Hoofdstukken 2,3,4,5 - Historisch overzicht 20e eeuw (vmbo-bkgt)

1e wereldoorlog: ouderwetse oorlog met moderne wapens.
1e wereldoorlog 1914-1918

oorzaken:
a: Nationalisme: trots op je land.
b: Imperialisme: koloniën veroveren.
c: militarisme: trots op leger.
d: bondgenootschap

Tripple Entente/ geallieerden:
Engeland, Frankrijk en Rusland
Vs sluit zich in 1917 aan.

Driebond/centralen:
Duitsland, Oostenrijk-Hongarije (en Italië).
Italië was eerst neutraal maar koos in 1915 voor de kant van de geallieerden.

Een aanleiding is een kleine gebeurtenis die grote gevolgen heeft.

Aanleiding 1e wereldoorlog is de moord op de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije.

Revolutie
Rusland geeft de oorlog tegen de centrale in 1917 op vanwege de Russische revolutie in eigen land.
Vrede van Brest-litovsk 1918: Dtsl. En Rusland sluiten vrede, waardoor Dtsl zijn legers naar het westen kan verplaatsen.

Verloop oorlog
VS gaat meedoen in 1917 en daardoor winnen de geallieerden de oorlog.
Totale oorlog alle burgers worden ingezet in de oorlog als militair (man) of als arbeider(vrouw) in wapenfabriek.
Nederland was neutraal tijden W.O 1, toch had Nederland veel economische schade van de oorlog

Bron
Primair: Je bent zelf aanwezig.
Secundair: informatie via iemand anders gekregen.

Afspraken
1919 winnaars van de w.o. 1 zijn het niet eens met elkaar.
Wilson(VS) wil oprichting van de Volkenbond om oorlog in toekomst te verkomen.
Clemenceau (FR) en Lloyd george (ENG) willen Dtsl zwaar straffen zodat het niet opnieuw oorlog kan beginnen

Vrede versailles:
1: Dtsl. moet land afstaan.
2: Dtsl. moet koloniën afstaan.
3: Dtse. Leger mag niet groter dan 100.000 man.
4: Dtsl. moet oorlogsschade betalen in goud mark.

Volkenbond
Dtsl. wordt een parlementaire democratie: de republiek van Weimar.
1919: Volkenbond opgericht(voorloper van de VN) Maar Dtsl. en Rusland mogen geen lid worden.
Volkenbond is zwak want VS word geen lid en het heeft geen leger.

Interbellum
1919-1939
Tijd tussen de twee wereld oorlogen.

Russchise revolutie
Tsaar Nicolas 2 romanov
In 1917 communisten in Rusland aan de macht via een revolutie. Tsaar Nicolas 2 woord afgezet.
Sovjets(dorpsraden) overleggen over wat te doen, maar maken veel ruzie.
Lenin(bolsjewiek/roden) grijpt de macht in buregeroorlogen tegen de witten(de rijken)

Marxisme
Communistische Rusland volgt ideeën van karl marx: verschil tussen arm en rijk. Het volk komt in opstand: uit eindelijk zal er geen verschillen meer zijn tussen arm en rijk.
1922 Rusland wordt USSR of SU: Unie van Socialisten Sovjets Republieken of Sovjets Unie.

Stalin kwam aan de macht in 1928 tot 1953.

Totale Dictatuur
Stalin alle macht als dictator.
Terreur: iedereen verdacht en leeft in angst.
Geheime politie voor controle volk.
Propaganda: reclame maken voor je zelf.
Censuur: alleen positieve verhalen over je land toegestaan

Stalin bouwt aan industrie
Via plan economie: regering bepaald wat en hoeveel er gemaakt wordt in 5 jaar.
Fabrieksarbeiders voeren planeconomie in fabrieken uit.
Boeren zorgen op gemeenschappelijke boerderijen voor voedsel(kolchoz).

Het verschil tussen fasicme en nationalisme is Hitler was rasictische dus nationalistisch en mussolini was fasictisch.

Ideeën Hitler
1920: Hitler leider NSDAP= Nationaal Socialistische Deutsche Arbeider Partij.
1925: Hitler pleegt een staatsgreep en schrijft in de gevangenis een boek mein kampf.
1. Verdrag van Versailles afgeschaft.
2. ‘’Lebensraum’’ voor duitsers.
3. Ariërs beste ras ter wereld.
4. Anti-Semitisme= Jodenhaat

Fuhrer: leider

1933: Hitler in Duitsland aan de macht.
3 redenen voor Hitlers succes.
1. vernedering verdrag van versailles.
2. economische crisis.
3. Hitlers overtuigingskracht.

Crisis :1929

Beurskrach:
1929: New York beurs stort in door wantrouwen van de consumenten; vertrouwen in de markt neemt af waardoor aandelen dalen en mensen met schuld blijven zitten(omdat ze geld hebben geleend om aandelen te kopen).
Gevolg: VS crisis slaat over naar Europa.

Fasicme kenmerken:
• Nationalisme
• Een leider(musolini)
• Gebruik van geweld

Totalitaire dictatuur
1. Gelijkschaliging: alles in het openbaren leven moet nationaal socialistisch worden.
2. Indoctrinatie: hersenspoelen van de jeugd in Bund Deutscher Mädel(meisjes) en Hitlerjugend(jongens) via propaganda en censuur.
3. Gestapo: geheime politie, schakelt tegenstanders uit.
4. Een leider.

Jodenvervolging
1933: niet in joodse winkels kopen.
1935: Neurenberg Rassehwetten.
1938:’’reichs Kristallnacht’’ joodse bezettingen worden aangevallen.
Waarom weinig verzet tegen Hitler?
1. werkloosheid verdwijnt tijdens Hitler.
2. Hitler succes vol in buitenlands politiek.

Crisis in nederland
1935: meer dan 500.000 werklozen en nauwelijks uitkering.
Regering komt met nood maatregel:
1. Steun aan boeren.
2. Werkverschaffingsproject voor werklozen.
3. Beperkte steun= uitkering.
4. Aanpassingspolitiek: als de regering te weinig belasting binnen krijgt dan verlaagt de regering de lonen.

N.S.B.
Nationaal Socialistische beweging o.l.v. Anton Mussert.
1935; N.S.B. op het grootst als partij, daarna neemt aanhang af.
Bij aanvang van de tweede wereld oorlog was Nederland neutraal.

Hitlers plannen (wat wil Hitler)
Op weg naar een nieuwe oorlog.
1. Heims Ins Reich= alle Duitsers terug naar vaderland
2. lebensraum= meer ruimte voor het Duitse volk.

Hoe schat Hitler internationale situatie in.
1. 1933: Herbewapening.
2. 1935: invoering dienstplicht.
3. 1936: Bezet rijnland.
4. 1938: Anschluß oostenrijk.
5. 1938: verovering Sudetenland.
6. 1939: Molentov-ribbenverdrag= niet aanvalsverdrag tussen SU doet Hitler.
7. Verdeling polen tussen SU en Dtsl.
Apeassementpolitiek= is politiek tegen het oorlog voeren.

Blitzkrieg
Blitzkrieg=snelle aanvalsoorlog (1 september 1939)
April 1940: Denemarken en Noorwegen
10 mei 1940: Nederland, België, Frankrijk en Engeland.
Waarom blitzkrieg: om een twee fronten oorlog met de sovjet unie te voorkomen.

Operatie barbarossa
22 juni 1941 valt Duitsland de sovjet unie aan.
• Tactiek van de verschroeide aarde=Sovjet Unie vernietigd alles van wederom niet in handen van de vijand te vallen.
• Februari 1943 slag om Stalingrad= keerpunt van de oorlog in het oosten.

1941 Battle of Britain en Pearl harbor
oorlog om Engeland weet Winston churchill te winnen dankzij gebruik van moderne vliegtuigen en radar.
7 december 1941 valt Japan de VS oorlogsvloot aan. President Theodore Roosevelt verklaart Japan de oorlog. Duitsland steunt Japan.

Keerpunt:1942-1943-1944
• Geallieerden: Engeland, Sovjet Unie en VS.
• As-landen: Duitsland, Italie en Japan.
Keerpunten:
1. slag bij El Alamein: Duitser in Egypte verslagen, Engeland en VS vechten in zuid Italie
2. Slag bij stalingrad: Duitsland in oosten verslagen.
3. D-Day= decision day(beslissingsdag) invasie in Normandie Fr, west Europa.

Overgave Duitsland en Japan
September 1944 slag bij arnhem: geallieerden bij de rijn tegen gehouden.
• 7 mei 1945 Duitsland geeft zich over.
• 14 augustus 1945. Japan geeft zich over naar twee atoombommen op Hiroshima en Nagasaki.

Nederland bezet 1940-1945
• Nederland in 5 dagen bezet via blitzkrieg (10-15 Mei)
• Rijkscommissaris Seys Inquart wordt hoogste machthebber in Nederland.
Duitse bezetting had drie doelen:
1. Economische uitbuiting
2. Gelijkschaliging nazificatie
3. De portatie en vernietiging van joden
1940: Nederlandse Unie:
Nederland kan karakter besparen maar wel samenwerken met de Duitsers.
• Collaboratie: dat is mee werken met de bezetters.
Jodenvervolging:
1. 1940 isolatie
2. 1941 Februaristaking
3. Gevolg Duitsers gaan veel strenger optreden
Razzia: is mensen jacht om onderduikers of joden te pakken.
1942: begin deportatie
uiteindelijk 80% van de 140.000 joden
vermoord circa. 112.000
gelijkschaling:
1. Parlement en politiek partijen verboden
2. Censuur op de pers en radio
3. Ned. Arbeidersfront vervangt vakbonden
4. Kultuurkamer voor kunstenaars.

Economische uitbuiting:
• Industrie en landbouw ingezet voor Dtsl.
• Arbeidsinzet: is mannen moeten in Dtsl.
• Door schaarste wordt distributiesysteem van goederen ingevoegd via bronnen

Ondergrondse:
• Hulp aan onderduiks
• Illegale pers
• Radio Oranje vanuit londen
• Knokploeg
• Hongerwinter 1944-1945 nadat het zuiden van Nederland in 1944 is bevrijd moet Noord Ned. nog een half jaar wachten.

Koudeoorlog:
West:
• Politiek- kapitalistische.
• Economisch- vrije markt.
• Militair:1949 NAVO(Noord Atlantische Verdrags Organisatie).
Oost:
• Politiek- communistisch.
• Economisch- planeconomie.
• Militair:1955 Warschaupact.
1946 ijzeren gordijn: scheiding tussen oost en west europa.
Trumanleer: VS helpen elk land dat bedreigd wordt door communisme.
Contaiment-politiek: De macht van het communisme beperken.
1947 Marshalplan: economische hulp van de VS voor de wederopbouw van europa.

1946 Verenigde Naties:
doel: leven van mensen verbeteren en nooit meer oorlog.
Algemene vergadering: alle leden hebben stemrecht (193)
Veiligheidsraad: 15 leden, waarvan 10 losse leden en permanente leden.
Permanente leden: VS, SU, FR, Eng en China.
Vetorecht: beslissing Veiligheidsraad tegenhouden.

Chronologische koudeoorlog:
• 1945: Dtsl. En Berlijn in 4 zones verdeeld.
• 1848: Blokkade van berlijn.
• 1949 kernwapenwedloop, SU heeft ook atoombom.
• 1949 oprichting Navo, ijzeren gordijn.
• 1955: oprichting Warschaupact.
• 1961: berlijnse muur.
• 1962:Cuba Crisis SU atoomwapens op cuba?
• 1968: praagse lente, SU bezet Tsjecho-Slowakije.
• 1960-1975: vietnamoorlog
presidenten SU en VS
Sovjetunie
• Stalin 1928-1953
• Chroestjov 1953-1964
• Brezjnev 1964-1982
Verenigde staten
• Kennedy 1961-1963
• Johnson 1963-1969
• Nixon 1969-1974

Dekolonisatie na 1945

Dekolonisatie= het onafhankelijk worden van kolonien.
Oorzaken:
• Door de opleiding(in europa) ontstaat nationalisme onder de bevolking
• Europa niet meer machtig na 1945
• VS en SU: kolonies afschaffen
• Japan verovert landen, dit geeft landen moed.

Nederlands-indie wordt indonesie
• Japan bezet Nederlands-indie in 1942
• Doel: grondstoffen, maar japan houdt bevolking voor: wij komen jullie bevrijden.
• Na de oorlog wil ned in 1946 een verenigde staten van indonesie maken. Indo-nationalisten willen een vrijland.
• Gevolg: twee politionele acties(1947-1948) om indie tot orde te roepen
• Vs dreigen marshallhulp aan nederland te stoppen.
• 27 december 1949 wordt indonesie onafhankelijk onder leiding van soekarno.

Rijken westen
• amerikanisering= het overnemen van gewoontes uit Amerika in Nederland.
• 1964: rassendiscriminatie officieel opgeheven, praktijk is anders.

Presidenten Amerika:
• kennedy 1961-1963
• johnson 1963-1969
• nixon 1969-1974
• ford
• carter
• reagen 1981-1989
• Bush SR 1989-1993
• Clinton 1993- 2001
• Bush JR 2001-2009
• Obama 2009-nu

West europa:
• Na 1945 stijgt welvaart door wederopbouw waardoor de vraag naar gast arbeid toeneemt.
• Begin jaren 60 is de verzorgingstaat een feit: iedereen die niet voor zich zelf kan zorgen heeft recht op hulp van de overheid. Dit alles wordt betaald door stijging van welvaart en aardgasopbrengst.
• Omstreeks 1900:1e feministische golf= stemrecht voor vrouwen en studierecht,
• Vanaf 1960: 2e feministische golf= gelijke kansen in opleiding en werk.

Europese intergratie= samenwerken
Politiek reden
1. Oorlog voorkomen
2. Su communisme dreiging
Economische reden
1. Crisis zoals in jaren ’30 voorkomen
2. Interne markt vergroten
3. Europese markt sterker maken

Geschiedenis Europese Unie:
• 1952: EGKS Europese gemeenschap voor kolen en staal= doel nieuwe oorlog tussen FR en Dtsl te voorkomen.
• 1957: EEG= economische gemeenschap. Doel: economische samenwerking.
• 1967: EEG wordt Eur gemeenschap= doel meer samenwerking.
• 1992: EU 1 munt; de euro(2002) grenzen binnen europa vervallen.
• 2004: EUR grondwet: EUR krijgt meer bevoegdheden in bestuur Europese Unie.

Bestuur Europese Unie:
• Eur parlement= 2e kamer van europa
• Eur commisie= dagelijkse bestuur, voorstellen maken
• Raad van ministers= beslissen over voorstellen Eur commisie.
• Eur hof van justitie= Europese rechtbank.