Nederlands-Indië

Boek Memo
Module 8 Van Nederlands-Indië tot Indonesië Tijdbalk: 1596 Nederlanders zetten voet op Java
1602 VOC opgericht
1795 VOC ontbonden. Engelsenvoeren het Land Rent systeem in. 1814 Koninkrijk der Nederlanden; Landrentesysteem voortgezet. 1830 Cultuurstelsel
1870 Vrije ondernemerschap
Omstreeks 1900 Uitbreiden van het gezag. Ethische politiek
Omstreeks 1920 _ 1940 Groei van nationalistische bewegingen
1941 Japanse bezetting

1945 Uitroepen van de onafhankelijkheid; begin onafhankelijkheidsstrijd
1949 Soevereiniteitsoverdracht
1962 Overdracht van Nieuw Guinea Samenvatting van de 3 hoofdstukken 1 Van VOC_koopman tot bestuursambtenaar Bij de komst van de Hollanders was Indonesië niet een land; het bestond uit vele zelfstandige vorstendommen. Java was een relatief hoog ontwikkeld gebied. Om de concurrentie tegen te gaan en om sterk te staan tegen andere landen (Engeland, Portugal) werd in 1602 de VOC opgericht. Door het leiderschap van gouverneur_generaal Jan Pieterszoon Coen kwam dit bedrijf tot grote bloei. Hij probeerde te zorgen dat de VOC een belangrijke rol kreeg in de handel binnen Azië. Hij veroverde gebieden en verplaatste het hoofdkwartier naar Java. In de achttiende eeuw werd de VOC steeds armer doordat de vraag naar producten veranderde. Ook de macht van de Republiek brokkelde af. Toen het land veroverd werd door Frankrijk (1795), werd de VOC opgeheven. Grote delen van Indonesië kwamen in handen van Engeland. De Engelsen voerden in die gebieden het land rent systeem in. In het gebied dat onder ‘Franse’ invloed stond, legde gouverneur generaal Daendels de grote postweg aan, waarbij hij gebruik maakte van herendiensten.In 1814 kreeg het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden het volledige beheer over de koloniale gebieden terug. Het landrente systeem werd voortgezet. Het was echter een zware belasting voor de bevolking. Tegen de Nederlandse overheersing kwam verzet:: de opstand van Pattimoera op de Molukken
de opstand van Diponegoro Dipanegara op Java (1825) Om de inkomsten te vergroten werd het Cultuurstelsel opgericht. Daarbij moesten de Javaanse boeren verplicht producten verbouwen voor de Nederlandse markt. Dit was een groot succes; het gaf een hoge bijdrage aan de Nederlandse begroting en er is bijvoorbeeld een deel van de Nederlandse spoorwegen uit bekostigd. Het was echter wel een zware druk op de boeren, die ook aan het ‘eigen’bestuur moesten betalen. Daarom kwam hierop kritiek, met name van Douwes Dekker.Het bestuur van Indië bestond uit twee kolommen, waarvan het Binnenlands bestuur weer opgedeeld was in een Hollands en een Inheems bestuur. Daarnaast bestond het oude bestuur van de vorsten. Aan het hoofd stond de gouverneur generaal, die onder de minister van koloniën viel. 2 Ondernemers, ethici en nationalisten Rond 1870 werd er een nieuwe fase in de economische politiek ingeluid doordat het vrije ondernemerschap mogelijk werd gemaakt. Oorzaken: de groei van de industriële revolutie en van het liberalisme, maar ook de kritiek op de druk van het cultuurstelsel. In de agrarische wet van 1870 werd het mogelijk gemaakt om voor lange tijd grond te pachten en daar een plantage te stichten. Als gevolg hiervan ging 9ok de overheid zich diepgaander met de bevolking bemoeien. Zo was er bijvoorbeeld ook behoefte aan opgeleid personeel en aan een betere gezondheidszorg. Dit leidde, parallel aan kritiek op de bestaande situatie, tot de ethische politiek (omstreeks 1900) men wilde de traditionele Indonesische maatschappij bruikbaar maken voor de Nederlandse. Tegelijk waren er vele loffelijke doelstellingen: onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur, landbouwprojecten voor het volk. Omstreeks 1900 wilde Nederland ook het gezag over de Indische gebieden uitbreiden. Er was toen een internationale wedloop om koloniën aan de gang door de opkomst van het modern imperialisme. Nederland wilde niet dat de gebieden in handen van andere landen zouden komen. Met name onder gg Van Heutz werd de Nederlandse macht uitgebreid, zoals te zien is in de Atjeh oorlog. Door het onderwijs werd echter het nationalisme bij de onderwezen bevolkingsklassen aangewakkerd. Belangrijk waren ook de non_coöperatieve scholen. Dit leidde aanvankelijk tot organisaties die bereid waren met Nederland mee te werken: de Indische Partij
het islamitisch verbond, Boedi Oetomo

Veel minder was dat het geval bij de communistische PKI van Henk Sneevliet. Omstreek 1930 ontwikkelde zich een nieuwe groep nationalistische organisaties, die onafhankelijkheid nastreefden. Kenmerkend is de PNI. Tegen deze partij voerde gg De Jonge harde en voorlopig afdoende acties. Leiders werden verbannen naar de Boven Digoel. Japan was een voorbeeld geweest voor nationalistische stromingen doordat het zelfstandig gebleven was en zelf de Russen verslagen had. In de jaren dertig streefde het echter naar overheersing van Azië. Op 7 december 1941 viel het de VS aan en Nederland verklaarde Japan de oorlog. In 1942 had Japan geheel Nederlands Indië bezet. Hoofdstuk 3: Nederlands Indië wordt Indonesië Toen Japan Indonesië bezette, had dat gevolgen voor verschillende bevolkingsgroepen. Nederland was bezet door Duitsland. Nederlanders in Indonesië werden in gevangenkampen (‘Jappenkampen’) opgesloten en slecht behandeld. Veel nationalistische leiders werkten samen met de bezetters omdat deze hun uiteindelijk onafhankelijkheid beloofden. Ook spoorden vooraanstaande nationalisten gewone Indonesiërs aan om voor de Japanners te gaan werken als romoesja’s, wat tot de dood van miljoenen inwoners leidde. De Japanse premier beloofde Indonesië officieel onafhankelijkheid maar zonder een datum te noemen.Toen Japan zich in augustus 1945 had overgegeven, riep Soekarno de Repoeblik Indonesia uit. Hij had echter voornamelijk aanhang op het volkrijke Java. Opgewonden jongeren (pemoeda’s) zagen dit als een signaal om gewapend de pas bevrijde Nederlanders aan te pakken: de Bersiap periode. Daarbij werden Nederlanders, Indo_Europeanen en Zuid_Molukkers vermoord.Engeland had militairen in de buurt, dus het nam de kolonie Indonesië van Japan in ontvangst. De eerste Engelse troepen waren er pas in september; de Nederlandse soldaten zouden nog later komen. De Nederlanders wilden niet praten met de ‘collaborateur’ Soekarno, maar de Engelsen, die sympathiek stonden tegenover de onafhankelijkheidsbeweging, zeiden dat Nederland moest onderhandelen. Ook de VS oefenden druk in deze richting uit vanwege bezorgdheid over eventueel communisme. Verzwakt en vertraagd door de bezettingsjaren kon Nederland alleen maar toestemmen.In november 1946 werd het akkoord van Linggadjati bereikt. Binnen het Koninkrijk der Nederlanden zouden naast Nederland de Verenigde Staten van Indonesië worden gevormd, een federatie van deelstaten waarvan onder meer de Repoeblik Indonesia een onderdeel zou uitmaken. Zo kon Nederland de gebieden toch tegen elkaar uitspelen. De Repoeblik werd wel erkend in het gezag over Java. In het Nederlandse parlement werden echter bij de goedkeuring van dit verdrag voorwaarden gesteld. De Repoeblik Indonesië wilde daarentegen een belangrijker positie. Schendingen van de wapenstilstand leidden tot de eerste politionele actie (1947). Internationaal werd door de grote landen in de Verenigde Naties grote druk uitgeoefend om te stoppen met de strijd en tot een akkoord te komen. Na nieuwe onderhandelingen werd de Renville Overeenkomst (1948) gesloten. De schendingen van de wapenstilstand hielden echter niet op en Nederland herriep het akkoord. Een vervolg was de tweede politionele actie (1948). Er is meermalen discussie geweest over oorlogsmisdaden uit die periode. Na nieuwe internationale druk en een Amerikaanse resolutie in de Verenigde Naties werd in Den Haag de Ronde Tafelconferentie belegd. Deze resulteerde in 1949 in de overdracht van de soevereiniteit aan de Verenigde Staten van Indonesië. Daarbinnen zou de Repoeblik Indonesia weldra de macht overnemen. Twee kwesties bleven echter onopgelost: de status van Nieuw Guinea en de kwestie van de Molukkers. Op aandringen van Nederlandse partijen was Nieuw Guinea uitgezonderd van de soevereiniteitsoverdracht; het werd dus geen onderdeel van Indonesië. Omstreeks 1960 voerde Soekarno echter een confrontatiepolitiek en landde hij soldaten op dat eiland. In 1962, wederom onder Amerikaanse druk, stond Nederland haar deel van Nieuw Guinea af. De Zuid_Molukken (of Oost_Indonesië) kreeg van Indonesië geen zelfbeschikking. De Molukkers voelden zich door Nederland in de steek gelaten. Daarom riepen de Zuid_Molukkers in 1950 een eigen staat, de RMS uit. Bovendien werden 4000 ex_militairen van het KNIL met hun gezinnen naar Nederland gebracht. Zij werden gevolgd door 300.000 spijtoptanten van Indo_Europese afkomst die tot 1964 naar Nederland kwamen. Oudere Molukkers beschouwden zich nog als militairen in Nederlandse dienst. De problemen met de Molukkers zijn door Nederland niet op een bevredigende manier opgelost, wat wel blijkt uit de bezettingsacties in de jaren zeventig.