Module 8, Nederlands-Indië

Module 8 Van Nederlands-Indië tot Indonesië Tijdbalk 1300 Islam krijgt vaste voet in Indonesië. Volk blijft geloven in magische machten. 1596 Hollanders zetten voor het eerst een voet aan wal in Java. Dorpsgemeenschappen onder gezag van vorst. Vorsten in verbinding met de goden en beschikken over bovenmenselijke gaven. Dit geloof komt voor uit de Adat: eeuwenoud stelsel van gewoonten en voorschriften. De vaderlandse scheepvaart ontwikkelt zich snel na eerste expeditie. Handelsondernemingen opgericht die schepen naar Indonesië uitrusten met als doel flink aandeel te veroveren in specerijenhandel. Vanwege felle concurrentie lukte dat niet erg. 1602 Oprichting van de VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie). 1610 De VOC krijgt een bestuur, de Raad van Indië, op Batavia. Binnen de VOC wordt de functie van gouverneur-generaal ingesteld, hoofd van de regering. 1616 De centrale vestiging Batavia verrijst op de puinhopen; de VOC wordt een politieke macht te midden van de vele Indonesische staten en staatjes. 1619-1623 en 1627-1629 Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen; legt de basis voor het latere VOC-monopolie op de handel in kruidnagels en brengt de teelt van en handel in nootmuskaat onder controle van de VOC. 1621 Coen laat het grootste deel van de Bandanese bevolking uitroeien ® eilanden opnieuw bevolkt door VOC-personeel, dat alleen nootmuskaatnoten teelt. 1780-1784 Oorlog tussen de Republiek en Engeland. Oorlog een ramp voor de VOC: Engelsen blokkeren directe verbinding tussen Nederland en de Indonesische archipel. VOC-bestuur in Batavia in geldnood: VOC-directie in Nederland verbiedt opgestapelde voorraden op vrije markt te verkopen. 1795 Verovering van de Republiek door revolutionaire Franse troepen ® Frans-Nederlands verdrag. Republiek komt aan de Franse kant te staan in de oorlog tussen Frankrijk en Engeland. Pro-Engelse stadhouder van de Republiek, Willem V, vertrekt bij Franse bezetting in ballingschap naar Engeland en stelt daar zijn brieven van Kew op. Gaf hierin opdracht Engels gezag toe te laten op Nederlands-Indië. (24 dec.) Staten-Generaal neemt besluit VOC op te heffen & het bestuur over te dragen aan een waarnemend comité. De Bataafse Republiek komt tot stand in Nederland. Men gelooft sterk in de idealen van de Franse Revolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap. 1796 (1 maart) de VOC houdt op te bestaan. 1802 Er wordt een commissie gevormd die een ‘grondwet’ (bestuursregeling) voor de kolonie moest ontwerpen. In de commissie: 2 stromingen tegenover elkaar: een conservatieve (verdedigt bevoorrechte positie van de Nederlanders) en een vooruitstrevende (wil de koloniale maatschappij hervormen , dacht aan het lot van de Indonesiërs). 1806 Einde van de Bataafse Republiek. Napoleon sticht Koninkrijk Holland. Nederland is voor een deel van Frankrijk. 1808-1811 Gouverneur-generaal Daendels. Hij geeft Java een nieuwe politieke en bestuurlijke indeling. Heeft geen hoge dunk van Javaanse vorsten; alleen westers bestuur kan voor een goede samenleving zorgen. Ontneemt de Javaanse bestuurders ontzag. Grote bekendheid met de aanleg van de Grote Postweg (van west-Java naar oost-Java) maakte aan- en afvoer van verdedigingsgroepen mogelijk. Maakt hierbij gebruik van herendiensten (nauwelijks betaalde/onbetaalde arbeid). Project in 1 jaar afgerond; tallozen doden (ongelukken / uitputting). 1811 Daendels ontslagen. Bestuur in handen van Thomas Stamford Raffles; vindt dat koloniale overheid de macht van de Indonesische vorsten had overgenomen en dus eigenaresse was van alle Indonesische grond. Individuele boer moet jaarlijkse pachtprijs betalen aan overheid ® Landrentesysteem. Goed bedoeld maar niet effectief bij de Javanen. 1814 Overeenkomst tussen Engelsen en Nederlanders: het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden krijgt het beheer terug over de voormalige overzeese bezittingen. 1816 Nederland heeft zijn koloniaal gezag hersteld. Bevolking verzet zich op veel plaatsen tegen herstel. Vooral in Molukken; soepele Engelse bewind werd streng Nederlands gezag. Terugkeer van het Nederlands gezag. 1817 (16 mei) Molukkers veroveren het ford Duurstede op het eiland Saparoea en doden de bezetters incl. de nieuwe resident (=hoge bestuursambtenaar) Van den Berg (o.l.v. Thomas Matoelesia, ook wel Pattimoera genoemd). Verzet tegen alles wat Hollands is. 1816-1830 In deze periode werd een basis gelegd van het koloniale beleid zoals dat in de 19e en 20e eeuw gevoerd is. Opstelling Nederlands bestuur t.o. Indonesische vorsten veranderd: Nederlandse bemoeizucht. 1825-1830 Java-oorlog. Eén van de aanleidingen: Nederlandse bemoeizucht. Leider van Indonesisch succesvol verzet: prins Dipanegara. Nederlandse generaal neemt Dipanegara gevangen ® einde oorlog. 1819 Nederland tevreden over opbrengsten kolonie, maar kost alleen maar geld. 1830 Nederland voert op Java het cultuurstelsel in: de regering verplicht de Indonesische bevolking bepaalde landbouwgewassen voor de Europese markt te verbouwen. De boer moet een deel van zijn land en arbeid afstaan; bij misoogst wordt schadeloosstelling beloofd. Het CS is voor Nederland een grote goudmijn. Wegens veel kritiek, o.a. dat de Javanen onderdrukt worden, komt er een eind aan dit stelsel. 1816-1910 Nederlands gezag in Nederlands-Indië (zie schema TB blz. 197). Nederlands bestuur laat de Indonesische gewoonten bestaan, maar controleert wel op onderdrukking van bevolking. Het Indonesisch bestuur moest gezag uitstralen t.o. de bevolking, maar was wel ‘lager’ dan Nederlands bestuur. De besturen moesten zich aan elkaar aanpassen. 1870 Particuliere kapitaalbezitters interesse om in Nederlands-Indië te beleggen ® geld ® oprichting van landbouwondernemingen en fabrieken. Personeel: geschoolde Nederlanders, ongeschoolde Indonesiërs. 1870 Kenmerk expansie: opkomst vrije ondernemer; particuliere ondernemingen. 1891 Oprichting KPM (Koninklijke Pakketvaart Maatschappij) voor import en export. Nieuwe ondernemers willen goedkope arbeid; niet te vinden in dunbevolkte gebieden ® Koelies (slaven), worden als vee behandeld. 1900 Overheidspolitiek krijgt ethischer karakter (het streven naar welzijn en ontwikkeling). Verbeterde economische vooruitzichten & ‘westerse’ modernisering van de maatschappij ® hoogopgeleide Nederlanders werk in Nederlands-Indië. Zij hebben andere ideeën over bestuur: Nederland moet zijn schuld aan de Indonesiërs aflossen (onderdrukking & uitbuiting). Deze ethici streven naar deelname van Indonesiërs aan westerse vooruitgang ® westers onderwijs in Indonesië. In de praktijk: de uitvoering van de plannen moeilijk. Er heerst een voortdurend spel van krachten en tegenkrachten; de overheid als scheidsrechter. Na 1900 Westers onderwijs sloeg aan. Nieuwe klasse binnen maatschappij: intellectuelen en semi-intellectuelen. Indonesiërs ontevreden over hun tweederangspositie ® nationalisme. Andere oorzaken nationalisme: - Japan oorlog met Rusland; Japan toonde aan dat je als eenheid van de Europeanen kan winnen. - Russische Revolutie als inspiratiebron. 1908 Oprichting Javaanse vereniging Boedi Oetomo. Doel: Javaanse bevolking ontwikkelen d.m.v. combinatie westerse kennis & Javaanse cultuur. 1904-1909 Gouverneur-generaal Van Heutsz. Onder zijn bestuur komt de KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger) tot stand. 1910 Nederlands-Indië is als staatkundig geheel praktisch voltooid: één centraal bestuur (Batavia) en twee bestuurstalen (Nederlands & Maleis). 1911 Indische Partij. Streeft naar gelijkheid & samenwerking tussen alle bevolkingsgroepen zodat Indië zelfstandig kan worden binnen een gemenebest (= vrijwillige aaneensluiting van onafhankelijke staten) met Nederland. Batavia vertrouwt de partij niet ® de 3 leiders verbannen naar Nederland. Terug na verbanning: 1 van de leiders richt Taman-siswascholen op (westerse kennis, maar ook veel Indonesische waarden) op. Islamitisch verbond; groeide uit tot politieke stroming. Anti-overheid, anti-kapitalistisch. Deze partij beangstigt overheid en Nederlandse bevolking. Partij verzwakte door scheuring tussen marxisten en overtuigde islamieten. 1914 Oprichting ISDV (Indisch Sociaal-Democratische Vereniging) door Nederlander. Doel: socialisten in samenleving verenigen & propaganda maken binnen andere nationalistische verenigingen / partijen. Leiding verbannen ® partij omgedoopt in PKI (Partai Kommunis Indonesia). 1915 Ook koffie wordt niet meer gedwongen geteeld. Volledige einde CS. 1920 PKI. 1ste Communistische partij in Azië. 1927 Nieuwe generatie Indonesische nationalisten. Drie doelstellingen : - Alle nationalistische stromingen bij elkaar voegen, 1 maken. - Iedere medewerking aan koloniale overheid weigeren. - Onafhankelijkheid Indonesië doorvoeren. Oprichting PNI onder Soekarno. 1929 Soekarno + enkele andere leiders opgepakt & veroordeeld. PNI “beschadigd”. Soekarno vrij ® herstel PNI
Jaren 30 Wereldcrisis. Einde welvaart en bewijs kwetsbaarheid economische positie Nederlands-Indië. Bedrijfsleven & overheid zwaar getroffen ® overal veel ontevredenheid. 1932- 1933 Gouverneur-generaal De Jonge. Laat belangrijkste nationalisten verbannen. Sommigen in concentratiekampen, zoals Boven-Digoel. 1936 Petitie-Soetardjo: verzoekschrift van Volksraadlid Soetardjo aan de Nederlandse regering; binnen 10 jaar Indië zelfstandig binnen het Koninkrijk. Volksraad neemt petitie aan, maar de 10 jaar geschrapt. 1938 Petitie-Soetardjo wordt afgewezen. Indië niet rijp voor zelfstandigheid volgens Nederland. Nationalisten in actie wegens deze onderschatting. 1939 Oprichting van de Gapi, eenheidsbeweging politieke partijen. Wilde een Indonesisch parlementair bestuur. 1941 (7 dec.) Begin WO II voor Nederlands-Indië. Nederland verklaart Japan de oorlog ® Japan wint de slag om de Javazee ® Japan kan op Java landen ® KNIL geeft zich over ® definitief einde Nederlands-Indië (maart 1942). Japan wil het leiderschap over heel Azië. Japan laat de Indonesische nationalisten hun gang gaan en hopen zo meer steun te krijgen van de Indonesische bevolking in de oorlog. Japan laat Indonesiërs dwangarbeid uitvoeren (Romoesja’s) en eist teveel rijst op ® velen stierven van de honger. Nederlanders waren gevangen (in Japan) ® Indonesiërs krijgen hun banen ® Indonesisch zelfvertrouwen stijgt. 1942 Indonesische KNIL-militairen vrijgelaten; anderen bleven vastzitten. In de kampen: slechte omstandigheden (voedselvoorziening slecht en epidemieën) ® veel doden. 1944 Premier Koiso (Japan) meer begrip voor onafhankelijkheidsbewegingen. 7 sept. Koiso zegt Indonesië officieel de onafhankelijkheid toe. 1945 (7 aug.) Vorming van een comité ter voorbereiding van de Indonesische onafhankelijkheid. Onafhankelijkheid gaat niet door op 18 aug. omdat Japan op 15 aug. verslagen wordt. 1945 (17 aug.) Repoeblik Indonesia uitgeroepen door Soekarno. Nederland verrast door Japanse overgave en Indonesische onafhankelijkheid en wil het gezag terug in Nederlands-Indië. 1946 Luitenantgouverneur-generaal Van Mook, Nederlands hoogste bestuurder in Nederlands-Indië ® deelstaten ® Verenigde Staten van Indonesië (VSI). 15 nov. Akkoord van Linggadjati. Belangrijkste besluiten: - Nederland erkent het gezag van de Republiek over Java en Sumatra. - Nederland en de Republiek gaan samenwerken bij de vorming van de VSI. - Waaruit de VSI gaat bestaan. - Nederland, Suriname, Curaçao en de VSI samen een unie (aan het hoofd de Nederlandse koningin). Nederlandse regering wil eerst overleggen met Nederlandse onderhandelaars voor tekenen akkoord. Akkoord wordt voorzien van ‘mitsen en maren’ 1947 Republikeinen gaan akkoord met kleine aanpassingen aan Linggadiati. Maar: Republikeinen schenden de wapenstilstand, Nederland gaat twijfelen. Militaire actie tegen Republiek: politionele actie. Succesvol, maar Nederlandse regering verbiedt verovering van Republikeins regeringscentrum. 4 aug. Wapenstilstand. De VN stelt een commissie van goede diensten (CGD) in die moet bemiddelen. 1948 Overeenkomst tussen Nederland en de Republiek. Van Mook installeert voorlopige federale regering waarin Republiek niet wordt opgenomen. Nederlandse minister van buitenlandse zaken niet mee eens. Volgens Nederlandse regering moeten de Republikeinen zich eerst een wapenstilstand houden. Nederland dringt aan ® mislukking ® tweede politionele actie ® grootste deel van Republikeinse gebied veroverd. Hoofdstad veroverd; Soekarno, Hatta en Sjahrir gevangen. Actie verzwakt Nederlandse positie. 1949 Grote internationale druk op Nederland ® gedwongen te onderhandelen en leiders vrij te laten ® besprekingen tussen Nederlandse diplomaat Van Royen en Indonesische collega Roem, o.l.v. de United Nations Commission for Indonesia (UNCI). Leidt tot een akkoord ® Rondetafelconferentie: voorwaarden waarop Nederland en VSI uit elkaar gaan. Eén van de belangrijkste onderwerpen: dat van de externe zelfbeschikking: voor een gebied dat (nog) niet tot de VSI wil behoren, is een bijzondere verhouding tot die VSI en het Nederlandse Koninkrijk mogelijk. Ging om 2 gebieden (Minahasa en Zuid-Molukken). 1949 (27 dec.) Overdracht vindt plaats in het Paleis op de Dam. 1950 Republiek der Zuid-Molukken. KNIL opgeheven. 1962 Strijd tussen Nederland en Indonesië ten einde; einde Nederlands gezag. Einde Nederlands gezag over Nieuw-Guinea. De VSI wordt een eenheidsstaat.