Hoofdstuk 4

§4.1

Na het jaar 1000 kreeg West-Europa weer een landbouwstedelijke samenleving. De landbouw ging hierdoor meer opbrengen.

Het oude Rome was wel tien keer zo groot als het Rome nu. Parijs was de grootste stad in West- Europa, met 100.000 inwoners. Veel steden ontstonden aan rivieren en riviermondingen aan zee, dit was handig voor de handel en het vervoer. Er waren nog weinig verharde wegen in Europa.

Waarom konden steden blijven ontstaan? De belangrijkste reden is dat de Vikingen niet meer op pad gingen om te plunderen. Hierdoor konden veel steden groeien. Ook kwamen er meer mensen bij, in 1000 tot 1300 verdubbelde de Europese bevolking zich zelfs. Ook de natuur was makkelijker terug te dringen, door landbouw veranderen veel bossen en moerassen in open plekken. Holland is hier een goed voorbeeld van: ze bouwden dijken waardoor het land droog stond en de grond vruchtbaar werd.

De landbouwmethoden werden ook verbeterd. Graanakkers werden bijvoorbeeld niet meer om het jaar, maar eens in de drie jaar braak gelegd. Door dit drieslagstelsel bracht de akkerbouw meer op. Ook gingen boeren zich specialiseren in bijvoorbeeld wijn. Hierdoor ontstonden markten. Er waren ook mensen die zich gingen specialiseren in de ambacht; ze werden slagers, timmermannen en bakkers. Zo groeiden kleine handel dorpjes tot steden.

Doordat de steden groeiden, nam de welvaart ook toe. De ambachtslieden gingen ook luxe koopwaar verkopen buiten de stad. Steden gingen zich specialiseren: in Gent werkten bijvoorbeeld meer dan de helft van de bevolking in de textiel. Tussen grote steden ontstond handel, ze gingen elkaar dingen verkopen. Zo ontstonden ook de eerste Hanzesteden. Deze steden werkten samen; ze hielpen elkaar waar nodig en kochten elkaars waar. Rijke handelaren ontwikkelden zich tot bankiers, ze leenden geld uit tegen rente.

§4.2

Middeleeuwse steden hadden grote vrijheden. De burgers hadden eigen wetten en rechten. Het leven in de steden was niet bepaald gezond. Er was geen riolering, men woonde dicht op elkaar en het vuilnis werd niet opgehaald. Daardoor gingen er altijd meer mensen dood dan dat er baby’s werden geboren. Veel mensen van het platteland verhuisden naar de steden omdat ze daar meer kansen hadden.

De steden hadden zich ontworsteld aan de greep van de adel. Deze hebben de steden stadsrechten gegeven. In ruil voor die rechten betaalden de steden belasting. Vaak had de heer nog enige invloed via de baljuw, die namens hem de stadsrechtbank voorzat. Voor koningen was het verkopen van stadsrechten aantrekkelijk. Ze profiteerden van de groeiende economie. Op het platteland kregen die boeren meer vrijheid, hierdoor verdween horigheid.

Alleen de burgers profiteerden van de vrijheden in de stad, je moest langer dan een dag en een jaar in de stad wonen om burger te worden. Burgers mochten zich verdedigen voor de stedelijke rechtbank. Ook kunnen ze lid worden van de gewapende schutterij, die de stad beschermden. Ze mochten zich ook toevoegen aan de gilde. Gilden waren enorm belangrijk in de stad. Elk ambacht had zijn eigen gilde, als je een gilde had mocht je deze baan hebben. Had je geen gilde, mocht je geen baan hebben. Eigenlijk is het een soort van club; De gilde vierden feest met de groep en hadden hun eigen uniform. Ook zorgden ze voor leden die bejaard, werkloos, ziek of invalide waren.

De steden werden beschermd door muren, net zoals bij een kasteel. In de avond gingen de muren dicht en de poorten weden opgehaald. Niemand kan naar buiten. De steden moesten zich verdedigen tegen de rovers en legers.

§4.3

In de tijd van de steden en staten vergrootten de Franse en Engelse koning hun macht en begonnen met de vorming van een centraal bestuurde staat, centralisatie. Uit het Frankische rijk ontstonden twee rijken: Duitsland en Frankrijk. De Franse koningen hadden alleen macht in Parijs en omgeving. Sommige leenmannen waren machtiger dan hij. Hij besloot zijn land uit te breiden en oorlog te voeren tegen de Engelsen, die grote stukken land van Frankrijk bezaten. Na de Honderdjarige Oorlog verloor de Engelse koning zijn bezittingen aan Frankrijk. Vanaf nu was de koning het machtigst in het land. Hij ging het land besturen vanuit de hoofdstad; Parijs. Hierdoor was er een proces van centralisatie en staatsvorming.

De Duitse koning was rond 1000 machtiger dan de Franse, maar in Duitsland was er weinig centralisatie. Duitse koningen lieten zich kronen tot keizer in Rome, hier mee wilden ze laten zien dat ze de opvolgers waren van de Romeinse keizers en van Karel de Grote. Ze waren dan koning van Duitsland en keizer van het Heilige Roomse Rijk. Toch konden de koningen de macht van de hoge edelen niet beperken. Dit was de oorzaak van dat er in Duitsland het koningschap niet erfelijk was. De machtigste mensen kozen de koning, daarom was hij afhankelijk van de edelen.

Heel anders ging het in Engeland. De Normandische hertog Willem de Veroveraar veroverde Engeland. Hij gaf veel delen weg aan Normandische edelen, maar hij hield ze wel onder controle. Ze maakten steeds meer koninklijke wetten voor het hele land. Engeland werd de best georganiseerde staat van Europa in de middeleeuwen.

Op het grondgebied van Nederland en België lagen hertogdommen, graafschappen en bisdommen met bisschoppen als heersers. Het grootste deel hoorde bij Duitsland. Graaf Willem II van Holland werd zelfs gekozen tot de Duitse koning, maar voor hij zich wilde laten kronen werd hij gedood. Rond 1430 kwamen de meeste Nederlanden voor het eerst onder één vorst; Filips van Bourgondië / Filips de Goede. Hij had grote delen van Nederland geërfd. Brussel werd de hoofdstad.

Zijn zoon Karel de Stoute veroverde ook nog Gelderland en zette er een centrale rechtbank op. Hij had een dochter, die trouwde met Van Habsburg. Hierdoor kwamen de meeste andere Nederlanden onder het Habsburgse huis.

Staatsvorming en centralisatie waren mogelijk door de toenemende geldeconomie. De koningen konden huursoldaten betalen. In Engeland werd er een parlement gevormd, dit bestond uit drie standen: adel, geestelijkheid en burgerij. Frankrijk kreeg ook een vergadering: de Staten-Generaal. Hierdoor kwam er in een land veel meer een nationaal gevoel.