Hoofdstuk 1 Tijd van Jagers en Boeren

Kenmerkende aspecten

• §1:  de levenswijze van de jagers-verzamelaars

ontstaan van landbouw, landbouwsamenleving

• §2: ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
• §3: ontstaan van landbouw, landbouw samenlevingen

ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

inleiding

Neanderthalers = voorloper van de moderne mens. Stierf rond 30.000 v. Chr. uit

• Leefden van jacht + verzamelden voedsel
• Trokken rond à op zoek naar voedsel
• Geen schrift
• Leefden symbolisch à gaven vw andere functies dan meest voor de hand liggende. Maakten sierraden + nuttige voorwerpen bijv. Bijlen, mensen en speerpunten
• Begroeven doden

Tot 3000 v. Chr. à schrift ontstond in midden-oosten.

Homo sapiens sapiens = moderne mens

Nieuwe steentijd/Neolithicum à uitvinding landbouw + veeteelt. Mensen gingen sedentair leven (=wonen op 1 plek). Rond 11.000 v. Chr.

Trechter beker cultuur à boeren

Achtergrond à jagers

§1

• Rond 11.000 v. Chr. – uitvinding van de landbouw (veeteelt + akkerbouw) in het Midden-Oosten. Duurde nog duizenden jaren voor buiten het Midden-Oosten.
• Neolithische Revolutie / landbouwrevolutie. Kritiek: door geen schrift, oorzaken + gevolgen alleen aan de hand van ongeschreven bronnen vaststellen.
• Paleoantroplologen = wetenschappers die onderzoek doen naar de oorsprong en ontwikkeling van mensachtigen en de mens.
• Eerste mensachtige drie miljoen jaar geleden in Afrika.
• = geloven in gecreëerde schepping, werk van God/meerdere goden.
• Paleolithicum/oude steentijd = periode van de jagers-verzamelaars.

Jagers-verzamelaars

• nomaden (=geen permanente woonplek, trekken rond in seizoensgebonden routes om in hun levensonderhoud te voorzien)
• leefden in kleine groepen en in tijdelijke hutten.
• weten niet veel van hun cultuur (=gevoelens, ideeën, gebruiken)
• begroeven doden met voorwerpen à wat de overledene deed, belangrijk vond, status.
• Gebruikten bijlen, messen en pijl- en speerpunten.

Overgang naar landbouw

• Ohalo-cultuur = waren jagers-verzamlaars, geen nomaden. Rond 20.000 v. Chr. Klimaat in Midden-Oosten gunstig à plaatselijk voedsel in overvloed en niet hoeven rond te trekken.
• Natufiërs = rond 12.000 v. Chr. Hadden permanente bewoning, leefden in kleine dorpen met ong. 150 mensen, natuur rondom genoeg voedsel. Rond 11.000 à klimaat veranderde, landbouw ontstond à bevolking nam toe + nederzettingen.
• Vruchtbare Halvemaan = gebied in Midden-Oosten, landbouw uitgevonden.
• rond 5000 v. Chr. Neolithische revolutie ook in West-Europa. Waarschijnlijk bevolking te groot en niet genoeg landbouwgrond om iedereen te voeden, dus zijn ze naar andere gebieden getrokken.
• Omstreeks 5300 v. Chr. Eerste landbouwers in Zuid-Limburg.

Agrarische samenleving (= landbouw samenleving)

• Sedentair (= vaste plek vestigen)
• Stevig gebouwde boerderijen, meestal met hout nog.
• Landbouwwerktuigen: sikkels, ploegen of maalstenen.
• Bezittingen namen toe, vanwege leven op 1 plek à statusverschillen, sociale ongelijkheid en sociale hiërarchie (rangorde, sociale klassen)
• Veel bezit, veel aanzien en dus soms ook leiding over een groep.

§2

• Landbouwopbrengsten namen toe, bevolking groeide. Dorpen à stedelijke gemeenschappen.
• Nadelen van verstedelijking: criminaliteit en milieuproblemen (water wordt vies).

Succes van de irrigatielandbouw

• Rond 6500 v. Chr. In Soemerië aan de Eufraat en de Tigris de eerste dorpen. Oogsten succesvol door irrigatielandbouw (=het vruchtbare slib van de oevers gebruiken en via kanaaltjes en dammetjes rivierwater ernaartoe te leiden)
• sociale gevolgen:

• Boeren die keer op keer rijkere oogst binnenhaalden, meer aanzien en macht. Uiteindelijk politieke leiders, één daarvan een soort koning à gaf leiding aan de organisatie van het irrigatiesysteem en bouw van grote publieke werken (tempels).
• Steden/koningen onderling streden om meeste macht en invloed in Soemerië à leidde tot oorlogen à stadsmuren.

• Rond 3500 v. Chr. Stedelijke nederzettingen (= kleine staten ter grootte van een stad en haar directe omgeving, met voor elke stad een eigen vorm van bestuur). Stadstaat Uruk het grootst à ‘moeder der steden’ genoemd.

Kenmerken stadsstaten

• Godsdienstig centrum
• Specialisten (= ander beroep dan boer)
• Gebruik van het schrift
• Hiërarchische opbouw van de samenleving (=sociale klassen):

• Slaven (meestal krijgsgevangenen)
• Boeren (grootste deel van de bevolking)
• Ambachtslieden (vervaardigen gereedschappen, kleding, bouw)
• Priesters, polytheïstische godsdienst (meerdere goden aanbieden)
• Koning , reageerde namens de goden op aarde. Hij was opperbevelhebber van het leger, opperrechter en bestuurde de stad.

• In de Soemerische stadstaat, de ziggurat (trapvormige tempeltoren) à dichter bij goden komen. Belangrijkste god van de stad vereerd. Economische functie: rondom goederen verhandeld.
• Belasting, boeren moeten groot deel van hun oogst inleveren in ruil voor bescherming en onderhoud van het irrigatiesysteem. Er is sprake van een re-distributie, herverderling: het ingeleverde graan werd aan de rest van de trap onderverdeeld als ‘loon’ of handel met andere steden.
• Rond 33.000 v. Chr. Einde prehistorie à Het schrift (spijkerschrift) in Soemenië: logogrammen (=herkenbare afbeeldingen). Gebruikt voor economische zaken. Later ontwikkelde zich hieruit klanktekens à hele woorden en zinnen maken à schrift nu gebruikt voor boekhouding, regels, wetten, religieuze en historische verhalen.
• scholen gesticht om het schrift te lezen en schrijven, maar een klein deel van de

bevolking à schrijvers kregen daardoor meer aanzien.

Kenmerken staat

• Samenwerking steden à gedwongen of soms vrijwillig. Voordelen economisch en militair gebied à grotere en duidelijk begrensde gebieden, wel onder bewind van een eigen bestuur (koning).
• Stedelijke gemeenschappen ook wel oude beschavingen genoemd (=uitgegroeid tot complexe en hoog ontwikkelde culturen, waarin zaken zijn uitgevonden en structuren zijn ontwikkeld die wij in onze tijd terugzien).
• erkend gebied met grenzen en eigen bestuur.

§3

• Egypte eerste natiestaat. Europa pas in de 19e eeuw.
• Eenheidsvorming in Egypte door religie en het bestuur van de farao.
• Egypte ontstaat doordat vanaf 5000 v. Chr. De eerste boeren zich vestigen in het Nijldal à gevlucht voor de droogte door klimaatverandering (woestijn).