Hoofdstuk 2: De Griekse wereld

H2 De Griekse Wereld   2.1  van Paleis naar Polis
+ 3000 v Chr. : Landbouw
+ 2000 v Chr: Zeilschepen ipv roeiboten: handel drijven met Mesopotamië en Egypte, veel Egyptische cultuur en techniek wordt overgenomen.
+ 1600 v Chr: steeds meer steden op het Griekse platteland
+ 1450 v Chr: Griekse platteland verovert Kreta: Mykeners het machtigst.
+ 1200 v Chr: Steden en paleizen verdwijnen evenals het schrift en de handel met verre gebieden: de Donkere Eeuwen breken aan (Ongeveer 1100-800 v Chr.)
De dorpjes en gebieden houden wel dezekfde cultuur, taal en Goden, nwe schrift: alfabet

850 v Chr. Stedelijke cultuur Stadstaten (polis)
750-550 v Chr: groei steden, daardoor voedseltekort, opgelost door stichten koloniën in vructbare gebieden.
2.2 Strijden voor de vrijheid
Vele stadstaten: niet 1 rijk door de vele bergen en eilanden
Sparta: 30 oude mannen hebben de macht: oligarchie en Monarchie (koning)
Athene: begin de adel de regering: Aristocratie. Hoplieten (kunnen eigen wapenuitrusting betalen) hebben de meeste politieke rechten. 5e eeuw v. Chr. wordt Athene een democratie (volk)
Atheense democratie: duurt 200 jaar van aristocratie naar democratie:
Door Sociale onrust wordt Solon gevraagd nieuwe wetten te maken Hierdoor wordt de adel minder belangrijk en de handelaren belangrijker (bezitten grond).
+ 546 v Chr: Peisistratos: heeft eigen leger en wordt Tiran (alleenheerser), wel rechtvaardig
+ 528 v Chr: zijn zoon Hippias volgt hem op, eerst zet hij de regering van zijn vader voort, maar na een aanslag op hem waarbij zijn broer omkomt regeert hij met geweld.
Hippias wordt afgezet en er komt een directe democratie in Athene: burgers (mannen, geen vrouwen of slaven) hebben stemrecht in vergaderingen en bepalen het beleid. Politiek= actief zijn als burger in de polis.

De Ionische opstand: Het perzische rijk was het machtigste rijk van zijn tijd geworden (6e eeuw voor Chr.). Ionië hoorde bij het perzische rijk maar daar zaten veel griekse koloniën. De grieken waren ontevreden over de hoge perzische belastingen en toen de griekse zeehandel ook werd belemmerd kwamen de koloniën in opstand (499 v. Chr.) De griekse steden kwamen de koloniën te hulp en bevrijdde hun van de perzische overheersing. Koning Dareios van Perzië bracht een grote legermacht op de been.
De Perzische oorlogen. 490 v. Chr. Gingen de Perzen aan land bij Marathon, 40 km ten oosten van Athene. Athene stuurde een boodschapper naar Sparta voor hulp. Sparta kon om godsdienstige redenen niet helpen voor het volle maan was geweest. Athene had een kleiner leger, viel toch aan en won! Een hopliet rende van Marathon terug naar Athene om te vertellen van de overwinning, hij kon alleen nog zeggen: “we hebben gewonnen” en viel toen dood neer. De perzische koning liet een leger overbrengen via een brug van schepen. De Griekse poleis (meervoud van polis) werkten samen en versloegen de perzische legers, Athene werd eerst nog wel geplunderd door de Perzen.
2.3 Athene en Sparta
Door in de oorlog tegen de Perzen een sterke vloot te bouwen was Athene een supermacht geworden, de enige die tegen Sparta met zijn sterke landleger op kon.
Sparta was een militaire staat. De Hoplieten waren de enige burgers met rechten.Jongetjes werden met 7 jaar bij de moeder weggehaald en in een legerkamp opgevoed tot goede soldaten. Ook meisjes kregen een harde opvoeding met veel sport om stevige moeders te worden. De mannen woonden niet thuis bij hun vrouw maar in een kazerne.
Athene was een democratie. Als je volledig burgerschap (volwassen vrijgeboren atheense mannen) had maakte het niet uit of je arm of rijk was. Athene had veel mooie grote gebouwen (zoals de acropolis), en was het centrum van de cultuur. In Sparta was het heel sober.
De peloponnesische oorlog (431-404 v. Chr).
Athene en Sparta kregen steeds vaker ruzie. Athene plunderde de kusten en sparta plunderde het platteland (Athene had een grote vloot en Spara een sterk landleger). Toen er voor Athene van alles mis ging won Sparta en schafte de democratie in Athene af. Er kwamen 30 machtige mannen in de plaats die voor Sparta waren (de 30). Die waren zo wreed dat ze in 403 v. Chr. Werden verdreven, Athene werd weer een democratie.
2.4  Het hellenisme

Documenten in Egypte zoals uitspraken van een rechter waren (deels) in het Grieks. Zelfs in gebieden waar de bevolking niet of nauwelijks Grieks sprak. Grieks was de taal van de bovenlaag van de samenleving. Wat was de oorzaak van de dominante rol van het Grieks in zo’n groot gebied?
Philippos van Macedonië versloeg in 338 v. Chr. De griekse poleis. Om te voorkomen dat ze daarna weer tegen hem gingen vechten wilde hij met hun samen tegen de Perzen oorlog gaan voeren. Voordat hij dit plan kon uitvoeren werd hij vermoord op de bruiloft van zijn dochter. Zijn zoon Alexander (later Alexander de Grote) die pas 20 was, volgde hem op. Hij voerde het plan van zijn vader uit en veroverde in 10 jaar tijd het grote Perzische rijk. Hij was maar  33 jaar toen hij stierf. Hij had een enorm rijk en zijn generaals vochten onder elkaar om de macht. Het rijk viel in drie stukken uit elkaar. Een in Egypte, een in Azië en een in Griekenland en Macedonië. Vanaf 200 v. Chr. Worden deze rijken veroverd door de Romeinen.
Het hellenisme. Veel soldaten van Alexander blijven in de veroverde gebieden achter en krijgen daar veel macht en aanzien. Ook veel grieken komen over naar de veroverde gebieden en vormen de bovenlaag van de samenleving. Als je wilde laten zien dat je belangrijk was moest je Grieks leren en de griekse gewoonten en cultuur overnemen. De vrienden van Jezus (apostellen) schreven het nieuwe testament (het verhaal van Jezus) niet in het Hebreeuws (hun moedertaal), maar in het Grieks, omdat dat de taal was die in het hele grote gebied werd begrepen. Hellenisme is de verspreiding van de griekse taal en cultuur over het hele rijk van Alexander de Grote. (Hellas is de naam die de Grieken nog steeds gebruiken voor Griekenland).
2.5 Van mythe naar wetenschap
In de oude tijd (bijvoorbeeld tijdens de trojaanse oorlog) geloofden de grieken dat tegenspoed (bijvoorbeeld als de Pest uitbrak), dat het door de Goden kwam die ontstemd waren.
In 430 v. Chr. aan het begin van de Peloponnesische oorlog  brak er in Athene ook de pest uit, Hippokrates (een beroemde arts) ontdekte toen dat geen enkele smid besmet was, hij bedacht dat het kwam door de droge hete lucht en gaf de Atheners de raad thuis goed te stoken, de lijken te verbranden en water te koken voor het te drinken. Vele Atheners werden toen gered.
Bij zaken die voor de oude grieken onverklaarbaar waren gingen ze naar een orakel of waarzegger om te horen welke god ze beledigd hadden. Mythen waren verhalen over de goden, bijvoorbeeld hoe de aarde was ontstaan en over de natuur en de seizoenen. Rond 600 v. Chr. begonnen sommige grieken er anders tegen aan te kijken. Door de handel met Perzië en Egypte waar ze andere denkbeelden hadden en ook wiskunde en sterrenkunde. De filosofen komen op. Filosofen zoeken naar wijsheid (sofia is wijsheid). De eerste folosofen zochten naar de stof waar alles van gemaakt was. Democritos kwam met het idee van onzichtbaar kleine, ondeelbare deeltjes, Atoma. Centrum van de wetenschap was Alexandrië in Egypte.
Vanaf de 5e eeuw voor Christus begonnen de filosofen ook over de mens en de samenleving na te denken. Sokrates kwam tot kennis door het stellen van vragen, als je maar diep genoeg doorvroeg kwam je tot kennis, veel geleerden in die tijd konden zijn vragen niet beantwoorden en ze vonden hem een lastpost. In 399 v. Chr. werd hij ter door veroordeeld. Hij heeft eeuwen lang veel invloed gehad. Aristoteles vond dat sommige mensen van nature slaaf waren en zo ook het beste gebruikt konden worden.