Hoofdstuk 1, WO 1

Geschiedenis Hoofdstuk 1 · Eerste Wereldoorlog: oercatastrofe van de 20ste eeuw - direct gevolg van oorlog: communistische revolutie in Rusland - indirect gevolg van oorlog: opkomst van fascisme en nationaal-socialisme 1.1 Turken hebben Balkan eeuwenlang bestuurd, maar in loop van 19e eeuw brokkelde hun rijk in Europa af en in de plaats kwamen er kleine nationale staten - Griekenland - Servië - Roemenië - Bulgarije
Deze vochten herhaaldelijk tegen Turken en tegen elkaar om grondgebied te vergroten. Tegelijkertijd probeerden Rusland en Oostenrijk-Hongarije grondgebied en invloed op Balkan te vergroten · 1878: Turken hadden zich teruggetrokken uit Bosnië-Herzegovina en dit gebied was onder bestuurd van Oostenrijk-Hongarije gekomen · 1908: Oostenrijk-Hongarije annexeerde het gebied; tot grote woede van Servië Er woonde een minderheid van Serviërs en ze streefden naar incorporatie van deze minderheid in een grotere Servische staat. Ze bleven vasthouden aan het doel op termijn alle Serviërs te verenigen in 1 staat. ~ incorporatie: inlijving of opneming à in een groter geheel opnemen · 28 juni 1914: bezoek aan Sarajevo (hoofdstad Bosnië-Herzegovina) door Habsburgse kroonprins Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie

Servische nationalisten bedachten een aanslag op troonopvolger in verwachting zo opstand tegen Serviërs in Bosnië-Herzegovina uit te lokken § 11.37uur: Servische student Gavrilo Princip schoot Franz en zijn vrouw dood à begin van reeks gebeurtenissen die leidde tot WOI 1.2 Regering Oostenrijk-Hongarije vermoedde betrokkenheid van Servische autoriteiten bij aanslag en besloot moorden aan te grijpen om Servië zwaar te straffen. - harde optreden moest ook dienen om toenemende nationalisme onder veel volkeren binnen grenzen van Habsburgse monarchie af te schrikken
Maar Wenen realiseerde zich dat Rusland Servië steunde · 5 juli 1914: Wenen zond brief van keizer Franz-Jozef naar Berlijn voor Duitse keizer
Hij vroeg om steun van Duitsland om Servië als politieke factor op Balkan uit te schakelen
Duitsland beloofde steun - wilde bondgenoot Oostenrijk-Hongarije niet in steek laten
Duitsland rekende erop dat Rusland Servië niet te hulp zou schieten, want dan zouden ze met Duitsland in aanvaring komen - Als Russen Serviërs inderdaad niet zouden helpen, zou prestige van Duitsland enorm toenemen ~ prestige: zedelijk overwicht, invloed, aanzien · 23 juli 1914: Oostenrijk-Hongarije zond ultimatum met harde eisen aan Servië - als Servië niet binnen 48uur alle eisen zou inwilligen, zou er oorlog komen tussen landen ~ ultimatum: laatste eis bij diplomatieke onderhandeling, waarvan afwijzing gelijkstaat met oorlogsverklaring · 28 juli 1914: Oostenrijk-Hongarije verklaart Servië de oorlog
Het leek op zoveelste Balkan-conflict, maar crisis breidde zich razendsnel uit - Rusland was niet van plan Servië in steek te laten en politieke nederlaag op Balkan incasseren, waardoor het prestige en invloed zou verliezen - Rusland vertrouwde op bondgenoten om Duitsland in toom te houden · 29 juli: Oostenrijks-Hongaars leger bombardeert Belgrado en Russen beginnen met gedeeltelijke mobilisatie ~ mobilisatie: het mobiel maken van het leger
Duitsland reageerde met gelijksoortige maatregelen

Rusland kondigt een dag later volledige mobilisatie af · 31 juli 1914: Berlijn zond ultimatum aan Rusland met eis dat Rusland alle voorbereidingen voor oorlog binnen 12 uur terug moest draaien - Rusland reageerde niet · 1 augustus 1914: Duitsland verklaart oorlog aan Rusland - Frankrijk en Groot-Brittannië lieten Rusland niet in steek, omdat ze bang waren dat een Duitse overwinning zou leiden tot Duitse hegemonie op het Europese continent ~ hegemonie: overwicht, overheersing · 4 augustus 1914: Duitse troepen marcheren in de morgen België binnen 1.3 Dieperliggende oorzaken van WOI: · wedloop om koloniën - internationale spanningen nemen toe - nieuwe machten als Italië, Duitsland, Japan en VS wilden ook koloniën § koloniën zijn belangrijk ▫ om grondstoffen voor industrie te importeren ▫ afzetgebieden voor industrie ▫ boden mogelijkheden voor investeringen ▫ vestigingsmogelijkheden voor emigranten ▫ steunpunten en bunkerplaatsen voor oorlogsschepen ▫ soldaten uit lokale bevolking rekruteren voor legers · koloniën gaven moederland groot prestige; hoe meer koloniaal gebied, hoe groter aanzien · koloniale expansie verliep niet zonder conflicten - koloniale mogendheden vochten voortdurend tegen lokale bevolkingen en regelmatig tegen elkaar om koloniaal bezit · territoriale spanningen binnen Europa - conflicten versterkte onderlinge wantrouwen · bondgenootschappen - om sterker te staan, zochten grote mogendheden bondgenoten § begin 20e eeuw: Europa verdeelt in 2 vijandige blokken - Driebond: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Italië - Triple Entente: Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië · wapenwedloop - kwam door wantrouwen tussen vijandige blokken - expansie van legers ging steeds sneller à vergrootte wantrouwen tussen Europese staten nog meer
Belangrijkste tegenstellingen in Europa: · Oostenrijk-Hongarije ↔ Rusland - Beide landen wensten versterking van hun grondgebied en invloed op de Balkan · Oostenrijk-Hongarije ↔ Italië - Italië claimde grondgebied (o.a. Tirol en Istrië) van Oostenrijk-Hongarije · Duitsland ↔ Frankrijk - Na Franse-Duitse oorlog van 1870 – 1871 annexeerde Duitsland Elzas en Lotharingen. Frankrijk wilde dit gebied terug en wilde revanche voor de nederlaag · Duitsland ↔ Groot-Brittannië - De bouw van een Duitse slagvloot met de thuishaven in de Noordzee leidde tot een wapenwedloop met Groot-Brittannië 2.1 Schlieffenplan
Duitsland wilde Frankrijk verslaan voordat Rusland zijn leger naar de Russisch-Duitse grens had kunnen dirigeren. Om Frankrijk snel te verslaan wilden de Duitsers met een groot deel van hun leger door België trekken om vervolgens het Franse leger in de rug aan te vallen. Het neutrale België weigerde Duitse legers een ongehinderde doortocht. · 4 augustus 1914: aanval op vestingstad Luik
Na enkele dagen viel de vesting en de Duitse opmars begon. Bij Marne (ten oosten van Parijs) draaide het Duitse leger naar oosten in overtuiging het Franse leger in tang te hebben. Een deel van Franse leger en het Engelse expeditieleger waren ontkomen aan omsingeling en konden vanuit zuiden de Duitse legers aanvallen. · 6 tot 9 september 1914: slag aan de Marne uitgevochten
Duitse leger gedwongen terug te trekken naar rivier Aisne à plan was mislukt. Duitsland werd alsnog gedwongen tweefrontenoorlog te vechten ~ tweefrontenoorlog: 1 land moet tegelijk aan 2 verschillende grenzen een oorlog uitvechten
Beide partijen proberen bondgenoten te krijgen · Duitsland en Oostenrijk-Hongarije: Centralen - Osmaanse Rijk en Bulgarije · Triple Entente: Geallieerden - Japan, Italië, Roemenië en Griekenland · april 1917: VS verklaart oorlog aan Duitsland

Door uitbreiding kreeg oorlog een mondiaal karakter; zwaartepunt lag in Europa
In oosten begon Rusland een dubbel offensief tegen Oost-Pruisen en Oostenrijk-Hongarije - augustus/september: Rusland werd in Oost-Pruisen verslagen en verdreven - tegen Oostenrijk-Hongarije wist het Russische leger aanvankelijk terreinwinst te boeken · eind 1914: Duitsland en Oostenrijk-Hongarije gingen over tot een tegenoffensief en dreven Russische legers terug
Op de Balkan leden de Geallieerden veel nederlagen, alleen in Griekenland wisten de Geallieerden zich te handhaven · mei 1915: ook gevochten aan Italiaans-Oostenrijkse grens - stellingenoorlog, waarbij bergachtig terrein operaties verder bemoeilijkte · op zee legden Britten een blokkade in de Noordzee - aanvoer van grondstoffen werd afgesneden - Duitse vloot slaagde er niet in blokkade te doorbreken à op lange termijn ontstonden er in Duitsland tekorten aan grondstoffen en voedsel · Duitsland reageerde met inzet van duikboten - Britse overzeese handel gevoelig getroffen, maar ook neutrale schepen werden geraakt · april 1917: VS verklaarde oorlog aan Duitsland 4.1 · april 1917: VS verklaarde oorlog aan Duitsland, maar ze moesten eerst nog een leger opbouwen en dat naar Europa verschepen; dit duurde een jaar - door Vrede van Brest-Litovsk in maart 1918 zag Duitse legerleiding kans om oorlog in Frankrijk te beslissen voordat de Amerikanen er waren
Duitsland haalde legers uit Rusland en trok zoveel mogelijk soldaten uit Balkan en Italiaans front terug. · maart 1918: Duits offensief begon - men slaagde erin Geallieerden terug te dringen, maar geplande doorbraak mislukte · juli 1918: Geallieerden (versterkt met Amerikanen) begonnen tegenoffensief - ze drongen Duitse leger terug · eind september: Duitse legerleiding kreeg berichten dat Bulgarije op punt stond in te storten · 29 september 1918: Ludendorff deelde politieke leiding mee dat leger ieder moment kon instorten en dat Duitsland onmiddellijk wapenstilstandsverzoek moest doen - dat verzoek zou bij voorkeur gedaan moeten worden onder verantwoordelijkheid van nieuwe regering die steunde op brede meerderheid in parlement 4.2 · 1 oktober: liberale prins Max van Baden werd rijkskanselier in Duitsland
3 dagen later deed hij aan Amerikaanse president Wilson verzoek om wapenstilstand en vredesonderhandelingen op basis van 14 punten · 8 januari 1918: Wilson formuleert 14 punten als Amerikaanse oorlogsdoelen
1. Afschaffing geheime diplomatie
2. Vrije zeevaart
3. Vrije wereldhandel
4. Bewapeningsbeperking
5. Regeling van alle koloniale aanspraken, met inachtneming van het zelfbeschikkingsrecht en de belangen van de koloniale machten
6. Ontruiming van Rusland door Duitsland

7. Herstel van België 8. Teruggave van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk
9. Vaststelling van de grenzen van Italië volgens het nationaliteitenprincipe
10 – 12. Zelfbeschikkingsrecht voor de volkeren van Oostenrijk-Hongarije, de Balkan en de niet- Turkse volken van het Turkse rijk
13. Stichting van een onafhankelijke Poolse staat
14. Oprichting van een Volkenbond ~ bewapeningsbeperking: verminderen bewapening ~ zelfbeschikkingsrecht: recht van volk om te beslissen over zelfstandigheid en regeringsvorm, zonder inmenging van buitenaf ~ Volkenbond: organisatie staten, moest oorlogsgevaar verminderen · 29 oktober 1918: Duitse vloot begon een muiterij - muiterij breidde zich snel uit en overal werden arbeiders- en soldatenraden opgericht · 30 oktober 1918: Turkse Rijk sluit wapenstilstand · eind oktober: Tsjechen, Joegoslaven en Hongaren proclameren onafhankelijkheid en Oostenrijk-Hongarije valt uiteen · enkele dagen later: Oostenrijk-Hongarije accepteert wapenstilstand · 9 november 1918: keizer Wilhem II doet afstand van troon - vlucht een dag later naar Nederland · 11 november 1918: Habsburgse keizer doet afstand van troon · 11 november 1918: Duitsland ondertekent wapenstilstand - Duitse leger trok zich terug achter Rijn en leverde grote hoeveelheden oorlogsmateriaal in - Duitse vloot werd naar Groot-Brittannië gebracht 4.3 · 12 januari 1919: in Parijs begonnen onderhandelingen tussen geallieerde mogendheden over vredesregeling met Centralen · onderhandelingen gedomineerd door tegenstelling tussen VS en Frankrijk - Frankrijk wilde geen nieuwe Duitse aanval en dat kon volgens Franse premier Clemenceau het beste door Duitsland zoveel mogelijk te verzwakken - VS wilde nieuwe, stabiele, rechtvaardige wereldorde en daarin paste geen hardvochtige behandeling van Duitsland · Frankrijk kreeg op meeste punten zijn zin · 7 mei 1919: Duitsland, dat niet deelgenomen had aan besprekingen, kreeg tekst van vredesverdrag voorgelegd - Duitse vertegenwoordigers probeerden bepalingen te verzachten - daarop eisten Geallieerden ondertekening en dreigden met hervatting van oorlog · 28 juni 1919: Duitse vertegenwoordigers ondertekenden Verdrag van Versailles
Belangrijkste bepalingen van het Verdrag van Versailles: · Duitsland verloor een aantal gebieden - Eupen en Malmedy aan België - Elzas en Lotharingen aan Frankrijk - Posen en West-Pruisen aan Polen - Noord-Sleeswijk aan Denemarken - Danzig werd een vrijstaat - Saarland kwam voor 15 jaar onder beheer van de Volkenbond - linker Rijnoever werd verdeeld in 3 bezettingszones die geleidelijk zouden worden ontruimd - Duitsland verloor al zijn koloniën · Militaire bepalingen: - Duitse leger beperkt tot 100.000 man - Duitsland mocht geen tanks, vliegtuigen en slechts een kleine vloot hebben - het westelijk grensgebied, tot 50 km ten oosten van de Rijn, werd gedemilitariseerd - om naleving van de bepalingen te controleren kwamen er controlecommissies van de Geallieerden in Duitsland · Economische bepalingen: artikel 231 “Verbonden en geassocieerde regeringen verklaren, en Duitsland erkent, dat Duitsland en zijn bondgenoten als aanstichters verantwoordelijk zijn voor alle verliezen en schade, die de geallieerde en geassocieerde regeringen tengevolge van de oorlog, waartoe ze door de aanval van Duitsland en zijn bondgenoten werden gedwongen, hebben geleden.” - Duitsland moest verplicht herstelbetalingen doen - Duitsland moest goederen leveren (grootste deel van handelsvloot, kolen, machines, spoorwegmateriaal, etc.) - Duitsland moest in termijnen betalen voor wederopbouw van Frankrijk en België · Uitlevering van oorlogsmisdadigers en van de keizer - Wilhelm II werd in artikel 227 aangeklaagd wegens ‘het overtreden van de internationale moraal en het schenden van verdragen’ - hij diende zich te verantwoorden voor ene internationaal tribunaal
Korte tijd later volgde vredesverdragen met Oostenrijk, Bulgarije, Hongarije en Turkije. · Oostenrijk moest in het Verdrag van St. Germain zelfstandigheid van Hongarije, Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië en Polen erkennen en verloor gebied aan Italië · Anschlussverbot: het resterende Oostenrijk mocht zich niet aansluiten bij Duitsland · Hongarije verloor in het Verdrag van Trianon aanzienlijke gebieden aan zijn buurlanden · Van het Turkse Rijk bleef bij het Verdrag van Sèvres niet meer over dan Klein-Azië en een klein gebied in Europa