Hoofdstuk 8: Tijd van de Burgers en Stoommachines Samenvatting

8.1 De Industriële Revolutie

De Vroegmoderne Tijd
15e eeuw: landbouw bovenhand --> boeren autarkisch. Ambachtsman produceerde voor omgeving --> voldoen aan regels gilde --> gilden groeiden uit tot gesloten groepen met het monopolie op een ambacht:

• Hoorde je er niet bij? Niet ambacht uitoefenen
• Beperkten aanbod + prijzen hoog
• Geen mogelijkheid tot massaproductie + tegenhouding technische verbeteringen

--> ontkomen stedelijke gildes --> huisnijverheid op platteland = aan huis maken van producten, ondernemer leverde grondstoffen + coördineerde productie + zorgt voor goede afzet.

Drie uitvindingen

1. 1733 John Kay: Schietspoel -->  weven sneller + bredere stoffen geweven
2. 1761 James Hargreaves: Spinning Jenny --> toename productie van garen --> kwaliteit + kwantiteit namen toe , maar leef- en werkpatroon bleef gelijk.
3. Richard Arwkright: Waterframe --> in 1 uur 200x zo veel produceren als eenvoudige spinwiel.

De komst van de fabriek
Fabrieken nodig voor waterframen:

• werktijden --> machine bepaalde wanneer er gewerkt moest worden
• dure machines --> geld zo snel mogelijk terug verdienen --> 15 uur/dag 6 dagen/week --> hele families werken in ruil voor vast werk + huisvesting
• acties tegen deze arbeid (vernielen van fabrieken) mislukt --> politie geroepen en men was bang verlies van werkgelegenheid.

Het stoomtijdperk breekt aan
18e eeuw --> overgaan van Mill (waterkracht) naar stoommachine wegens plaatsgebondenheid bij plaatsen Mill (altijd bij water).

Eerste stoommachine nadelen:

• werkte traag
• verbruikte enorme hoeveelheid brandstof

--> verbetering door James Walt.

In Mills stoommachines geplaatst voorzekerheid: droge machines of stoommachine kapot --> fabrieken door stoommachines nu niet meer beperkt --> geplaatst in de stad om reistijd arbeiders te beperken.

Een nieuwe samenleving
Industriële Revolutie: overgang van het maken van producten met de hand naar fabrieksmatige productie

Gevolgen/kenmerken:

• verandering van agrarische-urbane samenleving naar industriële samenleving --> verdwijning huisnijverheid en nu meer werk in de industrie.
• Snelle bevolkingsgroei + urbanisatie
• Enorme uitbreiding van mogelijkheden voor vervoer (vanaf 1775)

Eerste Industriële Revolutie: technische verbeteringen en uitvindingen afkomstig van hobbyisten met praktische kennis van het productieproces. Steenkool belangrijkste energiebron.

Tweede Industriële Revolutie: interesse natuur- en scheikunde. Aardolie en elektriciteit nieuwe energiebron --> elektrische verlichting en elektromotoren (verlichting arbeid) --> massaproductie.

Overgang Eerste naar Tweede Industriële Revolutie ook overgang van een economie die gebaseerd was op de productie van kapitaalgoederen (machines, spoorwegen) naar een economie die het moest hebben van de productie van consumptiegoederen --> kopen van goederen gingen boven de basisbehoeften.

Nederland in de Industriële Revolutie:

• 19e eeuw: kleinschalig, op de binnenlandse markt gerichte nijverheid --> luxe kwaliteitsproducten: voordeliger productiemethoden te verfijnen in plaats van machines (onbetrouwbaar en niet energiezuinig zoals wind- en watermolens)
• 1850: moderne economische groei op gang in Oost- en Zuid-Nederland --> arbeidsintensieve industrieën (lage lonen). Holland --> kapitaal intensieve industrieën. Platteland --> verwerken agrarische grondstoffen.

8.2 Modern Imperialisme
Grondstoffen
Vraag naar grondstoffen toegenomen <-- Industriële Revolutie.

Waarom ging men de grondstoffen niet in Amerika halen? --> onafhankelijk geworden doordat zij niet onder Napoleon wilde leven die toen Spanje bezette.
--> Men ging richten op veroveren Azië, Afrika (1850)
--> Wilde zich langer verzekeren van de aanvoer van goedkope grondstoffen.

Afzetgebieden
Doordat andere landen naast Groot-Brittannië ook industriële producten gingen maken viel de afzetmarkt voor hen weg --> afzetmarkt in de koloniën, sprake van modern imperialisme.

Macht
Veroveren van gebieden zonder grondstoffen/weinig inwoners --> macht en aanzien --> land telde namelijk alleen mee las het veel omvangrijke koloniën had.

--> rivaliteit tussen landen nam hierdoor toe --> Europese conflicten in koloniën --> Modern Imperialisme vergrootte het wantrouwen tussen de Europese staten.

Sociaal-darwinisme
Eigen volk en het eigen blanke ras zijn superieur.

Fransen: mission civilisatrice --> het opleiden en opvoeden van de inheemse volken van hun koloniën tot ‘zwarte Fransen’ --> volledige integratie + uniforme en centralistische bestuursvorm.

De exploitatie van Congo
Vraag naar rubber steeg enorm --> België (heerser Leopold) had Congo die ‘wilde’ rubber had --> bestuurder bepaalde de productie en gewapende soldaten zorgden ervaar dat de gevraagde hoeveelheid daadwerkelijk werd geleverd. (Zie PO Koloniën over informatie Congo)

8.3 Nationalisme en de Duitse eenwording
De erfenis van Napoleon

Duitsland bestond uit meer dan driehonderd onafhankelijke steden, graafschappen, hertogdommen, koninkrijken en minivorstendommen.

Door Volkerslag (oorlog met Napoleon) was het aantal Duitse staatjes teruggebracht tot ongeveer dertig --> koninkrijk Pruisen het grootst.

Congres van Wenen --> onderhandelen inrichting Europa, oostelijke deel Pruisen bij Rusland en kreeg een stuk bij Frankrijk ter compensatie erbij (+ om Frankrijk in de gaten te komen).

Nationalisme en Romantiek
Door Napoleontische periode --> Duitse bevolking kregen vaderlandsliefde --> Duitsland moest een staat worden zoals Frankrijk, Spanje of Engeland.

Ontstonden Burschenschaften --> mensen droegen Middeleeuwse kleding van Duitse Rijk en spraken verouderd Duits.

Johann Gottfried Herder: De taal maakt een volk tot eenheid --> eigen cultuur.

Romantiek (kunststroming): eigen, subjectieve beleving en intuïtie --> haalden inspiratie uit de geschiedenis en cultuur van eigen volk.

--> (culturele) nationalisme en romantiek gingen hand in hand

Geen eenheid door overleg
Culture nationalisme veranderde in politiek nationalisme <-- maatschappelijke veranderingen en de technische vooruitgang (Industriële Revolutie).

Pruisen wilde spoorwegen aanleggen, maar door alle kleine staatjes was dit onmogelijk door douane controle en invoerrechten belastingen bij elk staatje --> Pruisen eind aan kostbare en tijdrovende situatie --> één douane gebied (Zollverein), op economisch gebied samenwerken.

1848 --> meer dan economisch gebied? Parlement kwam bijeen in Frankfurt
Hoe groot moest de Duitse staat dan zijn?
Twee stromingen:

• Groot-Duitse gedachte: Donaumonarchie, op z’n minst alle Duitstalige gebieden.
• Klein-Duitse gedachte: Niet Donaumonarchie erbij en de Duitstalige delen daarvan ook niet.

Kozen voor de Klein-Duitse gedachte en vroegen de Pruisische koning Friedrich Wilhelm IV om keizer te worden van dit nieuwe Duitsland --> weigerde dit, vond dat hij keizer genoemd moest worden door God en niet volk.

Eenheid door oorlog
Rustig totdat Otto von Bismarck minister-president van Pruisen werd --> wilde oorlog met Oostenrijk en Frankrijk om Duits Keizerrijk te vormen.

• 1864 - Ging eerst de oorlog met Denemarken aan, waar hij groot stuk grondgebied van kreeg.
• 1866 – Oorlog met Oostenrijk, resultaat: koninkrijk Hannover erbij
• 1870 – Oorlog met Frankrijk, Napoleon gevangen genomen en Parijs gecapituleerd, resultaat: Frankrijk flinke schadevergoeding betalen + Elzas-Lotharingen (belangrijk industrie en mijnbouw gebied) afstaan aan Pruisen --> Fransen werden anti-Duits en wilde wraak.

De overwinning op Frankrijk zorgde voor nationalistische gevoelens in Duitsland.

8.4 De Sociale Kwestie
Ongestuurde urbanisatie
Door de industrialisatie steeg de bevolkingsgroei enorm + enorme urbanisatie graad, nog nooit zo hoog in de geschiedenis voorgekomen en ook niet op deze schaal.

--> Hoog tempo huizen gebouwd worden maar gebrek aan geld, kennis en tijd --> industriesteden werden krottenwijken. Er was daar ook slechte voedselvoorziening en vele ziektes.

De Sociale Kwestie
Groep die omstandigheden in fabrieken had gezien door hun werk (artsen, dominees, priesters, schrijvers, journalisten) gingen opkomen voor de arbeiders

--> maatschappelijke discussie kwam opgang; sociale kwestie --> Tweede helft 19e eeuw oplossen sociale kwestie belangrijkste politieke thema.

Belangrijke wetenschapper die opkwam voor de sociale kwestie; Andrew Lire --> schreef een belangrijk boek.

Het individueel centraal
Waarom deed de overheid niks?

--> toen heersende opvatting Adam Smith --> liberalisme: vrije, ondernemende individu staat centraal. Zo min mogelijke staatsbemoeienis + iedereen voor de wet centraal + tegen godsdienstfanatisme en censuur.

Karl Marx
Mensen gingen rechtvaardiger maatschappij, redelijke lonen en meer politieke zeggenschap eisen --> 1848 Marx + Engels ‘Het Communistisch Manifest’ --> basis socialisme.

Marxisme/Communisme: wanneer verschillen rijke burgerij (bourgoise) en arbeiders (proletariaat) zo groot zijn --> komt er een opstand --> proletariaat wint --> nieuwe staat met geen heersers, onderdrukten en alle productiemiddelen gezamenlijk bezit.

Ruzie over de route
Arbeiders kregen het beter (dalen voedselprijzen + stijging lonen) --> men ging twijfelen over de leer van Marx --> sociaaldemocraten --> streef naar klasseloze samenleving door middel van sociale wetten via parlementaire democratie door uitbreiding kiesrecht -->  Eind 19e eeuw in West-Europa sociaaldemocraten het grootst.