austrasië (kerngebied) Noord-Oost Frankrijk, Oost-belgië en het Duitse Rijnland Pipijns voorouders waren sinds 600 hofmeiers
- Neustrië (kergebied) Rest van Noord-Frankrijk Bezitten Pipijns voorouders eind 7e eeuw
- Aquitanië (invloed gering) Zuid-West Frankrijk Vlak voor Pipijns dood onderworpen

Frankrijk is gesticht door Clovis in de 6e eeuw. Zijn opvolgelingen werden Merovingers genoemd, zij hebben het Frankenrijk sterk uitgebreid.

Toen Pippijn koning werd, werden de Merovingers al lang overvleugeld door hun hofmeier. Pippijn werd in 751 tot koning gezalfd, dit is het begin van de Karolingische dynastie.

Pippijn veroverde, net voor zijn dood in 768, Aquitanië. Het rijk werd onder zijn 2 zoons, Karloman en Karel, verdeeld.

Na de dood van Karloman op 4 december 771, kreeg Karel het in zijn geheel in handen.

Op 29-jarige leeftijd was Karel de Grote (742-814) de dominerende figuur tussen de Atlantische kust, de Pyreneeën en de Rijn. In 800 werd hij door de paus als keizer gekroond en Karel bestuurde via een feodaal systeem.

Antwoord deelvraag: De opvolgers van Clovis (die het Frankenrijk christelijk had gemaakt) waren de Merovingers, die het grondgebied van het Frankenrijk ster hebben uitrgebreid. In de 8e eeuw namen hun hofmeiers, waaruit de Karolingische dynastie is voortgekomen, de macht over. De uit deze dynastie afkomstige Karel de Grote, die in 800 door de paus tot keizer werd gekroon, bestuurde het Frankenrijk via een feodaal systeem.

§1.2 Karels veroveringen

Deelvraag: Welke oorlogen voerde Karel, wat waren zijn motieven en waardoor was hij succesvol?

De vernietiging van de Irminsul illustreert dat Karel een kruisvaarder was, een krijgsheer die streed voor de verbreiding van het christendom.

Toen Karel alleenheerser werd, stond zijn rijk er al goed voor: Hij had de steun van de kerk en het islamitische gevaar was geweken. De moren hadden zich terug getrokken achter de Pyreneeën, maar waren een bedreiging gebleven, tot in 750 het islamitische wereldrijk uiteenviel.

Gevaar kwam nu uit het noorden en oosten: Germaanse stammen, deze werden weer opgejaagd door Slavische stammen en nomadische volkeren.

Zodra hij alleenheerschappij heeft valt Karel Saksische stammen uit Noord-Duitsland aan.

De Franken waren militair superieur, maar hebben moeite met het vasthouden van veroverde gebieden. Daarom liet Karel versterkingen achter. Ook probeerde hij de bevolking te bekeren. Hij terroriseerde de opstandige Saksen, maakte gebruik van ruil, zoals de vrede voor bekering en Karel liet delen van de Saksische bevolking deporteren en vervangen door Frankische kolonisten.Pas in 802 was het verzet gebroken.

Rond 800 behoorde heel Europa van de Noordzee tot en met de Pyreneeën, en van de Atlantische Oceaan tot en met de Oder en Donau tot zijn rijk. Voor het eerst waren er grote gebieden voor het christendom veroverd die nooit tot het Romeinse rijk hadden behoord.

Karel gaf de paus militaire ondersteuning tegen de Langobarden en de keizerskroon was in handen gevallen van een vrouw, Irene. Om deze redenen werd Karel op kerstavond 800 tot keizer gezalfd.

Waarom zoveel oorlogen?
1. Defensief: hij wilde veilige grenzen
2. Missie: hij wilde het heidendom bestrijden.
3. Agressieve moraal: van de Frankische elite (Niet vrede, maar strijd was een hoog goed)
4. Feodale systeem: waarin de adel beloond moest worden met land en buit.

Het Koralingische rijk was geen staat, maar een feodaal rijk.

Karel’s cavalerie was zo sterk dat tegenstanders geen andere keus hadden zicht te verschansen en verspreide aanslagen te plegen.

De Frankische oorlogsmachine

Vanouds vochten de Germanen net als de Romeinen vooral met de infanterie (voetvolk). Maar bij de Moslims lag het accent op de cavalerie (te paard). Karel was erg onder de indruk van de Moslims en past ook de cavalerie toe. Doordat de prijs van lansen, zwaarden en maliënkolders heel duur was versterkte de macht van de adel, alleen zij konden het kopen.

De mens Karel

Karel de Grote combineerde eigenschappen die niet vaak in één persoon verenigd zijn. Hij was een agressieve krijger en een doortastende hen harde politicus, maar ook een vroom christen en een man met respect voor geleerden. Hij had interesse in de wetenschap, maar kon niet schrijven. Dankzij Einhard, die een biografie over Karel geschreven heeft, weten we veel over deze periode.

§1.3 Karels erfenis

Deelvraag: Wat waren de gevolgen van de veroveringen van Karel en welke erfenis liet hij na?

Karel stierf op 28 januari 814.

Kenmerken van Karel’s rijk:
1. Vrede en veiligheid
2. Bloeiende handel en nijverheid
3. Wetgeving en ordehandhaving, door het recht van de sterkste te beperken.
4. Volkeren leefden onder hun eigen recht.

Toch ontstond er rijkseenheid. Karel stelde rijkswetten op en stelde graven aan die het recht moesten handhaven. Gezanten controleerden op hun beurt de graven.

In 813 stelde Karel zijn zoon Lodewijk aan als keizer. Hij was een zwakke vorst en in 814 viel het rijk snel uiteen in 3 stukken: West-Francie, Oost-Francie en een langgerekt middenrijk (dat snel uiteen viel en de kern werd van het latere Frankrijk en Duitsland). De strijd van zelfstandige krijgsheren bloeit weer op.

In de 9e eeuw vielen andere volkeren het rijk binnen. Arabieren hielden rooftochten, Hongaren hielden plundertochten en Vikingen maakten Europa onveilig. Het vernietigde de welvaart en Europa stort weer in.

Wat is zijn erfenis?
1. De door Karel gestichte beschaving.
2. Verbondenheid Europeanen door Christendom

De paus werd leider van de kerk.

Hoofdstuk 2 Napoleon en Europa

Hoofdstukvraag: Hoe kreeg Napoleon grote delen van Europa in zijn greep en welke oorzaken en gevolgen had dat?

§2.1 De opkomst van Napoleon

Deelvraag: Hoe kwam Napoleon aan de macht en hoe raakte hij in oorlog?

Toen de democratische revolutie (1789-1791) begon vluchtten adellijke officieren naar het buitenland. De laagstaande Napoleon kon nu makkelijk hogerop komen.

In 1792 verklaarde het revolutionaire Frankrijk Oostenrijk en Pruisen de oorlog, omdat die zouden samenzweren met gevluchte Franse edelen. België wordt veroverd en Lodewijk onthoofd, nu verklaart Frankrijk ook GB en Nederland de oorlog. Tegelijk zijn er opstanden tegen de revolutie en er heerst een sfeer van paranoia.

In 1793 onderscheidde Napoleon zich met een brutale operatie op de contrarevolutionaire Britse vloot bij Toulon. En in 1795 redt hij Parijs van een woedende massa.

Napoleon, als legercommandant van Italië, sluit vrede met Oostenrijk.

Zwitserland, Italië en Nederland werden zusterrepublieken van Frankrijk en Pruisen had zich teruggetrokken. Frankrijk was alleen nog in de oorlog met GB, dat echter geen troepen op het continent had.

Napoleon bezet zelf Egypte om Engeland te dwarsbomen, maar Frankrijk wordt bedreidgd door een coalitie van GB, Oostenrijk en Rusland, en laat zijn soldaten in de woestijn achter om in 1799 weer naar Frankrijk terug te gaan.

Dit exotische avontuur heeft Napoleon een reputatie van onoverwinnelijkheid bezorgd.

Hij pleegt een machtsovername op Frankrijk, sluit vrede met Rusland en verslaat Oostenrijk en verzoent zich met de kerk.

Keizerskroning 1804-1815

§ 2.2 De Napoleontische oorlogen

Deelvraag: Welke gebieden veroverde Napoleon, waarom voerde hij steeds oorlog en wat waren zijn kracht en zwakte?

In 1802 was er voor het eerst weer vrede in Frankrijk. Maar dit duurde niet lang. GB kon Napoleon niet uitstaan en Napoleons kracht ligt in de oorlog. Het Franse nationalisme wilde de vrijheid en gelijkheid verspreiden en Napoleon was tegelijk nationalist en idealist. Napoleon wilde net als Caesar Parijs als hoofdstad van een verenigd Europees rijk (net als Karel).

In 1803 mislukt het plan van Napoleon om de Britse vloot weg te lokken en de Franse vloot wordt bij Trafalgar vernietigd.

In 1805 vormen Rusland, Oostenrijk en GB weer een coalitie, maar Napoleon verplettert hun leger. Pruisen voelt zich bedreigd en verklaart ook de oorlog, maar wordt verslagen.

In 1810 is Napoleon op de top van zijn macht. Napoleon stichtte vazalsstaten waar hij familie liet regeren en hij trouwde met de Oostnrijkse keizerin.

Redenen voor succes
1. Frankrijk had:
- de meeste inwoners
- de sterkste economie
- het grootste leger door vrijwilligers en in 1793 levée en masse.
Soldaten hadden verschillende redenen om het leger in te gaan:
- iedereen kon carriere maken
- Napoleon verdeelde de buit onder zijn mannen
- Iedereen keek tegen Napoleon op
2. Napoleon was militair genie, hij gebruikte dezelfde middelen, maar op een effectievere manier.
3. Onderlinge verdeeldheid andere mogendheden.
4. Fransen werden als bevrijders gezien. Ze exporteerde de revolutie. Ze schaften adellijke en kerkelijke voorrechten af, verlosten boeren en burgers van hun verplichtingen aan bevoorrechte standen en voerden wetten in die waren geaseerd op de gelijheid van alle burgers.

Handelsblokkade tegen Engeland, maar de tsaar werkte niet mee. Het gevolg hiervan is dat op 25 juni 1812 Napoleon Rusland binnenvalt. Napoleons ‘grande armee’ overlijdt en de Franse plunderingen roepen een fanatiek Russisch nationalisme op.

In 1813 komt er voor het eerst een coalitie van alle grote mogendheden. Door Spaans-Brits leger wordt Napoleon verbannen uit Spanje, daarna uit Leipzig en als laatste wordt hij terug verdreven tot Parijs (31 maart 1814).

Napoleon wordt naar Elba verbannen, maar keert na een jaar alweer terug in Frankrijk. Maar op 28 juni 1815 wordt hij dan definitief verslagen bij Waterloo en verbannen naar St. Helena. Hier overlijdt hij in 1821.

§ 2.3 De erfenis van Napoleon

Deelvraag: Wat waren de gevolgen van de revolutionaire en Napoleontische oorlogen voor soldaten en burgers en welke erfenis liet Napoleon na?

De lasten van de oorlog

Na de oorlog komt het ancien régime weer aan de macht en democratische idealen verliezen populariteit. Aan de wapentechnologie had het niet gelegen, want de wapens waren min of meer hetzelfde gebleven. Toch vielen er meer doden, omdat:
• er streden veel meer mensen.
• de oorlogen waren kort maar zeer hevig en doordat de medische zorg minimaal was, stierven velen later alsnog.
• De meeste doden vielen in Rusland (Het Grote Leger) en Spanje (guerrillastrijders)
• Napoleon had dienstplicht ingevoerd
• de steden leden onder plunderingen

De handelsblokkade veroorzaakte economische schade, waardoor het enthousiasme voor de Fransen veranderde in afkeer en haat.

Restauratie en hervorming

Oude vorstenhuizen keerden terug, maar draaiden lang niet alles terug. Er kwam een grondwet en een gekozen parlement, dit was de basis voor steeds verdere democratisering. Al snel herleefden de revolutionaire idealen, zoals het liberalisme en socialisme.

De belangrijkste erfenis is Duitland, de nieuwe grote mogendheid door het nationalisme. Dit is ontstaan door de groeiende afkeer van de Franse bestuurders. Doordat Napoleon een einde heeft gemaakt aan de honderden onafhankelijke steden, ontstond er in 1871 één Duitse staat.

Een zelfde soort ontwikkeling leidde in 1861 ook in Italië tot de vorming van een natiestaat.

Nederland en Napoleon

Nadat de Fransen in 1795 de Republiek waren binnengetrokken, riepen democratische burgers de Bataafse Republiek uit, maar de democratie hield maar een paar jaar stand. Door de Fransen werd Nederland wel een eenheidsstaat. Met in 1798 een nationale regering en ambtenarenapparaat en golden voor alle staatsburgers dezelfde belastingregels.

Gevolgen voor de republiek:
• Nationaal onderwijs, met in 1806 De Schoolwet.
• ABN, één Nederlandse taal.
• Nationale wetboeken
• Decimale stelsel (Willem I veranderde alleen de franc door de gulden)
• Willem I aanvaardde een grondwet en parlement, en dus het principe van de volksinvloed.

1815 Congres van Wenen – Nadat Napoelon verslagen was, kwamen de oude machthebbers bijeen om de situatie te bespreken. Afspraken:
1. Restauratie: herstel van de macht, de situatie van voor Napleon moest weer terugkeren.
2. Republiek moest een koninkrijk worden.
3. Allerlei afspraken gemaakt om de rust in europa te bewaren (het volk mocht niet meer aan de macht, maar overal kwamen wel mensenrechten).

Het Congres van Wenen is de oorzaak van het ontstaan van een aantal ‘ismes’. Het volk pikte deze afspraken namelijk niet.

Hoofdstuk 3 Hitler en Europa

Hoofdstukvraag: Hoe kreeg Hitler grote delen van Europa in zijn greep en welke oorzaken en gevolgen had dat?

§ 3.1 Hitler en het ontstaan van de Tweede Wereldoorlog

Deelvraag: Hoe kwam Hitler aan de macht en hoe raakte hij in oorlog?

In 1913 vluchtte Hitler naar Munchen om zich aan de Oostenrijkse dienstplicht te onttrekken.

Pa de Eerste Wereldoorlog gaf Hitler zijn levensvervulling. Deze oorlog leek al gewonnen tot uiteindelijk de legers uitgeput waren en de socialisten de republiek uitriepen en de nieuwe regering een wapenstilstand tekende. Dolkstootlegende.

Vrede van Versailles (Dictaat van Versailles): 1918/1919
1. Herstelbetalingen
2. Leger van max. 100.000 man
3. Grondgebied en koloniën kwijt
4. Elzas-Lotharingen naar Frankrijk
5. Officieel de schuld

Na de oorlog brak in Duitsland chaos uit. Soldaten gaan naar vrijkorpsen of völkische partijtjes, die de republiek van Weimar omver wilden werpen. Zo ook Hitler, hij ontdenk hier zijn talent als spreker. Hij wordt leider van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij met een partijleger, de Sturmabteilung (SA), dat op grote schaal straatterreur uitoefende.

Duitsland bleef achter met herstelbetalingen en de Duitse regering riep protest uit, dit leidde tot hyperinflatie. Op het dieptepunt pleegde Hitler een staatsgreep, maar wordt 5 dagen later gearresteerd.

Amerika gaat Duitsland helpen – Dawesplan. Maar de overproductie en speculatie op Wallstreet zorgt ervoor dat Amerika in de problemen komt en geld terug vroeg, dit leidde in 1929 tot een economische wereldcrisis (beurskrach). Overal ontstaat werkloosheid. De democratie krijgt de schuld.

1929 Beurskrach. Dawesplan gestopt – leningen moesten terugebetaald, economische
crisis ook in Duitsland. Extreem rechts/links krijgen weer aanhangers.

1933 Hitler rijkskanselier

Hitler vestigt een totalitaire staat
Werkloosheid verdwijnt, want Hitler zorgt voor rust en welvaart. Zo wint Hitler steun van het volk, net als Napoleon.
Doelstellingen Hitler: Hei mins Reich, Lebensraum, Totalitaire staat, invoering dienstplicht, Rijnland, Anschluss Oostenrijk en het Sudetenland

1935 Duitland weer een luchtmacht: Dienstplicht

1936 Whermacht trekt het Rijnland binnen

1938 Duitland trekt Oostenrijk binnen

Tsjechische Sudetenland onderdrukt – Appeasement-politiek: Eng+Fra geven toe aan Du om de vrede te behouden.

1939 KEERPUNT

Hitler bezet de rest van Tsjechië

Bedreigingen naar Polen

Aartsvijanden Rusland en Duitsland sluiten een non-agressiepact (Molotov-

Rippentrap pact)

Duitsland valt Polen binnen

Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog en WOII is begonnen.

1941 Pearl Harbor.

§ 3.2 De Tweede Wereldoorlog

Deelvraag: Welke gebieden veroverde Hitler en wat waren zijn kracht en zwakte?

Eind 1941 beheerste Hitler bijna het hele Europese continent. Zijn macht reikte verder dan die van Napoleon, dit is het gevolg van de industriële revolutie.

Waarom was Hitler zo succesvol?
1. Sterkste leger
2. Duitsland had de grootste industriële productie
3. Hoogste inwonersaantal
4. Geen tweefrontenoorlog - door pact met Stalin
5. Agressieve en gewaagde acties
6. Gebrek aan strijdlust van de tegenstanders
7. Rusland was een militaire en industriële grootmacht, maar slecht georganiseerd.

Net als Napoleon had Hitler alleen GB als tegenstander.

Ook een groot deel van de Duitse bevolking wilde geen oorlog, maar de nazi’s geloofden heilig in hun Führer en zijn agressieve ideologie. Net als de legers van Karel en Napoleon vochten ze met een missie. Hitlers troepen werden net als die van Napoleon als bevrijders begroet.

Hitlers missie tijdens de WOII was het lebensraum en uitroeiing van het joodse ras.

Net als Napoleon ging Hitler ten onder aan expansiezucht. De invasie in de SU was het begin van het einde. Hitler had de SU zwaar onderschat.

Duitsland verpeelden hun sypathie en Hitler bemoeide zich met alle kleine details en gaf voortdurend orders die verkeerd uitpakten. De VS ging aan de geallieerde kant meevechten en van zijn bondgenoten had Hitler weinig steun.

Battle of Britain: Duitsland probeerde ook GB te veroveren. Ze hadden het luchtruim overwonnen en toen gingen ze alle steden bombarderen. Uiteindelijk kon weer GB als enige stand houden.

§ 3.3 De erfenis van Hitler

Deelvraag: Wat waren de gevolgen van Hitlers veroveringen en wat was zijn erfenis?

Er zijn twee uitkomsten van WO II:
- Koude Oorlog
- Dekolonialisatieproces

1. Koude Oorlog is een periode van enorme spanning tussen de supermachten SU en VS waarbij er nooit sprake is geweest van een direct treffen.

Oorzaken uitlokken van de Koude Oorlog:
• Ideologisch: - communisme – wereldrevolutie.
- kapitalisme – vrijheid, democratie, winst, iedereen kapitalistisch.
• Wantrouwen: - 1938 non-agressiepact
- 1941 operatie Barbarossa – SU boos
- uitblijven 2e Amerikaanse front
- kwestie Duitsland **
* Vanaf 1941 conferenties (Jalta, Potsdam, Teheran) tussen SU (Stalin), VS (Roosevelt) en GB (Churchill). 1. Hoe verslaan we Duitsland? 2. Wat te doen met Duitsland na Hitler?
** Kwestie Duitsland:
• Op 1conferrentie werd bepaald dat Duitland werd verdeeld. In elke sector moesten Duitsers gedenazificeerd worden, democratie zou ingevoerd moeten worden en er zou een economische wederopbouw plaats moeten vinden. Probleem: communisten zien democratie heel anders dan kapitalisten.
• Na de bevrijding van Oost-Europa:
- Het Rode Leger bleef en de SU wil satellietstaten (bufferstaten met bevriende regeringen), In de sovjetsector lag Berlijn, dat ook in vieren werd gedeeld. De SU wil eerst zichzelf opknappen en voert daarom in hun sector het communisme in. Zo ontstaan er verschillen tussen oost en west.
- In 1948 voeren Fr, Eng en de VS de Duitse Mark in zonder overleg met Rusland – Rusland is nu boos.
- 1948 Blokkade van Berlijn: toegangswegen naar Berlijn afgesloten, maar er was wel een luchtweg, dus het stelde niet zoveel voor. Maar het leidde in 1949 wel tot de oprichting van de BRD en DDR.

Het wantrouwen is zo erg dat de Koude Oorlog uitbreekt. Dit leidt tot:
- 1947 Trumandoctrine: elk land dat zich bedreigd voelt door het communisme kan rekenen op steun van de VS. De vroeger medewerkers zijn nu tegenstanders geworden.
- Dominotheorie: zodra er 1 land communistisch wordt volgen er gelijk meer. Om dit te stoppen kwam er de containmentpolitiek.

Hoogtepunten Koude Oorlog:
- Bouw van de Berlijnse Muur
- Cubacrisis, er dreigde een 3e wereldoorlog met atoombommen - wapenwedloop
- Vietnamoorlog

Rusland krijgt uiteindelijk een president die vreedzame co-existentie (vreedzaam samenleven) wil.

2. Dekolonialisatieproces is dat de VS tegen kolonies is. Behalve bij Vietnam, omdat Ho Chi Min een communist is. Zuid-Vietnam krijgt steun van de VS, Noord-Vietnam krijgt steun van de SU. VS en SU vechten dus tegen elkaar, maar hebben nooit fysiek contact gehad, ook niet in Vietnam.

Stunde Null door oorlog: Duitsland moest zelf ook opnieuw opbouwen

1945: conferentie van Jalta
- Sovjet Unie, Frankrijk en GB krijgen bezettingszones in Duitsland

Roosevelt: Oprichter Verenigde Naties (VN), o.l.v. een Veiligheidsraad: Sovjet Unie, GB, VS, China en Frankrijk hadden vaste zetels en het vetorecht.

Vanaf 1946 stelde Churchill het ijzeren gordijn vast.
- Duitse tweedeling
• West: BRD – Democratisch (Frankrijk, GB, VS)
• Oost: DDR – Communistisch (Sovjet Unie)
Verder werd Berlijn ook nog verdeeld.

Duitse deling was de directe erfenis van Hitler.

Racisme, nationalisme en dictatuur waren in diskrediet geraakt en Hitler liet geen bestuurlijke erfenis achter. Zijn ondergang betekende wel in heel Europa de overwinning van de democratie.

In Duitsland zelf werden de mensen geconfronteerd met posters als: ‘Diese Schandtaten. Eure Schuld.’. Democratie werd pas populair in rond 1955 toen het gepaard bleek te gaan met onverwachte welvaart.

Europese eenwording komt op gang door samenwerking en verzoening.