Octavianus kreeg de eretitel Augustus (de Verhevene) omdat hij als een god werd vereerd.

Hij regeerde meer dan 40 jaar en zorgde voor rust, orde en welvaart.

Na Augustus werd het rijk nog wat verder uitgebreid. De Donau en de Rijn werden in Europa de noordgrens. Een groot gedeelte van Brittanië werd veroverd en begrenst met een grote muur (de muur van Hadrianus). In Afrika was de Sahara de grens en in Azië de rivier de Eufraat.

Langs de grens waren legioenen die de grenzen bewaakten. Via kaarsrechte wegen konden ze snel naar plaatsen toe waar gevaar dreigde.

Twee eeuwen lang heerste er rust en vrede Pax Romana ( Romeinse vrede).

4.2 De Romeinse samenleving

In de landbouwstedelijke samenleving van het Romeinse Rijk ontstonden grote verschillen tussen arm en rijk. Door armoede trokken veel mensen naar de stad. Een deel van de bevolking was slaaf.

Rijk

• Zeer kleine bovenlaag van de bevolking
• Woonden in villa’s en paleizen met versierde eetzalen, zwembaden en tuinen vol beelden.
• Lieten zich op stoelen door de stad dragen omringd door lijfwachten en mensen die van hen afhankelijk waren.
• Schepten op over hun rijkdom tijden weldadige diners (liggend op kussens en matrassen, bediend door slaven, met dansers en danseressen)

Arm

• Overgrote deel van de bevolking
• Een kwart van de 1 miljoen bewoners van Rome kon niet in eigen levensonderhoud voorzien (geen werk, woonden in krotten of hutjes)
• Mensen die het iets beter hadden leefden in bakstenen flatgebouwen van drie of vier verdiepingen. Geen keuken, één of twee kamertjes voor hele gezinnen. Ze kochten eten in een soort snackbar of grote gaarkeuken want ze hadden zelf geen keuken. Ze hadden ook geen water of riolering. In de hal stonden kruiken met daarin hun uitwerpselen en urine àenorme stank!
• Op straat was het onveilig. Bendes vochten met elkaar. Je kon niet naar buiten ’s avonds zonder lijfwacht.

Brood en Spelen

Machthebber gaven aan hun volk Brood en Spelen om het volk rustig te blijven en om zelf populair te worden.

In de keizertijd kregen in Rome 200 000 mensen gratis graan (Brood) en soms ook geld van de autoriteiten.

Ook organiseerden ze vermaak (spelen):

• Paardenrennen
• Gevechten met leeuwen, tijgers, olifanten, neushoorns en andere wilde dieren in Collosseum (stadion met 50 000 zitplaatsen)
• Ook werden er “zeeslagen” gehouden, de arena werd dan met water gevuld
• Populairst waren de gladiatorengevechten (zwaardvechters, meestal krijgsgevangenen die ervoor waren opgeleid)
• Als de keizer aanwezig was groetten de gladiatoren hem met de woorden “Ave caesar, morituri te salutant” (vaarwel keizer, zij die gaan sterven, groeten u)
• Als een verliezer nog leefde, mocht het publiek kiezen of hij alsnog dood moest (duim omhoog = leven, duim omlaag = sterven)
• Winnaars kregen geld en een lauwerkrans, sommigen werden rijk en beroemd.

Handel

Romeinse Rijks:

• Landbouwstedelijke samenleving met 1000 steden en stadjes.
• Rond de steden en de delen van het Rijk was levendige handel. Dat kon omdat er Pax Romana was (vrede)
• Er kwamen goede wegen en het Romeinse muntgeld (denarius en sestertius, zijn Romeinse munten die in het hele Rijk geaccepteerd werden) maakte handelen makkelijker.
• Handelaren konden rijk worden.
• De rijken die veel landbouwgrond hadden, vonden handel minderwaardig.
• De meeste mensen woonden op het platteland. De steden waren afhankelijk van de omliggende landbouwgronden en ver daarbuiten voor hun spullen.
  1. Graan voor Rome uit Egypte en Sicilië
  2. Kruiden en parfum uit Arabië
  3. Parels uit de Rode Zee
  4. Hout uit Noord-Europa.
• Rome kreeg veel aangevoerd over de zee. Via de haven Ostia (van de Stad Rome) werd het op rivierboten geladen en over de Tiber naar de stad gebracht.

Boeren

In de begintijd van de Republiek waren de meeste Romeinse boeren zelfstandig.

Vanaf de derde eeuw voor Christus veel boeren geruïneerd omdat:

1. De mannen lang van huis waren om te vechten in de oorlogen.
2. De veroveringstochten van Hannibal
3. Burgeroorlogen.

Verarmde boeren trokken massaal naar de stad om daar een nieuw bestaan op te bouwen. Velen zakten af tot het proletariaat (die hadden niets alleen kinderen: proles)

Grond bleef de belangrijkste reden van rijkdom. Rijke families lieten hun landbouwgronden bewerken door pachtboeren (die een gedeelte van de opbrengst aan de grondbezitters moeten geven). Daarnaast stichtten ze Latifundia (grote landbouwbedrijven waarop slaven werkten).

Slaven

• Enorme hoeveelheden slaven in 2e en 1e eeuw voor Chr.
• Kwam door de grote oorlogen die Rome voerden. Krijgsgevangen werden als slaaf verkocht.
• Slaven werkten in de landbouw, mijnen en steengroeven.
• Sommigen werkten in huizen van rijken.
• Hoogopgeleide Griekse slaven werkten als leraar of boekhouder.
• Slaven waren rechteloos, sommigen werden wel goed behandeld.
• Een deel kon zichzelf vrijkopen, doordat ze geld verdienden.
• Voor de meesten was het leven uitzichtloos
  1. Latifundia; slaven werden als vee behandeld.
  2. ’s nachts in hokken aan de ketting
• Slavenopstanden hadden meestal geen succes omdat de vrije Romeinse bevolking geen steun aan hen gaf.

Het verhaal van …..Spartacus.

• Ontsnapte in 73 v. Chr. uit een gladiatorenschool bij Capua samen met 80 andere gladiatoren.
• Ze maakten veel wapens buit en hadden geluk dat de meeste Romeinse legioenen in het buitenland waren.
• Ze begonnen strooptochten en versloegen de legertjes die gestuurd werden om hen te vangen.
• Andere ontsnapte slaven uit heel Italië sloten zich bij hen aan.
• Spartacus leidde dit leger van 70 000 ontsnapte slaven.
• Pas toen de legioenen na twee jaar uit Spanje terugkeerden, werd dit leger definitief verslagen, uiteengejaagd, achtervolgd en gedood.
• Spartacus sneuvelde ook
• 6000 overlevende slaven werden allemaal gekruisigd. Langs de drukste weg van Italië, levend aan het kruis om de honderd stappenàvia Appia, de 500 km. lange weg van Rome naar het zuiden. Ze bleven daar hangen tot ze waren weggerot.

4.3. De cultuur van het Rijk.

De Romeinen brachten hun denkbeelden, hun vaardigheden en hun manier van leven naar alle delen van het Rijk. Ze stonden ook open voor andere culturen. Door de Griekse invloed ontstond de Grieks-Romeinse cultuur.

Veel culturen door elkaar

Dat is een multiculturele samenleving.

In Rome waren allerlei pleinen met tempels en winkeltjes en grote hallen (basilica) waarin van alles te koop was. Er waren mensen van alle delen van het Rijk en daarbuiten (slaven, handelaren, gelukszoekers).

Overal in het Rijk kwamen volkeren met elkaar in contact. (Brittanië waren soldaten uit Afrika, die soldaten bouwden daar tempels voor hun goden bijvoorbeeld Isis de Egyptische God).

Allemaal Romeinen

Westen van het Rijk

Oosten van het Rijk

Elite (rijke bevolking) sprak Latijn

In Gallië en Brittanië waren alle steden gesticht door de Romeinen.

Elite sprak Grieks

Keken neer op de Galliërs en Britten, ze vonden ze primitief en barbaars.

Er waren veel eeuwenoude steden.

• Overal werd met Romeinse munten betaald
• Waren Romeinse wegen aangelegd
• Stonden Romeinse Amfitheaters, tempels en triomfbogen
• Overal golden Romeinse wetten

Tijdens het keizerrijk gingen mensen zich steeds meer Romein voelen, dat kwam ook doordat de uitbuiting van de provincies verdween. Voorbeeld: keizer Trajanus (98 na Chr.) kwam uit Spanje.

Regels en wetten

450 v. Chr. op het Forum Romanum (belangrijkste plein in Rome) werden 12 bronzen platen opgehangen met de regels en afspraken die de Romeinse overheid maakte De twaalf tafelen (bronzen platen met Romeinse wetten)

• Iedereen moest zich aan deze regels houden. Ze werden later ook opgeschreven in de veroverde gebieden.
• Als machthebbers hun macht misbruikten, konden ze door de rechtbank gestraft worden.

Burgerrecht

Een deel van de bevolking bezat het Romeinse burgerrecht.

• Burgers werden door de wet beschermd: geen veroordeling zonder proces en bewijs.
• Alle burgers hadden gelijke rechten, hoe arm ze ook waren.
• Als er een conflict is, kun je naar de rechter gaan. Die moest dan in overeenstemming met het recht een beslissing nemen.
• Als burgers werden aangeklaagd voor een misdaad, moesten ze ook naar de rechtbank. De rechter liet dan onderzoek doen en wees een jury (groep mensen) aan die moest beslissen of de verdachte schuldig was. De verdachte kon zich laten verdedigen door een advocaat.
• De rechter bepaalde uiteindelijk de straf.

Rechtspraak is één van de belangrijkste erfenissen van het Romeinse Rijk. Op het Romeinse recht werd later de rechtspraak in Amerika en de moderne landen in Europa gebaseerd.

De staatsgoden

Er waren honderden goden. De belangrijkste waren de staatsgoden:

1. Jupiter (oppergod)
2. Juno (zijn vrouw)
3. Mars (haar zoon, god van de oorlog)ànieuwjaar op 1 maart, de maand die naar Mars is genoemd.

De goden beschermden de staat en alle Romeinse burgers. Er waren veel feestdagen en festivals ter ere van de goden.

• Priester zijn was geen beroep, bestuurders traden op als priesters en gingen voorop bij ere-optochten.
• In het keizerrijk was de keizer de opperpriester van de staatsgodsdienst.
• Daarom werden keizers ook als goden vereerd.
• Goden werden vereerd met rituelen, als die niet goed werden uitgevoerd, kwamen er rampen.
• Voor de staatsgoden werden dierenoffers gebracht. Bijv. Stieren. De priesters “lazen” dan de ingewanden om er voortekenen uit te halen.
• In het hele rijk werden tempels met beelden van de staatsgoden gebouwd.
• Mars was een gespierde, streng kijkende man met een helm. àvoor elke veldslag werd op het Marsveld in Rome aan hem geofferdàna een overwinning werd een deel van de buit in zijn tempel geplaatst.

Huis- en beroepsgoden

• In de Romeinse religie (geloof) had ieder huis huisgoden en beschermgeesten. Die hadden een altaartje in huis. Iedere ochtend werd aan hen geofferd (bloemen en vruchten) en voor hen gebeden.
• Huisaltaar vaak bij de haard. Daar werd Vesta vereerd (godin van huiselijke veiligheid en warmte)
• Tijdens feesten vereerden de Romeinen de geesten van voorouders, band in stand houden.
• Ieder beroep had een eigen god.
  1. Mercurius àgod van de handel (kooplieden)
  2. Neptunusàgod van de zee(zeelieden)
  3. Bacchusàgod voor het drinken van wijn (vereerd met woeste feesten)
• Godsdienst was een vrolijke boel!

Godsdienstige verdraagzaamheid (tolerantie)

Als je de staatsgoden en de keizer vereerde, mocht je daarnaast aanbidden wie je maar wilde.

De Romeinen namen ook goden van andere volkeren over: Apollo van de Grieken bijv.

De belangrijkste Griekse goden werden gelijkgesteld met Romeinse goden

• Jupiter met Zeus (oppergod)
• Neptunus met Poseidon (god van de zee)
• Venus met Aphrodite (godin van de liefde)

In de keizertijd werd de Egyptische god Isis (godin van liefde en vruchtbaarheid, de troosteres) vereerd door vooral vrouwen en slaven.

Bij militairen was Mithras populair. Was een Perzische god. (de verlosser van pijn en ellende)

Naar Grieks voorbeeld

De Romeinen waren onder de indruk van de Griekse cultuur. Ze roofden de Griekse beelden en zetten die in hun eigen huizen en villa’s. Griekse kunstenaars, architecten en schrijvers werden naar Rome gehaald om hun werk te doen.

Ontwikkelde Romeinen leerden zelf Grieks en namen Griekse leraren voor hun kinderen in huis.

Griekse wetenschap en filosofie werden door de Romeinen bewonderd en overgenomen. Belangrijke wetenschappers in het Romeinse Rijk waren Grieken.

• Medische wetenschapper was Griek Galenus
• Geografische wetenschapper was Griek Ptolomeus.

Hun geschriften bleven ook na de oudheid nog eeuwenlang in gebruik.

De Grieks-Romeinse cultuur= Antieke (=de oudheid) cultuur = Klassieke cultuur.

Door de Griekse invloed ontstond een mengcultuur. Romeinen namen bijvoorbeeld Griekse zuilen over, voegden daar zelf dingen aan toe zoals bouwen van bogen en met beton.

Romanisering is het overnemen van de Grieks-Romeinse cultuur door alle bewoners van het Romeinse Rijk.

Klassiek betekend voortreffelijk/voorbeeldig, de klassieke cultuur werd een voorbeeld voor de moderne Europese en Amerikaanse cultuur.

Het verhaal van…..de goddelijke keizer

Nadat Octavianus al zijn vijanden had verslagen, ging hij naar de senaat om zijn macht terug te geven. Die wilden hem houden als leider. De senaat haalde hem over (zogenaamd, want dat wilde Octavianus natuurlijk graag!) en overlaadde hem met eerbewijzen. Bijvoorbeeld zijn nieuwe naam Augustus.

Hij was voortaan boven de gewone stervelingen verheven.

Gekke verhalen de ronde: Moeder van Augustus lag in de tempel van Apollo te slapen toen ze zwanger werd…hij was een zoon van Apollo…

Toen Augustus overleed, steeg zijn ziel in de vorm van een adelaar op naar de hemel.

De senaat besloot dat Augustus een god was, en alle keizers daarna ook. Ze moesten in tempels worden vereerd in het hele rijk.

4.4. De opkomst van het christendom

De Romeinen onderwierpen vele volkeren. Toen de joden in Judea in verzet kwamen, werden ze door de Romeinen uit hun land verdreven. De volgelingen van de joodse prediker Jezus stichtten het christendom. Deze nieuwe godsdienst werd uiteindelijk de godsdienst van het Romeinse rijk.

Het koninkrijk Judea

• Het land van de Joden (Palestina of Israël).
• Was al vaak onder vreemde overheersing geweest. Dat ging goed als de overheerser de joodse wetten erkenden en zich niet met de joodse tempel in Jeruzalem bemoeide. De
• De Joden geloofden maar in één god Jahweh. (monotheïsme)
• In 63 v. Chr. veroverden de Romeinen Judea.

Joodse opstanden

• Judea werd een Romeinse provincie
• Joden moesten hoge belastingen betalen
• Joden werden beledigd: mensen mochten niet worden afgebeeld en vereerd. Toch droegen Romeinen afbeeldingen van hun keizer in hun vaandels.
• Onderdrukking en beledigingen maakten Joden woedend. Ze hoopten dat God een afstammeling van koning David zou sturen (die had lang geleden over een joods rijk geregeerd). Deze messias (verlosser)
  • Eerste opstand:
• 66 na Chr. brak een opstand uit toen de Romeinen schatten uit de tempel roofden; Joden veroverden Jeruzalem en duizenden Romeinse soldaten stierven.
• 70 na Chr. werd Jeruzalem weer terugveroverd door de Romeinen; ze plunderden en verwoestten de tempel en hadden een triomftocht in Rome. De Joodse tempel werd nooit meer herbouwd.
  • Tweede opstand:
• In 132 na Chr. tot 135 na Chr.
• Deze liep slecht af; duizend dorpen werden verwoest, honderdduizenden joden werden vermoord.
• Keizer Hadrianus liet op de ruïnes van Jeruzalem, een Romeinse stad bouwen.
• Joden mochten niet meer in Jeruzalem en omgeving komen.
• De Joden verspreidden zich over het hele Romeinse Rijk en daarbuitenàjoodse diaspora (verspreiding)
• De Joden bouwden overal synagogen waar ze samenkwamen voor gebed.

Jezus

• Rond 30 na Christus trok Jezus van Nazareth door Judea, hij was een joodse prediker.
• Over zijn leven en wat hij predikte: mensen moeten zorgen voor zieken en zwakken en hun vijanden liefhebben, werd later geschreven in de bijbel (tientallen jaren na zijn dood)
• Romeinen zagen hem als een opstandeling en lieten hem kruisigen als een zware misdadiger.
• Volgelingen geloofden dat Jezus was gestorven om hen te verlossen van alle zonden, dat hij drie dagen na zijn dood is opgestaan (pasen) en naar de hemel opgestegen (hemelvaart). Mensen die in Jezus geloofden konden in de hemel komen.
• Eerst waren Jezus’ volgelingen alleen joden, later ook andere mensen.  Ze geloofden dat Jezus de Messias en de zoon van God was. Jezus zou de verlosser zijn van de hele mensheid.
• Messias in het Grieks is Christus. àChristendom was een nieuwe godsdienst.

Christenvervolgingen

• In steden in het oosten van het Romeinse Rijk ontstonden groepen Christenen.
• Christenen en Joden geloofden alleen in hun eigen God en weigerden de keizer en de Romeinse goden te vereren.
• Daarom kregen zij de schuld van alle dingen die mis gingen.
  • Brand in Rome in 64 na. Chr. Keizer Nero liet de Christenen kruisigen, verbranden en voerde ze aan de honden.
  • 3e eeuw na Chr. Romeinse rijk leed onder oorlog, honger en ziektes. Duizenden Christenen werden opgepakt, gefolterd en gedood. Velen stierven graag voor  hun geloof als martelaar (net als Jezus)

De overwinning van het Christendom

• 313 na Chr. gaf keizer Constantijn de christenen godsdienstvrijheid.
• Keizer Constantijn werd zelf christenàchristendom kreeg voorrechtenàaantal christenen nam daarna snel toe.
• 392 na Chr. christendom werd de staatsgodsdienstàandere geloven werden verboden, Joden gediscrimineerd,
• Tempels werden verwoest of verbouwd tot kerken
• Één godsdienstige organisatieàRooms-katholieke kerk.
  • Rijk verdeeld in kerkprovincies onder leiding van bisschoppen
  • Bisschop van Rome werd de hoogste kerkelijke leider de paus (vader)
  • Bijzondere personen mogen als heiligen worden vereerd en aanbeden.

Het verhaal van…… Perpetua en Felicitas

• In 203 tot het Christendom bekeerd
• Was een jonge adellijke vrouw uit Carthago en haar slavin Felicitas.
• Perpetua heeft in haar dagboek geschreven over een visioen…ze zou naar de hemel gaan en de marteldood sterven. Dit is de oudst bekende tekst van een Christelijke vrouw.
• Ze werden voor de wilde dieren gegooid in de arena, maar die doodden hen niet. Een gladiator moest haar doden… Perpetua nam zijn zwaard en doodde zichzelf.
• Later werden ze heilig verklaard, op hun graf werd een kerk gebouwd.

4.5. Romeinen, Germanen en Kelten

De Rijn was vanaf de 1e eeuw na Chr. de grens van het Romeinse rijk. De grens liep dwars door Nederland. Vanaf de 3e eeuw drongen Germaanse stammen het rijk binnen.

In 476 ging het Romeinse rijk in het westen ten onder.

Romeinen in Nederland

• Waren verbaasd over hoe mensen in Nederland leefden:
  • In grote delen van nederland liep land twee keer per dag onder water, mensen leefden op terpen.
  • In westen waren kustgebieden goed bewoonbaar.
• 57 v. Chr. Caesar verovert Zuid Nederland.
  • Alle stammen ten westen en zuiden van de Rijn àGalliërs of Kelten
  • Alle stammen ten oosten en noorden van de Rijn à Germanen
  • Landbouwstedelijke samenleving.
  • Bevolking moest een deel van de oogst aan zijn soldaten geven.
• 54 v. Chr. leidde dat tot een opstand tussen de Maas en de Rijn werden duizenden Romeinse soldaten gruwelijk afgeslacht.
  • Caesar nam wraak; bewoners werden verdreven, vermoord of als slaaf weggevoerd.
  • Ander stammen werden uitgenodigd om zich daar te vestigen; Bataven uit Duitsland kwamen naar Nederland.

Aan de grens

• Omdat de Germanen zo fel verzet pleegden, besloten de Romeinen in 9 n. Chr. dat de Rijn de limes (=grens)
• Vanaf toen liep de grens van het Romeinse Rijk dwars door Nederland.
  • Bewoners ten noorden van deze grens werden Friezen genoemd.
  • Ten zuiden van de grens woonden Bataven in de Betuwe
  • In het duingebied Caninefaten (Zuid Holland)
• Romeinen hadden een bondgenootschap met de Bataven.
  • Die mochten in het grensgebied wonen en hoefden geen belasting te betalen.
  • Hielpen in ruil daarvoor de grens te verdedigen.
  • Waren trouwe en goede soldaten
• 69 na Chr.
  • Bataven vonden dat ze niet goed behandeld werden en kwamen in opstand onder leiding van Julius Civilus (een Bataafse officier in het Romeinse leger) àze brandden Romeinse legerplaatsen platàkeizer stuurde nieuwe legioenenàJulius Civilus besloot te onderhandelenàoude afspraken werden in ere hersteld in een verdrag.

Romeinse steden

• Aan de Limes bouwden de Romeinen forten en legerkampen. In de buurt daarvan ontstonden steden.
  • Trajectum – Utrecht
  • Mosa Trajectum – Maastricht
  • Novio Magus – Nijmegen àgrootste Romeinse stad in Nederland
• Romeinse gebouwen in deze steden: tempels, badhuizen en woningen met stromend water en centrale verwarming.
• Bruggen en wegen
  • Langs de wegen palen met steeds dezelfde afstand ertussen àmijlpalenàafstanden tot de steden aangegeven.
  • Wegen voor: troepenverplaatsingen, communicatie en handel
• Germanen en Kelten kregen een geldeconomie met Romeinse munten. Ook handel over de grens (koeienhuiden met de Friezen)

Godsdiensten

• Romeinen brachten hun goden naar Nederland
• Germanen en Kelten hielden ook hun eigen goden, maar de godsdienst veranderde wel.
  • Beeld van Nehalennia; met Romeinse tempel en Romeinse kleding aan.

Volksverhuizingen

• 3e eeuw kwam Romeinse Rijk in de problemen
  • Sterfte door ziektes (epidemiën)
  • Productie en handel namen af.
  • In Rome werd de ene na de andere keizer vermoord.
• Tegelijkertijd volksverhuizingenà Germaanse stammen (Franken en Alemannen) drongen met geweld het rijk binnen en richtten tot in Italië en Spanje vernielingen aan.
• 284 na Chr. keizer Diocletianus herstelde de orde, een eeuw lang heerste er rust.
• Keizer Constantijn maakte een nieuw hoofdstad van het Romeinse Rijk: Constantinopel (Istanboel).
• Voorheen was dit een Grieks-Romeinse stad die Byzantium heette.

De ondergang van Rome

• Eind vierde eeuw nieuwe volksverhuizingen
• Vanuit de Aziatische steppen kwamen de Hunnen (een woest nomadenvolk)
• Ze joegen Germaanse stammen voor zich uit (Goten…die in het westen een spoor van vernielingen achter zich lieten)
• Deze invasies waren heel heftig, veel meer dan in de derde eeuw.

In 395 werd het rijk gesplitst in een Oost- en een West-Romeins rijk

• Hadden allebei een eigen keizer.
• In het westen ging het helemaal mis;
  • Rome werd tweemaal door Germanen geplunderd.
  • Gallië werd geplunderd door de Hunnen onder leiding van Atilla.
  • In 451 werden de Hunnen in een bloederige slag verslagen door Germaanse stammen.
• Germaanse stammen hadden overal in het westen eigen koninkrijken gesticht.
• In 476 zetten Germanen in Italië de laatste keizer af en vervingen hem door hun eigen koning.
• Einde van meer dan 1000 jaar oude Romeinse Rijk in het westen.
• Het oost-Romeinse deel of Byzantijnse Rijk bleef in het oostelijk Middellandse zeegebied nog 1000 jaar bestaan.

Het verhaal van ….. de soldaten

Romeinse leger bestond vooral uit

• Infanterie (voetsoldaten)
• Maar ook cavalerie (ruiters te paard)
• Hoofdmacht bestond uit 30 legioenen van zo’n 5500 man.
• Iedere soldaat moest een keuring doorstaan; sterk zijn, goed uitzien. Daarna een zwaar oefenprogramma.
• Je tekende voor 20 tot 25 jaar dienst.
• Soldaten vochten, maakten wegen, gebouwen en riolen en beschermden de bevolking tegen rovers.
• Kregen na hun diensttijd een stuk grond en bleven in de buurt van hun legerkamp wonen.
• Waren belangrijk doorgeefluik van de Grieks-Romeinse cultuur.

4.7. Het Byzantijnse rijk

Na de val van Rome bleef het Oost-Romeinse rijk nog tien eeuwen bestaan aan de oostelijke kusten van de Middellandse Zee. De bewoners gingen verder met de ontwikkeling van de Grieks-Romeinse cultuur.

Een nieuwe hoofdstad

330 n. Chr. nieuwe hoofdstad van Romeinse Rijk ingewijd.

• Heette Byzantiumànieuwe naam Constantinopel (Stad van keizer Constantijn)
• Nieuwe hoofdstad omdat:
  • Christelijke hoofdstad àRome met al zijn tempels niet geschikt
  • Lag strategisch op de grens van Europa en Azië
  • Drie kanten omgeven door water; goed verdedigbaar. Aan de landzijde werden muren gebouwd.
  • Werd na de splitsing de hoofdstad van Oost-Romeinse of Byzantijnse rijk.
  • Taal was Grieks, maar inwoners noemden zich Romeinen.

Het nieuwe Rome

• Groots opgezet: vanuit hele Rijk waren dingen aangevoerd; moest even indrukwekkend als Rome wordenàNova Roma (nieuwe Rome)
  • Kunstwerken, zuilen en bouwmaterialen.
• Had een eigen senaat, graantuitdelingen en grote openbare gebouwen in Grieks-Romeinse stijl.
• Forum met beroemde Griekse beelden en in midden een zuil met beeld van Constantijn.
• Aan zee een keizerlijk paleis; daarvandaan een 10 km. lange zuilenstraat naar de Gouden poort in de stadsmuur.
• Beroemd is de paardenrenbaan (hippodroom). Wagenraces in vier kleurenteams. Hadden 100 000 toeschouwers in hippodroom. Soms hadden de supportersgroepen onderling rellen. (in 532 vielen daarbij duizenden doden)

Bewaar- en ontwikkelplaats

Oost Romeinse rijk

West Romeinse Rijk

Rijkerkocht dreigende invasies van Hunnen en Goten af met zakken vol goud

Beter georganiseerdbeter en groter leger betalen

Grieks-Romeinse cultuur werd bewaard en verder ontwikkeld tot een eigen Byzantijnse cultuur.

• In de 6e eeuw liet keizer Justitianus alle Romeinse wetten verzamelen.
• Geleerden verzamelden klassieke werken
• Mozaïek en koepelbouw werden toegepast in de bouwkunstàaparte byzantijnse Stijl.
• De keizer was almachtig
• Keizer was ook almachtig in de kerkàdaardoor kwam hij in conflict met de pausàwie is de baas in de christelijke kerk?
• In 1054 Schisma (Splitsing) tussen de Rooms-katholieke kerk van Rome en de Grieks-Orthodoxe kerk van Constantinopel.

• doordat het Oost-Romeinse Rijk de aanvallers kon betalen, vielen ze juist het West Romeinse Rijk extra veel aan.

Germaanse stammen verdeelden het rijk en verdrongen de Romeinse cultuur.

Ondergang

Eeuwenlang bleef Constantinopel de hoofdstad van het Byzantijnse rijk. Het rijk werd wel steeds kleiner.

In 7e eeuw veroverden Arabieren grote gebieden

Vanaf de 11e eeuw drongen Osmaanse Turken opàin 1453 namen de Osmaanse Turken Constantinopel in àEinde Byzantijnse rijkàConstantinopel de hoofdstad van Osmaanse rijkà1930 veranderde de naam in Istanbul.

Het verhaal van….. De Hagia Sofia (De Heilige Waarheid)

• Tussen 532 en 537 gebouwd door keizer Justititanus.
• Koepelbouw, mozaïekkunst.
• In 558 door een aardbevingàkoepel ingestort
• De bouwkunst werd verder ontwikkeldà nieuwe koepel met steunberen (muurverzwaringen).
• Negen eeuwen was de Hagia Sofia de grootste kerk ter wereld
• In 1453 werd er een moskee van gemaaktàvier minaretten erbij gezet, muren wit gepleisterd, kruis vervangen door een halvemaan.
• 1934 werd Hagia Sofia een museumàpleister verwijderd, daardoor zijn de christelijke mozaïeken weer zichtbaar.

Samenvatting van de leraar zelf……

Samenvatting Romeinen 1 VWO

4.1 Van stad tot wereldrijk

Rome was eerst een koninkrijk en daarna een republiek onder leiding van de senaat. Met behulp van een sterk leger groeide de stadstaat uit tot wereldrijk rond de Middellandse Zee. Vaak werd oorlog gevoerd om gebieden te onderwerpen, zoals tegen Carthago. Door de veroveringen kregen legeraanvoerders veel macht. Tussen hen braken burgeroorlogen uit. Nadat Julius Caesar in 46 v.C. dictator was geworden, werd hij vermoord. In 27 v.C. werd het Romeinse rijk een keizerrijk, met Octavianus Augustus als eerste keizer. Er volgde een langdurige periode van vrede in het rijk (pax Romana). In de 2e eeuw strekte het keizerrijk zich uit van Noord-Engeland en de Rijn in het noorden, tot de Sahara in het zuiden en de Eufraat in het oosten.

4.2 De Romeinse samenleving

In de landbouwstedelijke samenleving van het Romeinse rijk bestonden grote sociaaleconomische verschillen. Er was een kleine zeer rijke bovenlaag. Sommige Romeinen werden rijk met handel, maar de belangrijkste bron van rijkdom was het bezit van veel landbouwgrond.  Door de oorlogen werden veel boeren geruïneerd. Op het platteland ontstonden grote landbouwbedrijven met slaven. In Rome ontstond een groot proletariaat dat met  ‘brood en spelen’ rustig gehouden werd. Een groot deel van de bevolking was slaaf. Soms waren er slavenopstanden, zoals van Spartacus.

4.3 De cultuur van het rijk

Het Romeinse rijk had een multiculturele samenleving, waarin verschillende volkeren met diverse culturen samenleefden. Er werden vele goden vereerd, met tempels en feesten. Er was godsdienstige verdraagzaamheid, maar iedereen moest de staatsgoden en de keizer vereren. De Romeinen namen veel over van de Griekse cultuur, zoals beelden, gebouwen, schilderijen, gedichten, wetenschap en filosofie. Hierdoor ontstond de Grieks-Romeinse (klassieke, antieke) cultuur, die in het hele rijk werd verspreid (romanisering). In het hele rijk was Romeins geld in gebruik.

4.4 De opkomst van het christendom

In de provincie Judea sloegen Romeinen joodse opstanden neer en verwoestten de tempel in Jeruzalem. Joden verspreidden zich over het Romeinse rijk. Na de kruisiging van Jezus Christus in Jeruzalem (omstreeks 30 n.C.) stichtten zijn volgelingen het christendom. De Romeinen verboden deze godsdienst omdat christenen de Romeinse goden afwezen en weigerden de keizer te vereren. Keizer Constantijn gaf de christenen in 313 godsdienstvrijheid. In 392 werd het christendom de staatsgodsdienst. Andere godsdiensten werden verboden. Er ontstond een christelijke organisatie, de kerk, onder leiding van de paus, de bisschop van Rome.

4.5 Romeinen, Germanen en Kelten

In Noord- en West-Europa leefden Kelten (Galliërs) en Germanen in een landbouwsamenleving. De Romeinen stuitten bij hun veroveringen op fel verzet van oorlogszuchtige Germaanse stammen. De Rijn werd de grens (limes). In Zuid-Nederland bouwden de Romeinen forten, legerplaatsen en steden. Vanaf de 3e eeuw drongen Germanen met geweld het Romeinse rijk binnen (volksverhuizingen) en stichtten er eigen koninkrijken.  Toen Germanen in 476 de keizer in Rome afzetten eindigde het West-Romeinse rijk. Het Oost-Romeinse of Byzantijnse rijk bleef bestaan in het oostelijke Middellandse Zeegebied.

4.7 Het Byzantijnse rijk

Na de val van het West-Romeinse rijk bleef het Oost-Romeinse of Byzantijnse keizerrijk bestaan rondom de oostelijke helft van de Middellandse Zee. De hoofdstad Constantinopel was eeuwenlang de grootste stad van Europa. De Byzantijnen bewaarden en ontwikkelden de Romeins-Griekse cultuur tot een eigen Byzantijnse cultuur, met een eigen bouwstijl en een eigen Grieks-orthodoxe kerk. Vanaf de 7e eeuw veroverden Arabieren en Turken steeds meer gebieden van het Byzantijnse rijk. Door de Turkse verovering van Constantinopel in 1453 eindigde het Byzantijnse rijk.

Na de val van het West-Romeinse rijk bleef het Oost-Romeinse of Byzantijnse keizerrijk bestaan rondom de oostelijke helft van de Middellandse Zee. De hoofdstad Constantinopel was eeuwenlang de grootste stad van Europa. De Byzantijnen bewaarden en ontwikkelden de Romeins-Griekse cultuur tot een eigen Byzantijnse cultuur, met een eigen bouwstijl en een eigen Grieks-orthodoxe kerk. Vanaf de 7e eeuw veroverden Arabieren en Turken steeds meer gebieden van het Byzantijnse rijk. Door de Turkse verovering van Constantinopel in 1453 eindigde het Byzantijnse rijk.