Module 2

Module 2

Hoofdstuk 1.
§1
Alle vromen van ongeluk kwamen van bovennatuurlijke krachten, die ze met magie onder controle wilden houden. Magie is het uitvoeren van een ritueel om een bepaald resultaat te krijgen. Witte magie is het goed, zwarte het slechte.
Duivel = onderdeel van het christelijk geloof. Hekserij gaat vaak over zwarte magie. Heksenvervolging in de Middeleeuwen ging niet alleen over magie, maar ook over duivelsaanbidding.
Volkscultuur (=burgerij + ambachtslieden) waren erg hecht, hadden samen rituelen enz., daardoor voelde ze zich hecht en veilig.
15e en 16e eeuw zeer veel problemen, oorlog, epidemieën en hongersnoden. Opvattingen over het geloof werden aan het wankelen gebracht door 30-jarige oorlog.
Volkscultuur dacht eerst allen aan witte en zwarte magie, maar de elite (filosofen) verbonden dit met duivelsaanbidding, lange tijd door lezer, later pas door de ongeletterde massa.
Heksenwaan voldoet dan aan 3 dingen: * witte en zwarte magie, * duivelsaanbidding, * nieuwe aanpak van procesrecht.
Elite vond hekserij in de eerste instantie dom en bijgeloof.
Eerste verbintenis tussen magie en de duivel, ging over alchemie. Om goud te maken had je een demon van de duivel nodig.
De inquisitie ging dit onderzoeken, zij werden aangesteld door de paus.

§2
Inquisitie was gewend om Katharen (begin 13e eeuw) te vervolgen en pakte daarom grote groepen op.
Eerst waren er grote verschillen tussen de verhalen, inquisiteurs brachten dit op één lijn. Elite voerde dit door.
Malleus Malificarum werd geschreven; werd populair en verspreidde zich snel door de boekdrukkunst.
Volk besteedde niet veel aandacht aan de duivelsverering. Maar bij tegenslagen werd gewoon van hekserij beschuldigd.
Eerst werd beschuldigd van zwarte magie, inquisitie ging tijdens het proces over duivel praten. Door martelingen kregen zij bekentenissen. Op die manier verspreidde het zich snel onder het volk, ook door middel van preken.

§3
Volk geloofde in vliegende heksen enz., elite zei dat dat een illusie van de duivel was. Margaret Murray vond dat het een soort godsdienst was. Heksen waren aanhangers van een voorchristelijke vruchtbaarheidsgodsdienst, katholieke kerk zei dat de leiders ‘duivels’ waren. Veel kritiek gekregen.

§4
Nieuwe (elitaire) aanpak maakte veroordelen makkelijker. Accusatoir proces = Eén aanklagen. Inquisitoir proces = overheid deed zelf onderzoek, dorpsbewoners moesten wel wat vertellen. Folteringen werden nu ook gebruikt.
Inquisitie wilde het liefst de mensen bekeren.
Vanaf de 15e eeuw nam de invloed van de kerk af door het losbandige leven dat de pastoren leefden en door de hervorming.


Hoofdstuk 2
§1
Na 1550 stijging van de processen
Na 1610 hoogtepunt
Na 1675 daling
Humanisme = filosofische stroming. Keken naar de Klassieke Oudheid. Beïnvloedt cultuur van de elite. Nadruk op kritisch en zelfstandig nadenken. Geen duivelsverering, wél magie. Ze vonden het belachelijk. Dit remde3 de vervolgingen af, maar kon het niet stoppen.

Oorzaken van de toename: * godsdienststrijd (splitsing katholieke en protestantse kerk) contrareformatie = vervolging van protestanten. Zochten daarvoor een zondebok.
• economische veranderingen (kolonialisme: goud en zilver) gevolg: inflatie. Goud en zilver kwam bij de elite, rijken rijker, armen armer. Armen moesten hun woede afreageren.
• Hongersnoden en epidemieen

De duivel zat overal achter!

Elite profiteerde hiervan, er kwam op deze manier geen Revolutie. Door de vervolging gingen de boeren zich beter voelen en profiteerden beide groepen er op deze manier van.

§2
Duitsland met de meeste vervolgingen door de oorlog.
In Nederland niet: * verwikkeld in 80-jarige oorlog met Spanje
* we waren een handelsland, waren tolerant tegenover anderen. Door Gouden Eeuw ging het over het algemeen vrij goed.
* 1648 Spanjaarden weg en kwam er godsdienstvrijheid.

§3
Vrouwen werden de dupe van de vervolgingen. Omdat zij vrouwenwerk deden, verzorgende beroepen en zaten de hele dag thuis. Waren zwakker dan mannen. Verleidde de mannen op seksueel gebied dus ook de duivel. Vrouwen waren alleen op seks geconcentreerd.
Heksen waren oudere vrouwen die hun eigen geld verdienden ook hadden zij geen bescherming.
Typische heks: * alleenstaande vrouw
* ouder
* zelf in onderhoud voorzien
* leefde geisoleerd
* stekelig karakter
§4 Samenvatting van het hoofdstuk.
Voorwaarde heksenjacht: plaatselijke rechtbank.
Oorzaken heksenjacht: godsdiensttwist, economische crisis, grote verschillen.
Aanleiding heksenjacht: persoonlijk ongeluk.

Tot 1550 = één tegen één processen.
Vanaf 1550 = overheid tegen grote groepen

Er kwam een beperking van folteren, er moest een ooggetuige zijn die het had gezien (het misdrijf) en je mocht iemand maar één keer folteren (niet hoe lang…).

Door de angst voor de duivel gingen ze folteren. Op die manier kon je je ontevredenheid kwijt. Elite behoudt macht, heeft het bestuur. Tegenstanders verdwenen op de brandstapel.
Als je een kleine heks was werd je verbannen of een korte tijd in de gevangenis.

Hoofdstuk 3
§1
Kritisch denken bleef. Lijfarts Johannes van Wier schreef een boek waarin hij aantoonde dat heksenvervolging onlogisch was. Hij ontkende niet dat de duivel bestond. Reginold Scot schreef een boek die er tegenin ging.
Nieuwe stroming: empirisme. Ging af op waarnemingen. Abstractere zaken (opvoeding, politiek) ging op verstand: rationalisme (ook wel verlichting genoemd).
Mensen gingen lezen en snapten hoe het heelal in elkaar zat en dat er geen plaat was voor het boven natuurlijke.
Nederlandse dominee schreef een boek waarin hij logische en natuurlijke oorzaken gaf over epidemieën. Ontkende het bestaan van de duivel niet, maar zei dat hij door god was opgesloten. Er kwamen steeds meer van dit soort boeken, maar het volk hield zich vast bij hekserij.
Rechters (elite) wilde betere bewijzen, zo zou een moedervlek niet meer voldoen. De overheid ging foltering tegen en soms helemaal verboden.
Volk bleef nog geloven, maar elite trok zich terug.
Langzamer hand werd het volk rustiger en ging ook beter nadenken (open voor andere ideeën). Economie ging weer wat beter en ze waren beter bestand tegen tegenslagen.

§2
Geloof in heksen is altijd nog een beetje blijven bestaan. In de 19e eeuw nam de belangstelling weer toe. Eind 18e eeuw laatste veroordeling. Wel nog mensen vermoord in de 20ste eeuw.
Nog steeds mensen die zich heksen noemen. Dansen door de natuur. Ze zeggen dat ze de middeleeuwse heksencultus volgen, al is het nooit bewezen dat zoiets daadwerkelijk heeft bestaan.
In 19e eeuw wilden sommige romantische mensen een geheimzinnig avontuur en bovennatuurlijke verschijnselen. Leidde tot spiritisme en occultisme en tot nabootsen van de hekserij. Waren geheime bijeenkomsten. Aleister Crowley kondigde het eind van het christendom aan.
Door Margaret Murray werd hekserij weer beoefend. Tegenwoordig alleen witte magie, de duivel is dan een onvruchtbaarheidgod.
Ook zijn er de laatste jaren af en toe zwarte missen. Maar over het algemeen is dat niet waar en gewoon ziek.

§3
Tegenwoordig geen jacht meer zoals toen. In de 18e eeuw leken processen tegen homo’s een beetje op de heksenwaan van de vorige eeuw. Ook in de oorlog toen onwaarheden over joden werden rondverteld (kinderen opeten enz.). Gebeurtenissen die met kinderen te maken hebben zorgen altijd voor hysterie onder de mensen.
Zuivering (vervolging) van tegenstander in communistische landen. Door de revolutie in Rusland kregen de Amerikanen een gigantische afkeer voor links. Door toegenomen immigratie dachten ze dat ze het naar Amerika wilden mee nemen. Er werden mensen terechtgesteld, terwijl er sterke aanwijzingen waren voor hun onschuld. Toen revolutie uit bleef stopte de vervolgingen.
Van 1950-1954 vervolgingen in de VS van communisten. Bron van kwaad was Stalin. Door de pers werd het communisme als iets heel gevaarlijks gezien. IJzeren gordijn stond er en de halve wereld was rood, nu was er gevaar voor een wereldoorlog. Joseph McCarthy wilde zijn politieke carrière omhoog helpen en zei dat er communisten waren in de overheid van de VS. Er werd een onderzoeksteam ingezet en zij bewezen dat er geen mensen lid waren van een communistische partij. McCarthy zette echter door, hij zij dat sommige ambtenaren waren ontslagen wegens het afleggen van valse verklaringen. Steeds meer mensen verloren hun baan en pleegden zelfmoord. Hij ging de fout in toen hij de militairen aan de kaak stellen. Zij waren echter een ontastbaar deel van de elite. Een paar senatoren vonden de moed om het te veroordelen. Toen de democraten de meerderheid van e senaat in handen kregen was hij geen voorzitter meer.
Arthur Miller schreef The Crucible, over de vervolging in Salem, maar bedoelde ook de vervolgingen in zijn eigen tijd. De maatschappij moet waakzaam blijven voor hysterie, machtsmiddelen die niet goed gebruikt worden. Risico van de heksenwaan blijft bestaan, zolang er mensen op zoek zijn naar een zondebok.