Hoofdstuk 1, Jagersverzamelaars

Samenvatting GS

Kernbegrippen:
- Agrarisch = Betrekking hebbend op de landbouw.
- Cultuur = Geheel van voortbrengselen van een gemeenschap.
- Jagers verzamelaars = Groep mensen, meestal zonder vaste woonplaats, die leeft van de
jacht en het verzamelen van gewassen.
- Landbouwsamenleving = Maatschappij waarin het natuurlijke milieu wordt aangepast ten
behoeve van de productie van planten en dieren voor menselijk gebruik.
Volgens archeoloog Christan Thomsen (1863) kan de Prehistorie worden onderverdeeld in de Steentijd, de Bronstijd en de IJzertijd.

Wanneer men oude voorwerpen vindt die door de mens gemaakt zijn spreken ze van artefacten.

1.1 De levenswijze van jagersverzamelaars:
De jagersverzamelaars trokken rond van gebied naar gebied waar ze hun voedsel verzamelden. Ook jaagden zij op wild. Omdat jagersverzamelaars een nomadisch bestaan leidden, hadden zijn ook maar weinig bezit. Jagersverzamelaars leefden in een band. Zo’n band bestond meestal uit een groep van niet meer dan 100 mensen, waarbinnen alle maatschappelijke functies waren verdeeld. Grote statusverschillen kenden de jagersverzamelaars niet, ze waren egalitair (of non-hiërarchisch). Als er niet genoeg voedsel meer in de buurt was trok de groep verder, op zoek naar een plek met wél voldoende voedsel.
Wat is er dankzij archeologisch onderzoek bekend over de levenswijze van jagersverzamelaars in het Nabije oosten?
In 1989 ontdekte men de Ohalo-cultuur. De mensen van de Ohalo-cultuur leefden van het verzamelen van vruchten en noten én van de jacht en de visserij. Zij woonden in hutten van hout. Op de vloeren van de hutten zijn veel voorwerpen gevonden waaronder ook duizenden vuurstenen werktuigen. Bij de Ohalo-cultuur ontdekten de archeologen dat zij geen nomaden waren. De Ohalo-cultuur vormde dus een uitzondering op het leven van de jagersverzamelaars. Dit wordt verklaard door de Laatste IJstijd waar steppen gevonden zijn waar veel gewassen konden groeien. Zo konden de mensen langere tijd op één plek verblijven.
De man kreeg grafgiften mee in zijn graf, hieruit kun je vaststellen dat jagersverzamelaars geloofden in het hiernamaals.

1.2 Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen:
De ontdekking van de landbouw was een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in de Prehistorie. De ontdekking van de landbouw wordt ook wel de Neolithische Revolutie genoemd. Archeologen weten nog steeds niet precies waardoor, wanneer en waar precies de Neolithische Revolutie begon maar verschillende hypothesen zijn hierover in omloop.
De introductie van de landbouw had grote gevolgen voor de samenleving. Zo veranderden de grootte van groepen, de onderkomens en de werktuigen. De huizen waren stevig gemaakt van kleitichels. Ze hadden ook voorraadruimtes.
Welke verklaring geven archeologen voor het ontstaan van de landbouw in het Nabije oosten?

Het is moeilijk te verklaren hoe de landbouw ontstond doordat er toen nog geen geschreven bronnen bestonden. Archeologen proberen daarom de omstandigheden te achterhalen waaronder landbouw is ontstaan.
Gordon Childe bedacht in 1928 de Oase-theorie. Volgens hem zorgde het einde van de Laatste IJstijd ervoor dat het in het Nabije oosten zo droog werd, dat mensen en dieren naar plaatsen trokken waar water voorradig was. Hier gingen zij over op het domesticeren (zelf gewassen laten groeien en dieren zelf fokken) van gewassen en dieren om te kunnen overleven.
Hierop kwam kritiek omdat opgravingen lieten zien dat de eerste landbouwnederzettingen zich bevonden op bergen en dus niet bij water.
Lewis Binford bedacht in 1968 een verklaring. Hij zei dat de landbouw zich op verschillende delen op de wereld onafhankelijk van elkaar de landbouw tot ontwikkeling kwam. Zijn theorie was dat door veel voedsel de bevolking sneller groeide, maar de bevolking groeide té snel en toen kwam er een tekort aan voedsel. Ze gingen toen voedsel verbouwen en dieren fokken.
Volgens Childe had de landbouw zulke grote gevolgen dat er een tweede ingrijpende ontwikkeling plaatsvond, namelijk de Sedentaire Revolutie. Daarmee bedoelde hij dat na de ontwikkeling van de landbouw mensen op één vaste plek gingen wonen (sedentair betekend een vaste verblijfplaats). Je hoeft ook niet verder te trekken als je, je eigen voedsel kunt verbouwen.
Uit later archeologisch onderzoek bleek echter dat sommige jagersverzamelaars in het Nabije oosten al een tamelijk permanente verblijfplaats hadden (semi-sedentair).

1.3 Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen:
De gevolgen van de Neolithische Revolutie was enorm. Mensen konden zich permanent gaan vestigen. Het aantal inwoners van deze permanente nederzettingen groeide snel. Soms werden dit stedelijke gemeenschappen. Zodra er stedelijke gemeenschappen kwamen werd de samenleving steeds complexer. Er kwamen regels, wetten en afspraken en toen werd het schrift ontdekt.
Dit was het einde van de Prehistorie.
Welke kenmerken hadden stedelijke gemeenschappen in Soemerië?
Aan de oevers van de Eufraat en de Tigris ontstond een van de eerste beschavingen. Onder beschavingen verstaan we een complexe samenleving waarin mensen in steden woonden.

Stedelijk wonen was alleen mogelijk als de landbouw een overschot oplevert, zodat stedelingen zich met andere dingen kunnen bezighouden dan het bewerken van de grond.
Het klimaat was erg warm en er viel nauwelijks neerslag. Daarom vonden ze irrigatie uit. Irrigatie is een systeem van waterkanaaltjes. Zo kregen alle boeren genoeg water op hun velden.
Ook ontstonden er grotere sociale verschillen! In de eerste instantie waren deze gebaseerd op succes in de landbouw maar uiteindelijk kregen boeren ook macht; ze werden leiders van nederzettingen.
De dorpen in het zuiden van Mesopotamië waren uiteindelijk zo gegroeid dat we spraken van een stedelijke nederzetting of stadstaten. Soemerië telde rond die tijd ruim dertig van deze stadstaten. Een stadstaat had gemiddeld 10.000 inwoners. Uruk was veruit de grootste met 50.000 stedelingen.
De vier belangrijkste karakteristieken van een stedelijke gemeenschap waren:
- Hiërarchische opbouw van de samenleving:
De bevolking was verdeeld in sociale klassen. Onderaan slaven, daarboven boeren en daarboven de ambachtslieden. Daarboven kwamen nog de priesters en helemaal bovenaan de vorst met zijn familie. Deze was verantwoordelijk voor het bestuur van de stad en voor de rechtspraak. Hij was ook opperbevelhebber van het leger.
- Godsdienstig centrum:
Religie speelde een zeer grote rol en Mesopotamië, ze geloofden in verschillende goden. Elke stad had in het centrum een religieus bouwwerk. Rondom deze tempel stonden werklieden hun goederen te verhandelen. De boeren moesten een groot deel van hun oogst als belasting betalen aan de vorst. Hiervoor werden ze beschermd en werd het irrigatiesysteem goed onderhouden.
- Taakverdeling in de samenleving:
Er waren niet alleen boeren maar ook andere mensen nodig. Bijvoorbeeld: Ambachtslieden vervaardigen aardewerk en arbeiders bouwden grote tempels, paleizen en stadsmuren. Daarnaast waren en ook kunstenaars die vaak in dienst waren voor de koning. Dan waren er nog priesters en schrijvers. Schrijvers hadden veel aanzien omdat zij geschoold waren.

- Schrift:
Het eerste schrift bestond uit logogrammen: herkenbare afbeeldingen.
Uit de logogrammen ontwikkelden zich later klanktekens. Eén teken stond voortaan voor een bepaalde klank. Hiermee konden woorden en zinnen geschreven worden. Het Soemerische schrift word ook wel spijkerschrift genoemd. Het werd ingekerfd in kleitabletten.
Om het schrift te leren moest er geschoold worden. Waarschijnlijk kon maar een klein deel van de bevolking lezen en schrijven.
Met het uitvinding van het schrift kwam er een einde aan de Prehistorie.