Hoofdstuk 7

Trias politica en volkssoevereiniteit

• Qua politiek kwam het ‘absolutisme’ onder vuur te liggen.
• Fransman Montesquieu schreef in 1748 een boek, waarin hij zei dat het niet oké was dat de koning in zijn eentje alles voor het zeggen had.
• Om dat tegen te gaan bedacht hij trias politica: de leer van de driedeling der staatsmachten. Deze hield in dat er een scheiding moest komen tussen de uitvoerende macht, de wetgevende macht en de rechterlijke macht.

• Fransman Jean-Jacques Rousseau ging nog een stap verder, hij vond dat mensen zulke instellingen niet nodig hadden.
• Hij geloofde dat de mensheid was afgedwaald van haar oorspronkelijke eenvoudige leefwijde.
• Er moest een eind komen aan matschappelijk gedrag volgens hem.
• Algemene volkswil moest bron van macht worden, volkssoevereiniteit.

Verspreiding

• Verlichtingsfilosofen als Voltaire en Rousseau reisden rond en werden als sterren ontvangen in stijlvolle salons.
• Hun ideeën werden verspreid via brieven, romans, toneelstukken etc.
• Via Amerikaanse en Franse revoluties kwamen nieuwe politieke en sociale stelsels.

Begrippen

Verlichting àKritiek op de samenleving en staat, op de kerk etc. Mensen moeten gebruik maken van hun gezonde verstand en verdienen meer vrijheid/gelijke rechten.

Rationalisme à Toepassen van de rede, het verstand

Sociale verhoudingen à De wisselwerking tussen de verschillende groepen van de samenleving

Trias Politica à De leer van de driedeling der staatsmachten. Deze hield in dat er een scheiding moest komen tussen de uitvoerende macht, de wetgevende macht en de rechterlijke macht.

Volkssoevereiniteit à Volk aan de macht, niks of niemand staat hoger dan het volk.

7.3   Alles vóór en niets dóór het volk

Was verlicht despotisme een reëel alternatief voor het Ancien Régime?

‘Après nous le déluge’

• Frankrijk was (o.l.v. Lodewijk XIV Zonnekoning) het voorbeeld voor een absoluut geregeerd koninkrijk
• 1715 stierf hij en werd opgevolgd door achterkleinzoon Lodewijk XV.
• Het Ancien Régime werd lang voortgezet. Burgers en boeren hadden het zwaar.
• Zij werkten hard en betaalden belastingen, terwijl adel en geestelijkheid het prima hadden inclusief vrijstelling van belasting.
• Pracht en praal verhulde structurele problemen, zoals een lege schatkist.
• Frankrijk raakte betrokken bij oorlogen, waardoor nog meer geld verloren ging.
• Burgers en boeren moesten nu nóg meer belasting betalen.
• Lodewijk XV was een slechte koning die niet gaf om staatszaken of het land.

Verlicht absolutisme

• Sommige vorsten probeerden verlichte denkbeelden in praktijk te brengen.
• Zoals keizer Jozef ll van Oostenrijk, tsarina Catharina ll van Rusland en koning Frederik ll van Pruisen.
• Zij voerden veranderingen in die goed waren voor het volk.
• Onderwijs en gevangenissysteem werden verbeterd, lijfstraffen werden afgeschaft.
• Inspraak van het volk wilden ze daarin tegen niets vanaf weten.
• Hun motto: ‘Alles vóór het volk, maar niets dóór het volk’.
• Deze vorsten noemen we verlichte dispoten. Hun regeerwijze: verlicht absolutisme
• Niet meer vrijheid/volksinvloed, maar wel modernisering van onderwijs, economie

Frederik ll

-          Frederik ll regeerde van 1740 tot 17186. Hij is het voorbeeld van een verlicht despoot

• Hij trok filosofen zoals Voltaire aan en stelde gebieden open voor mensen die vanwege geloof moesten vluchten.
• Hij liet het bestaande recht optekenen, braakliggende gronden in cultuur brengen en hypotheekbank voor boeren oprichten.
• Zijn motto: ‘De vorst is de eerste dienaar van de staat’.
• Tegelijkertijd was hij erg autoritair, stelde strenge belastinginners aan en controleerde zijn onderdanen.
• Boeren en burgers werden zwaar belast.
• Frederik was één van de meest oorlogszuchtige vorsten van zijn tijd.

Spanningen in de Republiek

• De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden à geen voorbeeld voortvarend bestuur.
• Daadkracht ontbrak in de Pruikentijd.
• Het ging economisch slecht met de republiek.
• Stadhouder Willem V, zwol kritiek op het bestuur aan.
• Hij was een onbekwaam heerser à hobby’s boven het volk
• Met handel ging het slecht, zeeoorlog tegen Engeland liep uit op een fiasco.
• Engelsen namen honderden NL schepen in beslag, waardoor kritiek op Willem alleen maar meer toenam. Willen was leider van het leger.
• Dankzij Amerikaanse Revolutie ontstond bij het volk verlangen naar democratie.
• In 1781 somde een illegaal pamflet alle wandaden van Willem op.

Mislukte revolutie

• Veel mensen waren het eens met auteur van pamflet à Overijsselse baron Joan Derk van der Capellen tot den Pol
• In 1780 kwam een revolutionaire beweging à de Patriotten.
• Deze bestond uit democraten en regenten die niks van Willem V moesten hebben.
• Ze wensten herstel van de oude glorie v/d Republiek.
• Niet alleen met woorden, maar ook met openlijke schietoefeningen daagden ze het gezag uit.
• In sommige steden kwamen patriotten in het bestuur. Komt er een revolutie???
• 1787 à hoogtepunt machtsstrijd patriotten vs. aanhangers Willem V.
• Stadhouder was Den Haag ontvlucht en Wilhelmina (echtgenote Willem) was op weg terug naar Den Haag om de prinsgezinden te steunen.
• Bij Goejanverwellesluis werd ze door patriotten tegengehouden.
• Ze voelde zich beledigd en riep haar broer (koning Pruisen) om hulp.
• Pruisische leger jaagde patriotse milities uiteen. Die vluchtten naar Frankrijk.
• 1789 à Franse Revolutie liet zien hoe het moest, vonden aanhangers van de Verlichting. Daarbij zaten de patriotten natuurlijk eerste rang.

Mislukte revolutie

• Veel mensen waren het eens met auteur van pamflet à Overijsselse baron Joan Derk van der Capellen tot den Pol
• In 1780 kwam een revolutionaire beweging à de Patriotten.
• Deze bestond uit democraten en regenten die niks van Willem V moesten hebben.
• Ze wensten herstel van de oude glorie v/d Republiek.
• Niet alleen met woorden, maar ook met openlijke schietoefeningen daagden ze het gezag uit.
• In sommige steden kwamen patriotten in het bestuur. Komt er een revolutie???
• 1787 à hoogtepunt machtsstrijd patriotten vs. aanhangers Willem V.
• Stadhouder was Den Haag ontvlucht en Wilhelmina (echtgenote Willem) was op weg terug naar Den Haag om de prinsgezinden te steunen.
• Bij Goejanverwellesluis werd ze door patriotten tegengehouden.
• Ze voelde zich beledigd en riep haar broer (koning Pruisen) om hulp.
• Pruisische leger jaagde patriotse milities uiteen. Die vluchtten naar Frankrijk.
• 1789 à Franse Revolutie liet zien hoe het moest, vonden aanhangers van de Verlichting. Daarbij zaten de patriotten natuurlijk eerste rang.

Begrippen

Ancien Régime à Benaming voor de tijd vóór de Franse revolutie. (met absolute vorsten)

Verlicht absolutisme à Alles vóór het volk, niets dóór het volk.

Patriotten à Democraten en regenten die niks van Willem V moesten hebben

Prinsgezinden à Aanhangers van Willem V

7.4   Burgers, te wapen!

Brachten de revoluties de verlichtingsidealen in de praktijd?

 De Amerikaanse Revolutie

• 17e / 18e eeuw hadden paar miljoen EU kolonisten (meeste brits) zich aan oostkust Noord-Amerika gevestigd.
• Ze zochten politieke vrijheid, vrijheid van geloof of een beter bestaan.
• Gezag Engelse koning was niet al te zwaar voor de kolonisten.
• Dat veranderde toen de schatkist leegraakte door allerlei oorlogen.
• Engeland legde in 1765 allerlei belastingen op aan de kolonisten.
• Kolonisten waren boos à ‘No taxation without representation!’
• 1775 à gewapend treffen tussen Amerikaanse opstandelingen en Britse leger.
• George Washington werd opperbevelhebber van het rebellenleger.
• 1775 tot 1783 ‘Amerikaanse Vrijheidsoorlog’
• 4 juli 1776 à Onafhankelijkheidsverklaring, gemaakt door Thomas Jefferson.

De Amerikaanse Constitutie

• 1787 à Founding Fathers kwamen bijeen om een grondwet op te stellen.
• Die moest meer eenheid brengen. De VS werd een federatie: land met machtsevenwicht tussen de deelstaten en het centrale bestuur. Ook werd trias politica van Montesquieu ingevoerd.
• Uitvoerend à President, Wetgevend à Congres: Senaat en Afgevaardigden
• Grondwet werd aangevuld met Bill of Rights, waarin elke staatsburger principiële grondrechten werden gegarandeerd, zoals vrije meningsuiting, vrijheid van godsdiens, rechtsbescherming, recht van petitie en vrij wapenbezit.
• 1789 à Verkiezingen. (George Washington) democratische revolutie geslaagd.

De Franse Revolutie

In Frankrijk heerste er ontevredenheid over de standenmaatschappij, de belastingen en over het feit dat de 3e stand buitenspel stond in het landsbestuur. Koning Lodewijk XVI liet de Staten-Generaal bijeenkomen: Een vergadering van geestelijken, adel en burgerij. De burgerij kreeg ruzie met de adel en de geestelijkheid en de 3e stand riep zichzelf uit tot Nationale Vergadering die een nieuwe grondwet wilde; vanaf dat punt

was de Franse Revolutie begonnen.

Er ontstond meer ontevredenheid toen Lodewijk XVI troepen rond parijs liet samenkomen waarna het volk in 1789 de Bastille bestormde; het symbool van het absolutisme. Uit angst voor meer geweld deed de adel openlijk afstand van zijn privileges. Een nieuwe elite van burgers stelde de Verklaring van de Rechten van de Mens op die erg

revolutionair was. 

In 1795 deed het Franse revolutieleger een inval in de Republiek samen met de Patriotten. Stadhouder Willem V peerde ‘m waarna de Bataafse Republiek werd uitgeroepen. In 1806 werd Napoleon leider van de Bataafse Republiek waarna Nederland deel van Frankrijk werd. Napoleon voerde een hoop ingrijpende veranderingen door. Nadat Napoleons leger grote nederlagen leed kwamen er protesten tegen de Franse Leider. Toen de zoon van Willem V terugkeerde werd deze soeverein vorst die ging regeren als een verlicht despoot.

Begrippen

Grondwetà Constitutie, algemene staatsregeling. Wet waarin de belangrijkste grondbeginselen van het bestuur van een staat staan omschreven.

Staatsburger à Officiële inwoner van een staat met burgerrechten.

Grondrechten à Vrijheidsrechten, die burgers bescherming geven tegen een oneerlijke behandeling van de overheid of andere burgers.

Democratische revolutie à Ommezwaai in het bestuur waarbij het volk steeds meer macht in handen kreeg ten koste van de macht van de vorst.

Staten-Generaal à Het parlement

Nationale Vergadering à  het eerste verkozen parlement van Frankrijk, opgericht na het samenkomen van de Staten-Generaal op 5 mei 1789, maar reeds op 1 oktober 1791 vervangen door de Wetgevende Vergadering 

Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger à Een verklaring waarin mensen in vrijheid en gelijkheid van rechten geboren worden

Bataafse Republiek à De Bataafse Republiek werd na de Bataafse Revolutie uitgeroepen op 19 januari 1795, één dag nadat erfstadhouder Willem V naar Engeland was gevlucht.