Rusland tussen dictatuur en democratie
1860 - 1924 *van autocratie naar dictatuur
1924 - 1945 *Rusland onder de rode tsaar
1945 - 1985 *aan de sovjetleiband
1985 - nu *de tweede Russische revolutie
Hoofdvraag: Welke opvattingen hadden de Russen in de negentiende en twintigste eeuw over democratie en dictatuur en hoe was het in de parktijk daarmee gesteld?
Deelvragen
• Hoe autocratisch was Rusland in de keizertijd en welke veranderingen vracht de Russische revolutie?
• Hoe totalitair was de Sovjetunie onder Stalin?
§ 1 van autocratie naar dictatuur
Een ongelijke samenleving
Tsaar autocrator
|
Adel/geestelijkheid
|
Burgers en vrije boeren
|
Slaven/slavinnen
in 19e eeuw *Rusland was de enige Europese staat waar nog slavernij bestond.
1861 *Alexander II schafte slaven af en in 1863 voorzichtige lokale besturen.
De laatste tsaren
Het was beter zo, maar:
Boeren *moesten vrijheid afkopen
Landheren behielden ook veel macht.
Het verzet groeide, i.p.v. dat het afnam * de emancipatie ging de Russen niet ver genoeg.
Liberalisme *veel aanhang bij stedelijke burgerij
Marxisme * veel aanhang bij universiteiten (hele kleine groep)
1879 *’Volkswil’ wordt opgericht. Deze wil de maatschappij veranderen door de tsaar ten val te brengen. In 1881 werd Alexander door hen vermoord. --manifest aan de nieuwe tsaar bevat o.a.:
- samenroeping parlement (afkomstig uit álle bevolkingslagen)
- vrijheid v. pers/ mening etc.
• Tsaar Alexander III vermoorde iedereen die tegen hem was en zo bereikte de ‘volkswil’ helemaal niets.
• In 1904 kwam Nicolaas II (zoon v. Alex. III) aan de macht *dat was de laatste keizer.
De opstand van 1905
De regering had de oorlog met Japan verloren (deze diende om het volk rustig te krijgen), de nederlaag was verrassend.
• Er was veel armoede en honger * stakingen en opstanden.
• Op 9 Januari opstand (o.l.v. priester Gapon). Hierin pleitte men (de burgers) voor vrijheid (van mening en pers), een volksvertegenwoordiging (parlement), vakbonden en het stoppen van de oorlog tegen Japan. De lijfwachten van de tsaar schoten alle demonstranten dood. *vandaar: Bloedige zondag.
Bloedige zondag oogstte overal verzet.
De fabrieksarbeiders stichtten sovjets = zelfstandige comités die ‘het recht opeisen in vrijheid te vergaderen en te spreken over hun behoeften en afgevaardigden te kiezen.
Tsaar herstelde de orde door het oktobermanifest. *hierin beloofde hij Doema (soort parlement) en vrijheid v. pers en mening.
*deze belofte was een democratische constitutie
De februari revolutie van 1917
1917: Rusland vocht in WO I. Legers leden nederlagen, bevolking leed honger.
* vertrouwen in tsaar verdween.
In februari * in Sint Petersburg: opstand. Verschil met de opstand van 1905 was dat dit keer het leger en de politie de kant van de bevolking kozen.
2 mrt. 1917: Nicolaas treedt af. *voorlopige regering. (gematigd socialistisch)
Eigenlijk 2 regeringen:
• Doema (voorlopige regering van net)
• De sovjets van Petrograd (steunde eerst voorl. regering)
* het is erg onrustig. Opstanden op platteland, gaat slecht met oorlog... etc.
In april 1971 kwam Lenin terug van verbanning.
Lenins politieke denken: er moet een revolutie op gang gebracht worden, die komt niet spontaan, zijn partij: de bolsjewisten (bet. lett: degen die de meerderheid hebben) zou daarvoor zorgen.
Bracht ‘aprilstellingen uit’: * alle macht aan de sovjets
* alle grond aan de boeren
* vrede met Duitsland
op 7 november (= 25 okt.) 1917 *STAATSGREEP (door Lenin in naam van de Sovjets)
* deze was al van te voren aangekondigd!
COMMUNISTISCHE REGERING
De oktoberrevolutie van 1917
In de regering die op 8 november werd gekozen, lag de kiem van de verdere ontwikkelingen besloten: de dictatuur van de partij over de sovjets.
Communisme *sovjets
* geen overeenstemming.
Er kwam in 1918 een sovjetdemocratie. Dit is volgens Lenin een ‘ander soort’ democratie dan de parlementaire democratie.
Als er eenmaal op de lokale sovjets gestemd was, zijn de burgers uitgeschakeld. Ze hebben dan niets meer in te brengen.
1921 opstand onder matrozen. *zij wilden ‘sovjets zónder communisten’.
• Lenin was vóór het gebruik van terreur. Hiermee legde hij - volgens sommigen - de basis voor het bewind van Stalin.
Burgeroorlog
Vanaf 1917 waren alle goederen en bedrijven van de overheid, velen waren het hier niet mee eens.
Van 1917 tot 1920 woedde er in Rusland een burgeroorlog tussen de witten en de roden.
Witten *tegenstanders van het communisme: edelen, bedienden v.d. tsaar maar ook arbeiders en boeren
Roden *communisten o.l.v. Lenin.
In 1920 won Lenin deze oorlog die 5 miljoen slachtoffers kostte.
1924 *Lenin stierf.
§ 2 Rusland onder de Rode Tsaar
Het kameraad kaartsysteem
Stalin (Josef Djoegasjwili) deed bij de bolsjewisten vooral ‘ondergronds’ werk.
Hij was vroeger in het tsarenrijk al een gevaarlijk figuur (= tegenstander van de tsaar)
1922 *Stalin wordt door Lenin benoemd als secretaris-generaal van de communistische partij. *hierdoor bouwde hij een ‘web van macht’ op.
Deze uitgekiende persooneelspolitiek heeft de bijnaam: Kameraad kaartsysteem.
Stalin bepaalde immers ieders politieke loopbaan en zo kon hij vrienden hoge functies geven.
*Stalin kreeg meer en meer macht door iedere oppositie uit te schakelen.
1929: Stalin wordt partijleider.
Socialisme in één land
1925 *Stalin vond dat er niet persé een communistische revolutie in de wereld hoefde uit te breken, om van Rusland een goede communistische staat te maken.
Hij wilde bereiken dat Rusland communistisch werd, door eerst de zorgen dat Rusland een industriële samenleving kreeg i.p.v. een agrarische. Lenin had dit willen bereiken door ‘een stapje terug te doen’ en tijdelijk wat kapitalistischer te worden. * de zog. NEP.
in 1929 schafte Stalin deze NEP af.
Hij startte het 5-jarenplan: in deze jaren zou de industrie van Rusland met 180% moeten worden verhoogd. Allen in 1929 kwam er net een industriële crisis in West-Europa * had slechte invloed op Rusland.
• Rusland had machines (etc.) nodig (kon alleen uit het buitenland dus dmv export -hiervoor was harde valuta nodig - dat moest d.m.v. export van Ruslands grootste en waardevolste product: landbouw.
*De kleine boerenbedrijven werden samen collectieve bedrijven ook wel kolchozen genoemd. Ze moesten 7/8 deel v.d. oogstte aan de regering afstaan.
*Boeren verzetten zich massaal. Ze verbrandden nog liever hun goederen, dan dat ze ze aan de staat gaven. *duizenden boeren werden vermoord.
De Grote Terreur
Een belangrijke oorzaak van de terreur: artikel 58 uit de strafrecht.
*Deze houdt in dat Stalin het recht heeft om mensen op te pakken die het niet met hem eens zijn.
Grote Terreur: 1934 - 1953.
• De periode van de grote terreur begint bij de dood van Kirov, een populaire concurrent van Stalin. Hij wordt in 1934 vermoord. *Waarschijnlijk zat Stalin hier achter.
• Om de stomste kleinigheden werden de burgers gedeporteerd en in speciale strafkampen (= Goelag Archipel) aan het werk gezet.
Stalin regeerde door angst.
De politiek beheerste álles: kunst, onderwijs, werk, vrije tijd etc. etc. etc.
De laatste jaren
1941: Hitler viel Rusland aan. Stalin won steun v.d. massa door het nationalisme.
Tweede wereld oorlog *De Grote Vaderlandse Oorlog (zo noemde stalin het)
In WOII overwon Rusland de veldslagen.
Stalin had een grote vreemdelingenangst:
bijv.* er mochten geen sportwedstijden meer met het westen gespeeld worden etc.
Een paar feiten:
* Februari revolutie * spontaan
* Oktober revolutie * geregeld (was zelfs al openlijk gepland)
Bolsjewiki (meerderheidslieden, namelijk de meerderheid die achter Lenin stond)
Mensjewiki (minderheidslieden)
Bolsjewiki *wensten een gedisciplineerde partij van beroepsrevolutionairen
Mensjewiki *wensten een massapartij
Partij voor de boeren *sociaal-revolutionairen (vroeger: narodiki)
1. opstand van 1905 *spontaan, demonstranten hadden leger tegen zich
2. februari revolutie *spontaan, demonstranten hadden het leger met zich
3. oktober revolutie *gepland, hadden steun van grootste deel v.d. bevolking
2e 5-jaren plan was van 1932-1937
Lenin *wilde industrialisatie bereiken door ‘stapje terug’ en NEP, dus door de boeren voor een tijd zelfstandig te laten werken en verdienen.
Stalin *wilde juist industrialisatie bereiken door het vormen van collectieve bedrijven, hij schafte die vrijheid (NEP) juist af!
Grote Terreur: 1934 - 1953.
Aantekeningen van school
* 1905 *eerste Sovjet (st. Petersburg)
* 1917:*voorlopige regering
*Sovjets *Okt “rev” (eigen staatsgreep
* Idustrialisatiedebat (jaren ‘20)
Harde lijn *neem de boeren Zachte aanpak (boecharin)
hun geloof (o.a. Trotski)
Stalins ideeën over deze aanpakken zijn onduidelijk
* ‘Oorlogscommunisme’ 1918 - 1921
* Een economie waarbij je liberaal te werk gaat. Hij wil van het agrarische rusland een “nazi” maken.
Industrialisatie door:
- 5jaren plan
- collectivisatie
Rusland tussen dictatuur en democratie
Rusland in de vroege middeleeuwen werd overheerst door vreemdelingen: Tataren, Mongolen (o.a. Djengiz Khan)
± 1460: grootvorst Iwan III van Moskou noemt zichzelf: de tsaar. (vroeger: czaar)
* czaar - caesar
Rusland werd hierdoor ook wel het derde Rome genoemd. Iwan was getrouwd met de nicht van de laatste keizer van het Romeinse rijk.
Ontwikkeling geschiedenis van Rusland staat min of meer los van West-Europa:
Renaissance (vrijheid)
Reformatie (democratie)
Verlichting (vrijheid en democratie)
Franse revolutie (vrijheid, gelijkheid, broederschap)
Met uitzondering van Tsaar Peter de Grote uit ±1700 en Tsarina Catharina de Grote uit ±1770.
Afwijkende sociale structuur samenleving (weinig middenstand)
Hervormingsbewegingen uit de 19e eeuw:
- Dekabristenopstand 1825 (Dekaber = december)
- Jaren ‘50 “zonen van Popes”: Narodiki (betekend: zij die naar het volk gaan - terroristen)
(bijv. ‘volkswil’ erfgenaam van de sociaal-revolutionairen. (streven naar socialisme op agrarische basis: Russische traditie)
Marxisten (streven naar socialisme op basis van industrieporlitariaat: Westerse-traditie)
Marxisten:
1903 splitsing: * Bolsjewieken
* Mensjewieken
Kapitalistische industrialisatie *vergroting tegenstelling
*revolutie
* dictatuur van het proletariaat/socialistisch fase
* eindstadium/communistische fase
Mensjewieken: zij nemen de marxstheorie over.
Bolsjewieken: zij passen de marx-theorie aan, aan de russische situatie
Bolsjewieken wilden: * eerst revolutie, daarna industrialisatie
* geen massa-organisatie maar ‘IJzeren Chorte” - groepje beroepsrevolutionairen die de macht grijpen
Kadetten: (constitutioneel-democraten): voor systeem volgens democratisch patroon (ongeveer hetzelfde als de liberalen)
1860 - 1924 *van autocratie naar dictatuur
1924 - 1945 *Rusland onder de rode tsaar
1945 - 1985 *aan de sovjetleiband
1985 - nu *de tweede Russische revolutie
Hoofdvraag: Welke opvattingen hadden de Russen in de negentiende en twintigste eeuw over democratie en dictatuur en hoe was het in de parktijk daarmee gesteld?
Deelvragen
• Hoe autocratisch was Rusland in de keizertijd en welke veranderingen vracht de Russische revolutie?
• Hoe totalitair was de Sovjetunie onder Stalin?
Een ongelijke samenleving
Tsaar autocrator
|
Adel/geestelijkheid
|
Burgers en vrije boeren
|
Slaven/slavinnen
in 19e eeuw *Rusland was de enige Europese staat waar nog slavernij bestond.
1861 *Alexander II schafte slaven af en in 1863 voorzichtige lokale besturen.
De laatste tsaren
Het was beter zo, maar:
Boeren *moesten vrijheid afkopen
Landheren behielden ook veel macht.
Het verzet groeide, i.p.v. dat het afnam * de emancipatie ging de Russen niet ver genoeg.
Liberalisme *veel aanhang bij stedelijke burgerij
Marxisme * veel aanhang bij universiteiten (hele kleine groep)
- samenroeping parlement (afkomstig uit álle bevolkingslagen)
- vrijheid v. pers/ mening etc.
• Tsaar Alexander III vermoorde iedereen die tegen hem was en zo bereikte de ‘volkswil’ helemaal niets.
• In 1904 kwam Nicolaas II (zoon v. Alex. III) aan de macht *dat was de laatste keizer.
De opstand van 1905
De regering had de oorlog met Japan verloren (deze diende om het volk rustig te krijgen), de nederlaag was verrassend.
• Er was veel armoede en honger * stakingen en opstanden.
• Op 9 Januari opstand (o.l.v. priester Gapon). Hierin pleitte men (de burgers) voor vrijheid (van mening en pers), een volksvertegenwoordiging (parlement), vakbonden en het stoppen van de oorlog tegen Japan. De lijfwachten van de tsaar schoten alle demonstranten dood. *vandaar: Bloedige zondag.
Bloedige zondag oogstte overal verzet.
De fabrieksarbeiders stichtten sovjets = zelfstandige comités die ‘het recht opeisen in vrijheid te vergaderen en te spreken over hun behoeften en afgevaardigden te kiezen.
Tsaar herstelde de orde door het oktobermanifest. *hierin beloofde hij Doema (soort parlement) en vrijheid v. pers en mening.
De februari revolutie van 1917
1917: Rusland vocht in WO I. Legers leden nederlagen, bevolking leed honger.
* vertrouwen in tsaar verdween.
In februari * in Sint Petersburg: opstand. Verschil met de opstand van 1905 was dat dit keer het leger en de politie de kant van de bevolking kozen.
2 mrt. 1917: Nicolaas treedt af. *voorlopige regering. (gematigd socialistisch)
Eigenlijk 2 regeringen:
• Doema (voorlopige regering van net)
• De sovjets van Petrograd (steunde eerst voorl. regering)
* het is erg onrustig. Opstanden op platteland, gaat slecht met oorlog... etc.
In april 1971 kwam Lenin terug van verbanning.
Lenins politieke denken: er moet een revolutie op gang gebracht worden, die komt niet spontaan, zijn partij: de bolsjewisten (bet. lett: degen die de meerderheid hebben) zou daarvoor zorgen.
Bracht ‘aprilstellingen uit’: * alle macht aan de sovjets
* vrede met Duitsland
op 7 november (= 25 okt.) 1917 *STAATSGREEP (door Lenin in naam van de Sovjets)
* deze was al van te voren aangekondigd!
COMMUNISTISCHE REGERING
De oktoberrevolutie van 1917
In de regering die op 8 november werd gekozen, lag de kiem van de verdere ontwikkelingen besloten: de dictatuur van de partij over de sovjets.
Communisme *sovjets
* geen overeenstemming.
Er kwam in 1918 een sovjetdemocratie. Dit is volgens Lenin een ‘ander soort’ democratie dan de parlementaire democratie.
Als er eenmaal op de lokale sovjets gestemd was, zijn de burgers uitgeschakeld. Ze hebben dan niets meer in te brengen.
1921 opstand onder matrozen. *zij wilden ‘sovjets zónder communisten’.
• Lenin was vóór het gebruik van terreur. Hiermee legde hij - volgens sommigen - de basis voor het bewind van Stalin.
Burgeroorlog
Van 1917 tot 1920 woedde er in Rusland een burgeroorlog tussen de witten en de roden.
Witten *tegenstanders van het communisme: edelen, bedienden v.d. tsaar maar ook arbeiders en boeren
Roden *communisten o.l.v. Lenin.
In 1920 won Lenin deze oorlog die 5 miljoen slachtoffers kostte.
1924 *Lenin stierf.
§ 2 Rusland onder de Rode Tsaar
Het kameraad kaartsysteem
Stalin (Josef Djoegasjwili) deed bij de bolsjewisten vooral ‘ondergronds’ werk.
Hij was vroeger in het tsarenrijk al een gevaarlijk figuur (= tegenstander van de tsaar)
1922 *Stalin wordt door Lenin benoemd als secretaris-generaal van de communistische partij. *hierdoor bouwde hij een ‘web van macht’ op.
Deze uitgekiende persooneelspolitiek heeft de bijnaam: Kameraad kaartsysteem.
Stalin bepaalde immers ieders politieke loopbaan en zo kon hij vrienden hoge functies geven.
1929: Stalin wordt partijleider.
Socialisme in één land
1925 *Stalin vond dat er niet persé een communistische revolutie in de wereld hoefde uit te breken, om van Rusland een goede communistische staat te maken.
Hij wilde bereiken dat Rusland communistisch werd, door eerst de zorgen dat Rusland een industriële samenleving kreeg i.p.v. een agrarische. Lenin had dit willen bereiken door ‘een stapje terug te doen’ en tijdelijk wat kapitalistischer te worden. * de zog. NEP.
in 1929 schafte Stalin deze NEP af.
Hij startte het 5-jarenplan: in deze jaren zou de industrie van Rusland met 180% moeten worden verhoogd. Allen in 1929 kwam er net een industriële crisis in West-Europa * had slechte invloed op Rusland.
• Rusland had machines (etc.) nodig (kon alleen uit het buitenland dus dmv export -hiervoor was harde valuta nodig - dat moest d.m.v. export van Ruslands grootste en waardevolste product: landbouw.
*De kleine boerenbedrijven werden samen collectieve bedrijven ook wel kolchozen genoemd. Ze moesten 7/8 deel v.d. oogstte aan de regering afstaan.
*Boeren verzetten zich massaal. Ze verbrandden nog liever hun goederen, dan dat ze ze aan de staat gaven. *duizenden boeren werden vermoord.
De Grote Terreur
*Deze houdt in dat Stalin het recht heeft om mensen op te pakken die het niet met hem eens zijn.
Grote Terreur: 1934 - 1953.
• De periode van de grote terreur begint bij de dood van Kirov, een populaire concurrent van Stalin. Hij wordt in 1934 vermoord. *Waarschijnlijk zat Stalin hier achter.
• Om de stomste kleinigheden werden de burgers gedeporteerd en in speciale strafkampen (= Goelag Archipel) aan het werk gezet.
Stalin regeerde door angst.
De politiek beheerste álles: kunst, onderwijs, werk, vrije tijd etc. etc. etc.
De laatste jaren
1941: Hitler viel Rusland aan. Stalin won steun v.d. massa door het nationalisme.
Tweede wereld oorlog *De Grote Vaderlandse Oorlog (zo noemde stalin het)
In WOII overwon Rusland de veldslagen.
Stalin had een grote vreemdelingenangst:
bijv.* er mochten geen sportwedstijden meer met het westen gespeeld worden etc.
Een paar feiten:
* Februari revolutie * spontaan
* Oktober revolutie * geregeld (was zelfs al openlijk gepland)
Bolsjewiki (meerderheidslieden, namelijk de meerderheid die achter Lenin stond)
Bolsjewiki *wensten een gedisciplineerde partij van beroepsrevolutionairen
Mensjewiki *wensten een massapartij
Partij voor de boeren *sociaal-revolutionairen (vroeger: narodiki)
1. opstand van 1905 *spontaan, demonstranten hadden leger tegen zich
2. februari revolutie *spontaan, demonstranten hadden het leger met zich
3. oktober revolutie *gepland, hadden steun van grootste deel v.d. bevolking
2e 5-jaren plan was van 1932-1937
Lenin *wilde industrialisatie bereiken door ‘stapje terug’ en NEP, dus door de boeren voor een tijd zelfstandig te laten werken en verdienen.
Stalin *wilde juist industrialisatie bereiken door het vormen van collectieve bedrijven, hij schafte die vrijheid (NEP) juist af!
Grote Terreur: 1934 - 1953.
Aantekeningen van school
* 1905 *eerste Sovjet (st. Petersburg)
* 1917:*voorlopige regering
*Sovjets *Okt “rev” (eigen staatsgreep
Harde lijn *neem de boeren Zachte aanpak (boecharin)
hun geloof (o.a. Trotski)
Stalins ideeën over deze aanpakken zijn onduidelijk
* ‘Oorlogscommunisme’ 1918 - 1921
* Een economie waarbij je liberaal te werk gaat. Hij wil van het agrarische rusland een “nazi” maken.
Industrialisatie door:
- 5jaren plan
- collectivisatie
Rusland tussen dictatuur en democratie
Rusland in de vroege middeleeuwen werd overheerst door vreemdelingen: Tataren, Mongolen (o.a. Djengiz Khan)
± 1460: grootvorst Iwan III van Moskou noemt zichzelf: de tsaar. (vroeger: czaar)
* czaar - caesar
Rusland werd hierdoor ook wel het derde Rome genoemd. Iwan was getrouwd met de nicht van de laatste keizer van het Romeinse rijk.
Ontwikkeling geschiedenis van Rusland staat min of meer los van West-Europa:
Reformatie (democratie)
Verlichting (vrijheid en democratie)
Franse revolutie (vrijheid, gelijkheid, broederschap)
Met uitzondering van Tsaar Peter de Grote uit ±1700 en Tsarina Catharina de Grote uit ±1770.
Afwijkende sociale structuur samenleving (weinig middenstand)
Hervormingsbewegingen uit de 19e eeuw:
- Dekabristenopstand 1825 (Dekaber = december)
- Jaren ‘50 “zonen van Popes”: Narodiki (betekend: zij die naar het volk gaan - terroristen)
(bijv. ‘volkswil’ erfgenaam van de sociaal-revolutionairen. (streven naar socialisme op agrarische basis: Russische traditie)
Marxisten (streven naar socialisme op basis van industrieporlitariaat: Westerse-traditie)
Marxisten:
1903 splitsing: * Bolsjewieken
* Mensjewieken
*revolutie
* dictatuur van het proletariaat/socialistisch fase
* eindstadium/communistische fase
Mensjewieken: zij nemen de marxstheorie over.
Bolsjewieken: zij passen de marx-theorie aan, aan de russische situatie
Bolsjewieken wilden: * eerst revolutie, daarna industrialisatie
* geen massa-organisatie maar ‘IJzeren Chorte” - groepje beroepsrevolutionairen die de macht grijpen
Kadetten: (constitutioneel-democraten): voor systeem volgens democratisch patroon (ongeveer hetzelfde als de liberalen)
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden