Hoofdstuk 3 en 4

De graven en hertoggen waren de leenheer’s leenmannen.

Na de dood van Karel de Grote gingen de leenmannen hun leengrond als eigen grond zien en probeerden het op hun kinderen over te dragen. In de 9e eeuw gingen zelfs vazallen hun leenland uitlenen.

het Frankische rijk was in twee rijken uiteen gevallen: Duitsland en Frankrijk.

Door technische verbeteringen in het leger werden ruiters een superieur volk.

• Stijgbeugels
• Marienkolder
• Betere zwaarden en lansen.

De dure uitrusting konden alleen de rijke heren betalen. Zelf waren ze vaak ook ridder en trainde ze getalenteerde boerenzonen op. Hierdoor konden zij de burcht verdedigen. 

Ridderschap: adelijke vereniging  voor ridders. Ze moesten zich laten zien als trouw, eerlijk en moed.

3.4= de verspreiding van het Christendom in Europa.

De rooms-katholieke kerk werd vanuit Rome geleid.

• Het ontstond in het romeinse rijk
• In grotere steden hadden bisschoppen de leiding over de kerk.

  Bisschoppen: hoogste geestelijke in een christelijk gebied.

  Bisdom: gebied van een bisschop.

  Geestelijken: iemand die in dienst is van de kerk. Werden gekozen door bisschoppen.

De bisdommen vormden een kerkprovincie onder leiding van een aartsbisschop.

Paus: de hoogste bisschop.

Zelfs nadat de staatsorganisatie verdween bleef de kerkelijke-organisatie bestaan.

De Byzantijnse keizers (oosten) vonden dat zij de macht over kerk en staat moesten hebben.

Er heersten toen twee machten over de wereld (tweezwaardenleer):

• Die van de paus en bisschoppen
• En de wereldlijke (als behalve kerk) macht  van de keizers en koningen.

Mede daardoor ontstond er een schisma (scheur) tussen het Grieks-Orthodoxe (byzantijse) en rooms-katholieke (westen) christendom. Ook had het rooms-katholieke geloof een paus en het byzantijnse geloof en patriarch.                                                                                                                                               

Monniken/nonnen: man/vrouw die afgezonderd leeft en zijn leven aan God wijdt( door bijv. te bidden). Zij werden niet gekozen door bisschoppen.

Klooster: gebouw waar monniken/nonnen samenkomen.

• Ze mochten geen persoonlijk bezit hebben.
• Ze mochten het klooster niet verlaten
• Ze moesten gehoorzamen aan de abt(hoofd van het klooster).
• Ze moesten zich houden aan een strakke dagindeling (bidden en werken).

Door de bekering van de Frankische koning Clovis verspreidde het geloof zich snel. Hij dreigde een veldslag te verliezen en toen hij de God van zijn christelijke vrouw riep, won hij de veldslag. Hij liet zich dopen.

Dopen: door onderdompeling in het water hoor je bij god.

Vanaf 450 hadden monniken het geloof al naar Ierland gebracht. En vanaf 600 brachten Ierse monniken het naar Brittanie. In 690 trokken monniken naar Nederland om de Friezen te kerstenen.

Kerstenen:  bekeren tot het christendom.

Missionarissen: geestelijke die het woord van God verspreid.

Missionarissen en predikanten waren erg afhankelijk van de bescherming van het Frankische Rijk. Zodra de greep op het noorden verslapte, staken de Friezen de kerken in brand. 

Intussen drong in Frankrijk de islam op.

Voor missionaris Liudger was het bekeren van de Friezen makkelijker dan voor Wiilibrond. Liudger was de zoon van een Friezen edelman en groeide op in Friesland. De friezen zouden hem dus eerder in vertrouwen nemen.

Missionarissen wilden het geloof het liefst zonder geweld verbreiden. Maar meestal slaagde de kerstening pas nadat de heidense leiden op brute wijze waren onderworpen.

Na Karels dood duurde het een tijd voor het christendom weer door kon groeien. Dit kwam doordat stammen uit het noorden probeerde het noorden van Europa te winnen.

Het verschil tussen het Germaanse (heidense) geloof en het christendom:

• Germaanse geloof is met meerdere goden.
• Germanen hadden geen verschil in staat en kerk.

Heiden: hangt niet het ware geloof aan of geen geloof.

Ketter: hangt het verkeerde geloof aan. 

Atheist: iemand die niet in het bestaan van god gelooft.

Agnost: twijfelt.

Heiligen: gestorven die volgens de kerk aanbeden mag. (maria)

Om de heidenen toch in het christendom te laten geloven, zochten ze aansluiting met het heidense geloof. Zo werd Christus geboren op 25 december (de dag van de zon)en pasen gingen ze vieren op het Germaanse lente feest.

Relikwieën: overblijfsel van een heilige die in de rooms katholieke kerk vereerd wordt.

Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 4

4.1= opkomst van handel en ambacht en herleving van de landbouwstedelijke samenleving.

Vanaf 1000 ontstonden er overal steden en gingen mensen over op een landbouwstedelijke samenleving.

Hamburg was de machtigste stad van Noord-Europa en was het internationaal centrum van handel.

In pakhuizen werden goederen opgeslagen.

Hamburgse kooplieden gaven leding aan de Duitse Hanze, een verbond van tientallen handelssteden die kantoren bij elkaar hadden, samen de piraterij bestreden en soms zelfs hun wil oplegden aan hertogen en koningen.

De meeste middeleeuwse steden waren nieuw (niet uit de tijden van de Romeinen). Ze lagen vaak aan rivieren. Omdat verharde wegen ontbraken, waren waterwegen voor de bevoorrading nog belangrijker.

 Verschil romeinse en middeleeuwse steden:

• Middeleeuwse steden hadden geen verharde wegen.
• Middeleeuwse steden hadden geen rechte straten, maar kronkelige straatjes.
• Middeleeuwse steden hadden geen theaters, badhuizen.

Waardoor konden weer steden ontstaan?

• De Vikingen waren klaar met hun invasies en nu kregen de steden weer een kans om te groeien.
• Ook groeide de bevolking. Tussen 1000 en 1300 verdubbelde de bevolking.
• Bossen werden gekapt, moerassen werden drooggelegd. De landbouw kon hierdoor verbeteren.

• Het tweeslag stelsel, waarbij de grond om het jaar braak lag, werd veranderd in het drieslagstelsel.

                                 Drieslagstelsel: akkerbouw waarbij telkens één derde braak ligt, één derde is bezaaid met

                             wintergraan en één derde met zomergraan.

• Ook werd de houtenploeg door een ijzeren ploeg vervangen. (kon dieper)
• Ossen die de ploeg trokken, werden vervangen door paarden. Ze waren sneller en tammer.

   Dankzij de verbeteringen van de landbouw, gingen de boeren te veel produceren. Dit gingen ze verkopen op  de markten (die vlakbij de waterwegen lagen). Hier vestigden zich ook mensen die zich specialiseerden in een ambacht (timerman, schoenpoetser).

In grotere steden maakten ambachtslieden ook producten die over grote afstanden werden verhandeld. Veel steden specialiseerden zich. (Gent= textiel, Italie= specerijen van Arabieren)

Door de oplevende handel ontstond er weer een geldeconomie. Rijke handelaren ontwikkelden zich tot bankieren. Handelaren konden geld inleveren bij de bank, in ruil kregen zij dan een wisselbrief.

Wisselbrief: brief waarmee handelaren geld konden ophalen bij een bank (in het buitenland).

Met de giro konden ze het geld overmaken.

4.2= opkomst van de stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden.

Steden werden vaak getroffen door onheil. Er waren geregeld voedseltekorten en de hygiene was er laag. Er was veel criminaliteit en de mensen woonden dicht op elkaar. Doordat mensen van het platteland naar de stad bleven vertrekken, groeide de bevolking toch. De stad had een grote aantrekkingskracht op de boeren. In de stad was namelijk..

• Welvaart
• Voorzieningen
• Anonimiteit

De steden hadden zich ontworsteld van de greep van de adel. De graaf, hertog of koning had hun stadsrechten gegeven.

Stadsrechten: privileges van een stad. (eigen bestuur, wetten, tol mogen heffen)

Inruil daarvoor betaalden ze belasting. Vaak hield de adel nog wel enige macht via de baljuw.

Baljuw: door een edelman aangestelde rechter en bestuurder in een stad of op het platteland.

De gevolgen

• Vorsten en hoge edelen profiteerden van de geldeconomie, maar het maakte hen ook afhankelijk van de steden.
• Lage adel moest macht inleveren, horigheid en hofstelsel verdwenen.

Wie een jaar en een dag in een stad woonde, kon het burgerrecht kopen. Hij werd daarmee burger.

Maar lang niet alle stadsbewoners hadden het burgerrecht. (arbeiders/werkvolk, geestelijke= kerkelijk recht)

Burgers werden beschermd door de stadsmuren, konden zich verdedigen voor de stedelijke rechtbank, konden lid worden van een gewapende schutterij (zorgde voor veiligheid) en je kon lid worden van een gilde.

Gilde: stedelijke organisatie van een bepaalde ambacht. Het gilde regelde de beroepsopleiding, lette op de kwaliteit en stelden de prijzen vast. Leden van een gilden vierden vaak samen feest en het gilde zorgde voor de leden die bejaard, werkloos waren.

Schepenen: leden van het stadsbestuur en rechtbank. Meestal rijke families.

4.3= het begin van staatsvorming en centralisatie.

Uit het Frankische rijk van Karel de Grote ontstonden twee rijken: Frankrijk en Duitsland.

Frankrijk

Staat : een gebied met duidelijke grenzen.

Het bestuur is in handen van één instantie.

Geweld mag alleen door de overheid worden toegepast.

• Orde: weinig grip. De meeste leenmannen waren machtiger dan de koning.
• Honderdjarige Oorlog (vanaf 1337-1453) tussen Engeland (die gebieden had in Frankrijk) en Frankrijk, uiteindelijk won Frankrijk.
• Centralisatie en staatsvorming

Centralisatie: Ontwikkeling waarbij een land steeds meer vanuit een hoofdstad wordt bestuurt.

Staatsvorming:  Vorming van een overheid met ambtenaren en een door de overheid betaald leger.

Duitsland

• Koningschap: de meeste koningen lieten zich kronen tot keizer in Rome, zo lieten ze zien dat de kerk achter ze stond.
• Orde: Toch konden ze de macht van de hoge edelen niet beperken, het koningschap was namelijk niet erfelijk en de koning werd gekozen door de hoge edelen (kiezen van zwakkeling)

Engeland

• Verovering: in 1066 door hertog Willem de Veroveraar.
• Orde: gaf land aan leenmannen, maar hield zelf de orde. Nam sheriffs in dienst voor het innen van belasting.

Nederland

• Verdeling: op het grondgebied lagen hertogdommen, graafschappen en bisdommen. Het grootste deel hoorde bij het Duitse rijk. (1247 Willem II van Holland werd tot Duits koning gekozen)
• Één vorst: rond 1430 kwam Filips van Bourgondië (Filips de Goede) hij was overal apart hertog, maar begon met het instellen van een centraal bestuur. De hoofdstad was Brussel. Hij inde oa belasting. Zijn zoon, Karel de Stoute, veroverde ook nog Gelderland, maar toen hij in 1477 stierf, werd het nagelaten aan de man van Karels dochter, Habsburg.

Staatsvorming en centralisatie werden mogelijk gemaakt door de toenemende geldeconomie. Koningen konden belasting heffen, waardoor ze ambtenaren, huursoldaten en wapens konden betalen. Daarentegen vroegen veel edelen iets terug voor de belasting die ze betaalden. (land)

Parlement: Volksvertegenwoordiging (in de vroege tijd van de standen:adel, geestelijke, burgerij)

Staten-Generaal: deze ontstond uit het parlement. (1464 eerste in Nederland)

Toch waren de staten nog zwak. De edelen en steden hadden veel privileges en de bewoners voelden zich vaak met alleen hun eigen stad verbonden (geschiedenis en cultuur)

4.4= het conflict tussen de wereldlijke en geestelijke macht.

In 1303 werd paus Bonifatius VIII overvallen en meegenomen door Franse militairen.

Al eeuwen werd er tussen de pauzen en koningen/keizers geruzied over het primaat.

Primaat: Oppergezag. 

Tweezwaardenleer: de koning/keizer (wereldlijke macht) en de paus( geestelijke macht)

Maar in 1075 stelde paus Gregorius VII dat de paus boven de wereldlijke macht stond. Bonifatius vond dat de koningen moesten gehoorzamen.

Ook leken hoefden zich niet meer met de kerk te bemoeien.

Leken: 1. Iemand die niet tot de geestelijkheid hoort 2. Iemand die geen deskundige is.

Hiervoor hadden de wereldlijke veel macht over de geestelijke macht. Zo moesten de geestelijken een investituur tekenen (een gezag) en omdat de bisschoppen van de keizers/koningen afhankelijk waren (ze wilden hun macht gehouden), maakte de keizer/koning hen een hertog/graaf.

Hiervoor hadden de wereldlijke veel macht over de geestelijke macht. Zo moesten de geestelijken een investituur tekenen (een gezag) en omdat de bisschoppen van de keizers/koningen afhankelijk waren (ze wilden hun macht gehouden), maakte de keizer/koning hen een hertog/graaf.

In 1075 benoemde een Duitse keizer de bisschop van Milaan, terwijl de paus al een ander had benoemd. De keizer weigerde aftestappen en de paus deed hem in de ban (uit de kerk zetten).

In 1122 deed de keizer afstand van de investituur.

Ook in Frankrijk kreeg de koning steeds meer macht in de benoeming van bisschoppen. Ook was de kerk steenrijk (belasting en geschenken) en de koningen eisten een deel.

In West-Europa hield de paus de hoogste geestelijke macht. Hij bepaalde wat het juiste geloof was. in de 12e eeuw werd er een speciale rechtbank (inquisitie) tegen ketterij opgestart. Later gingen ze ook heksen vervolgen.

4.5= de expansie van de christelijke wereld.

In 1095 riep paus Urbanus II de ‘heilige oorlog’ uit om Jeruzalem terug te veroveren van de Islam.

Expansie: uitbreiding.

Christelijke ridders verjoegen de Islamieten uit Zuid-Europa en hierdoor gingen de Italianen de zeevaart op de Middellandse Zee overheersen. (1100)

Rond 1050 veroverde de Turken grote deel van de Arabische wereld en het Byzantijnse rijk. Paus Urbanus beloofde de keizer van het Byzantijnse rijk hulp tegen de Turken, maar vertelde de kruisvaarders dat het ging om het beschermen van de pelgrims die in Jeruzalem het graf van Jezus bezochten. 

Pelgrims: gelovige die reist naar een heilige plaats.

De eerste kruistocht naar Palestina in 1096 was een groot succes, maar toonde ook het barbaarse gezicht van het Christelijke Europa. In 1099 vermoordde een het kruisleger een groot deel van de Jeruzalemse bevolking. Jeruzalem werd de kern van het christelijke staatje onder leiding van de kruisridders.

De veroveringen waren mogelijk omdat de islamitische wereld diep verdeeld was.

In 1187 wist Saladin Jeruzalem in te nemen. In 1291 viel Akko, de laatste Christelijke stad in Palestina.

Ook in Spanje en Portugal streden veel christelijke ridders tegen de moslims. Door de reconquista was het laatste Moorse leger verdreven (1492).

Italiaanse handelaren drongen in de 13e eeuw al diep in Azie door.

Marco Polo= belangrijke Europese handelaar.