Hoofdstuk 2

Geschiedenis samenvatting H2
Begrippen:
Polis: Griekse stadstaat: een stad met het omringend gebied.
Ongelijkheid: verschillen tussen mensen in bezit, macht of rechten.
Slavernij: systeem waarin mensen het eigendom zijn van iemand anders en dus onvrij zijn en geen rechten hebben.
Burgerrecht: het recht dat gegeven was aan de bewoners van een polis die land bezaten. In een democratie mochten mannen met burgerrecht de stad besturen.
Monarchie: vorm van bestuur waar de macht naar de koning gaat.

Tirannie: vorm van bestuur waarbij één man alle macht krijgt. Meestal met geweld .
Aristocratie: vorm van bestuur waarbij de macht naar edel(en) gaat.
Democratie: een vorm van bestuur waarbij het volk via stemming beslist wie de bestuurders zijn. In Athene mochten alleen mannen met burgerrecht deelnemen aan de democratie.
Griekse goden: de Grieken geloofden dat de goden hun leven en dood bepaalden en de hele wereld bestuurden met hun natuurkrachten. De Griekse goden vormden één grote familie.
Olympische spelen: sportwedstrijd voor alle Grieken, die vanaf 776 v.C. eens in de 4 jaar werd georganiseer voor de oppergod Zeus in Olympia.
Orakel: Heiligdom waar een god via een priester(es) voorspellingen doet. De voorspelling zelf wordt ook een orakel genoemd.
Mythen: een verhaal over goden of halfgoden of een verhaal dat voor waar wordt aangenomen, maar niet helemaal op feiten berust.
Cultuur: alles wat door een samenleving wordt gemaakt en bedacht zoals gewoontes, tradities, kunstvormen ( bouwkunst, beeldhouwkunst, literatuur en toneel) en wetenschap.
Wetenschap: het verzamelen van kennis door een verschijnsel te bestuderen. Wetenshappers zoeken naar verklaringen en proberen bewijzen te vinden.
Filosofen: iemand die zoekt naar wijsheid en kennis om de wereld en de mens beter te begrijpen. Kenmerkende aspecten
- de levenswijze van jagers en verzamelaars

- het ontstaan van landbouw en landbouwsamenleving
- het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
- politiek en wetenschap in de Griekse stadstaat
- klassieke vormentaal
Paragraaf 2
• Athene
• Een stadstaat wordt ook een polis (mv poleis) genoemd.
• Een gemiddelde polis had 1000 inwoners. Alleen Athene en Sparta waren een stuk groter.
• Iedere polis bepaalde zelf hoe het bestuur was en welke regels er waren.
• De Grieken voelde zich bijvoorbeeld meer Spartaan dan Griek.
• In Griekenland was er weinig vruchtbare grond. Alleen in de bergdalen en op sommige plaatsen langs de kust was de grond geschikt voor landbouw.
• Ze verbouwden vooral graan, druiven en olijven.
• Om er voor te zorgen dat iedereen genoeg eten had werd er ook handel gedreven.

• De Grieken waren goede scheepsbouwers en handelden in het hele Middellandse Zeegebied. Ze verkochten aardewerk, wijn en olijfolie.
• De man deed taken zoals op het land werken. Hij zorgde voor het inkomen van het gezin en bepaalde met wie zijn dochters gingen trouwen en kon zijn zonen onterven.
• Alleen jongens kregen onderwijs.
• Sport was een belangrijk deel van hun opvoeding.
• Jongens uit minder rijke families kregen minder lang onderwijs dan jongens uit rijke families.
• On rijke families stond de vrouw aan het hoofd van de huishouding. Zij hield toezicht op de huisslaven en beheerden het geld.
• Sparta
• De Spartanen hadden in de 8e eeuw hun buurland Messenië veroverd. De bewoners van dit vruchtbare gebied waren nu eigendom van Sparta.
• De bewoners werden heloten genoemd. Zij mochten op hun eigen land blijven werken.
• Er was alleen één probleem: er waren meer heloten dan Spartanen.
• Om de baas te blijven was alles in Sparta gericht op het voeren van oorlog.
• Spartaanse jongens van 7 jaar werden opgeroepen voor militaire training.
• Ze werden in een kudde (klas) gezet. Hierin werden ze getraind om pijn, honger, dorst en slaapgebrek te weerstaan.

• Als ze alles goed hadden gedaan waren ze op hun 30 klaar met hun training. Ze kregen ook een stuk land aangewezen wat werd bewerkt door slaven. Je kreeg dan ook burgerrecht
• Tussen hun 18e en 20e gingen Spartaanse meisjes trouwen. Ze hoefden niets aan het huishouden te doen want dat deden de heloten voor hen. • In Griekenland was er veel ongelijkheid tussen vrije mensen en slaven.
• Slavernij was in het oude Griekenland heel normaal. Als slaaf zijnde had je geen rechten en was je iemands eigendom.
• Je was slaaf als je ouders slaaf waren of als je in een oorlog krijgsgevangen werd genomen.
• Slaven werkten in mijnen, als roeier op schepen, in het huishouden of als leraar.
• Heel soms werden slaven vrijgelaten of ze kochten ze zichzelf vrij.
• Er waren ook verschillen tussen vrije mensen onderling.
• In veel poleis kregen vrije mannen, die land en een wapenuitrusting hadden, het burgerrecht.
• Alleen burgers mochten meebeslissen in de politiek. Arme vrije mannen, vreemdelingen en vrouwen mochten dat niet.
• Omdat de heloten als boer werkten hoefden de Spartanen niet op het land te werken.
• Alleen de Spartanen die hun militaire training hadden volbracht kregen burgerrecht.
Paragraaf 3
• Politiek in Athene

• Onder politiek verstaan we alles wat te maken heeft met het besturen van een land.
• De Griekse poleis waren in het begin vaak een monarchie. Dit was ook zo in Athene.
• In een monarchie heeft een koning de macht. De raad van ouderlingen (wijze oude mannen) hielp hem bij het bestuur.
• De Griekse poleis hadden onderling vaak ruzie. Deze conflicten werden uitgevochten door zwaarbewapende soldaten. Dit waren rijke mannen, die zelf hun wapenuitrusting betaalden. In ruil voor het beschermen van hun polis kregen ze inspraak in het bestuur. Zo ontstond de aristocratie.
• Deze edelen kwamen een paar keer per jaar samen in de volksvergadering en namen samen beslissingen. Zij kregen, net als de koning vroeger, advies van de raad van ouderlingen.
• Soms lukte het één man om aan de macht te komen. Dat heet tirannie.
• Rond 590 v.C. werden in Athene nieuwe wetten aangenomen waardoor ook ‘gewone’ burgers voortaan mee moesten vechten in het leger. Ook zij wilden nu mee kunnen beslissen over zaken zoals oorlog en vrede.
• In 508 v.C. was het zover dat alle Atheense mannen met burgerrecht, ouder dan 18 jaar, mee mochten beslissen  in de volksvergadering. Hierdoor was Athene een democratie geworden. De vergadering kwam ongeveer 40 keer per jaar bijeen.
• In het begin werkte de volksvergadering nog niet zo goed. Rond 460 v.C. bedacht de Atheense legerleider Perikles hiervoor een oplossing: voortaan kregen de burgers voor het bijwonen van de volksvergadering een dagvergoeding.
• Politiek in Sparta

• Net als in Athene was er in Sparta een volksvergadering. Alle Spartaanse mannen die ouder waren dan 30 jaar besloten mee over de polis. Tot hun 30e hadden Spartaanse mannen geen tijd voor politiek, omdat ze eerst hun militaire trainging af moesten ronden. De volksvergadering koos jaarlijks 5 mannen die het dagelijks bestuur regelden.
• Daarnaast waren er 2 koningen. Zij voerden het leger aan in oorlogstijd. Ze waren met zijn 2 en zodat als een koning dood zou gaan tijdens een oorlog ,het Spartaanse leger nog steeds een  bevelhebber had. In vredestijd waren de twee koningen priester en spraken ze recht.
• De koningen werden gecontroleerd door het dagelijks bestuur.
• De volksvergadering koos ook 28 mannen voor de raad van ouderlingen. Deze mannen moesten ouder dan 60 zijn en gaven tot aan hun dood raad aan de koningen en aan het dagelijks bestuur.
• De Peloponnesische oorlog
• Athene en Sparta waren heel verschillend maar op hun eigen manier heel succesvol. Zowel Athene als Sparta wilde in Griekenland de machtigste en sterkste zijn.
• In eerdere oorlogen hadden Sparta en Athene samengewerkt maar in 431 v.C. ging het mis…
• Athene en Sparta hadden allebei hun eigen bondgenootschap. Athene probeerde een van de bondgenoten af te pakken van Sparta. Sparta reageerde hierop met een aanval op Attika (Atheens gebied).
• Zo begon de Peloponnesische oorlog. De oorlog heet zo omdat de Spartanen op het eiland Peloponnesos woonden.
• Het duurde bijna 30 jaar voordat de Spartanen de Atheners versloegen. In 405 v.C. vernielde Sparta de Atheense vloot. Zo kon er geen graan meer worden vervoerd naar Athene.
• Heel erg verzwakt gaf Athene zich een jaar later over.

• Paragraaf 5
• De kunst van de Grieken is door de eeuwen heen veel nagemaakt. De Grieken wilden dat hun beelden levensecht leken. Hun beelden moesten volmaakt zijn: dat was goddelijk. Daarom bestudeerden de beeldhouwers het lichaam van top tot teen.
• In de bouwkunst probeerden de Grieken ook perfectie te bereiken. De tempels voor goden moesten ook zo mooi mogelijk worden. Hoogte, breedte en lengte moesten met elkaar in evenwicht zijn. Om dat te berekenen werden er wiskundige berekeningen gemaakt. Grieken wilden voor alles een verklaring. In het begin vonden ze dat in mythes. Later gingen geleerden verklaringen in de natuur zelf zoeken.
• Hippocrates ontdekte dat sommige ziekte een hele andere oorzaak hadden. Hij zag dat mensen ziek werden als ze ongezond leefden. Griekse wetenschappers wilden weten hoe de mens, natuur en heelal in elkaar zaten. Eén geleerde vermoedde dat de wereld was opgebouwd uit hele kleine stukjes: atomen. Echt bewijzen kon hij niet, maar het was het begin van verschillende wetenschappen: wiskunde en natuurkunde.
• Sommige geleerden onderzochten niet de natuur, maar stelden vragen over mensen wat ze doen en denken.
• De filosoof Socrates probeerde mensen iets te leren door hun vragen te stellen. Alleen als je veel kennis bezit, kun je goede besluiten nemen. In de polis Athene zagen ze Socrates als een gevaar. Hij zou een slechte invloed op de jeugd hebben.
• Hij werd voor de rechtbank gesleept en moest een gifbeker drinken.