Hoofdstuk 1 en 2 - De Republiek in een tijd van vorsten

Geschiedenis samenvatting H1.

§1.1
Aan het eind van de middeleeuwen kwam ere en tijd vol met oorlog in Engeland en Frankrijk. De winnaar werd Hendrik Tudor in 1485.
• Hij voerde de centralisatie politiek in -> een land werd bestuurd vanuit 1 centraal punt.
o De eigen legers van de hogere adel werd ontbonden.
o Streng verboden op geüniformeerde troepen in dienst te hebben.
o Invloed van hogere adel op de rechtbank beperkt.
-- De Engelse volksvertegenwoordiging (parlement) bleef sterkt.
• Parlement bestond uit:
o Hogerhuis -> hoge adel.
o Lagerhuis -> lage adel.

1461 -> Lodewijk XI tot koning gekroond. Na zijn kroning bijna dezelfde regels ingevoerd als Hendrik VIII.

Toch een groot verschil! In Frankrijk had de volksvertegenwoordiging haast geen invloed op de koning -> koning kon op eigen houtje belasting heffen, geen toestemming nodig!
• De koning had absolute macht. Dat betekent dat de koning niet gebonden was aan de grondwet of andere regels -> Toch moest de koning nog met de adel en burgerij strijden om macht.

16e eeuw Frankrijk en Engeland -> De koningen kregen te maken met een reformatie. Christendom viel uiteen in twee vijandige kampen:
• Rooms-katholiek.
• Protestants.

Koning wou echter 1 geloof en onderdrukte het volk, wat uitliep in veel chaos en burgeroorlog.

1509 -> Koning Hendrik VII wordt opgevolgd door Hendrik VIII. Hij schreef een boek tegen de hervormer Luther. Paus beloonde hem met ere titel. Later toch ruzie. Hendrik trouwde met een hofdame.
• Hij wou zijn huwelijk met de Spaanse prinses ongeldig laten verklaren. Uiteindelijk deed de aartsbisschop van Canterbury. Zijn hofdame kreeg echter een dochter en liet haar onthoofden. Zijn derde vrouw gaf hem een zoon.

1534 -> Engelse parlement roept koning uit tot hoofd van Engelse kerk. De Anglicaanse Kerk hiermee ook de staatskerk. Hiermee was de breuk tussen Engeland en Rome een feit!

Frankrijk had geen problemen met de kerk.

1516 -> Paus geeft Franse Koning de macht om de hoogste Kerkelijke macht aan de wijzen. De Franse koning had de kerk dus onder controle.

Tegenover protestanten was hij verdraagzaam. Tot dat er aanplak biljetten verschenen met felle aanvallen op de rooms-katholieke kerkdienst. De jacht op protestanten was begonnen!

§1.2.
De Nederlanden was in de middeleeuwen een aparte staatjes -> Dit werden gewesten genoemd. De hoogste macht werd hier een hertog of graaf genoemd.
• Hij regeerden samen met de Staten -> vergadering waarin steden, adel en geestelijkheid van het gewest vertegenwoordigd waren.

De steden waren grotendeels zelfstandig, de adel bestuurden het platteland.

15e eeuw -> De meeste Nederlandse gewesten gingen horen bij het Bourgondische rijk. De koning van Frankrijk gaf Bourgondië in Oost-Frankrijk aan zijn jongste broer. Hij kreeg al snel meer gebieden van Vlaanderen en later ook Nederland in zijn macht.

Toch probeerde de Bourgondische vorsten orde te krijgen in het rijk. In Brussel liet men een paleis bouwen van waaruit alles bestuurd werd -> Centralisatie politiek.

1464 -> Staten Generaal wordt gevormd! Alle gewesten waren hierin vertegenwoordigd. Hierin werden afspraken gemaakt over de centrale kas.

1477 -> Laatste Bourgondische vorst sneuveld. Hij werd opgevolgd door zijn dochter, die trouwt met Maximiliaan van Habsburg. Het Bourgondische rijk valt uiteen en de Franse vorst neemt Bourgondië weer in. De rest van de gewesten komen onder het bewind van Habsburg.

Maximiliaan liet zijn zoon trouwen met de dochter van de Spaanse koning, die ook de Spaanse troon erfde. Zo kwam Spanje bij het Habsburgse rijk.

Maximiliaans kleinzoon erfde de troon, Karel V. Hij werd Heer van Holland, Keizer van Duitsland en Koning van Spanje. Zijn macht in het Duitse Rijk was niet groot. Duitsland bestond uit vele kleine staatjes die geen eenheid vormden.

Karel zette de centralisatie politiek van de Bourgondiërs voort en respecteerden hun privileges:
• Zelfstandig bestuur.
• Eigen rechtsregels.

Hierboven op benoemden hij nog drie nieuwe centrale bestuursinstellingen:
1. Raad van State -> hierin zaten de belangrijkste edelen. Het moest Karel adviseren.
2. De Geheime Raad -> Ambtenaren & rechtsgeleerden. Zij stelden wetten op en hield toezicht op de gewestelijke en lokale bestuur.
3. De Raad van Financiën -> Ging over de financiën.
• De laatste 2 adviseerden niet alleen maar zorgde er ook voor dat het beleid werd uitgevoerd.

Karel benoemden in de meeste gewesten een stadhouder -> alleen hoge adel.

Karel V voerde ook nieuwe belasting in omdat hij veel oorlog voerden en daarom ook altijd in geldnood zat -> Tiende Penning was een belasting van 10% op onroerend goed. Later kwam er ook een accijns op bier.

Later deed Karel afstand van de troon. Filips II werd heer der Nederlanden en koning van Spanje.

§1.3.
Al aan het eind van de middeleeuwen was er veel kritiek op de rooms-katholieke kerk. Veel gelovige ergerde zich aan de rijkdom en de inhaligheid van de kerk:
• Het verkoop van aflaten was hier een goed voorbeeld van. Later was dit de grootste bron van inkomsten voor de kerk. Het Sint Pieter werd hier bijvoorbeeld mee gefinancierd.

1517 -> Martin Luther begint de actie tegen aflaten en tegen de rijkdom van de kerk. Door de boekdrukkust kreeg hij snel veel volgelingen.

Kerkhervormers waren het over een paar punten eens:
• Het ware geloof was alleen in de bijbel te vinden. Alles wat de kerk daarna had bij verzonnen was bijgeloof en moest verworpen worden.
• Priesters konden geen zonden vergeven.
• Aanbidden van heiligen en heiligenbeelden was niet toegestaan. Je mocht alleen Jezus en God aanbidden.

De ideeën va de reformatie leidden in het Duitse Rijk tot grote onrust. Overal braken opstanden uit. Luther was het hier echter niet mee eens. Hij wilde dat de vorsten de leiding namen in de reformatie. Zo konden ze de kerk in hun macht krijgen en zich verrijken met kerkelijk bezit.

1555 -> Na een lange onrustige periode en strijd tegen de protestanten e.d. gaven zij het op. Later werd De vrede van Augsburg getekend. Dit betekend dat elke Duitse vorst zelf mag beslissen werd geloof er in zijn gebied is. Daarna was Duitsland verdeeld in Luthers en Katholieke gebieden.

Karel V trad hard op tegen het protestantisme. In 1521 werden er in Antwerpen honderden Lutherse boeken verbrand.

Voor het bestrijden van het protestantisme richtte Karel een speciale rechtbank op voor het opsporen en bestraffen van ketters (ongelovige/tegen katholieke geloof) -> De Keizerlijke Inquisitie.
• Hier werden naar schattig 1200 protestanten berecht en gedood.
• Adel zag de inquisitie als aantasting van hun privileges. Zij wilden zelf berechten.
o Na het aftreden van Karel in 1555 bleef het lang onrustig. De sympathie voor de protestantse ideeën was alleen maar gegroeid.

Het Calvinisme kwam op, sterker dan het Lutheranisme. Er waren verschillen en overeenkomsten:
• Gelovigen moeste de overheid gehoorzamen.
• De overheid moest samen met de kerk toezien op het juiste gedrag en geloof va haar onderdanen.
• Als de overheid zij plicht verzaakte en de ware godsdienst gig vervolgen, kon de plicht tot gehoorzaamheid ophouden. Het volk mocht o.l.v. de adel in opstand komen.

Dit gebeuren dan in de Nederlanden dan ook!

§1.4.
1477 -> Vlaanderen en Brabant behoorde tot de rijkste en economisch meest ontwikkelde Nederlandse gewesten. Deze gewesten waren heel dicht bevolkt.
• Hun handelssteden waren verbonden met een internationaal netwerk waartoe ook Duitsland, Italië, Engeland, Frankrijk en het Oost-zeegebied. Ook overzee waren veel contacten tot aan Rusland.

In de middeleeuwen was Gent de belangrijkste handelsstad, later kwam hier ook Antwerpen bij. Toen de Portugezen de zeeroute naar Indië (zuid- en oost Azië) ontdekt hadden, waren zij de grootste leveranciers van Aziatische producten. Zij kwamen naar Antwerpen om deze te verhandelen.

De Hollandse steden in de overige gewesten ware wel klein. Maar meer dan de helft woonden in de steden omdat het land verveende. Het land was dus niet meer geschikt voor landbouw. Daarom zocht met het geluk in andere ambachten -> visserij, handel, nijverheid.

Belangrijk werd de handel naar de Oost-zee. In Gdansk en Riga werd bijvoorbeeld veel graan gehaald. In 1560 werd voor 650 duizend mensen aan graan verscheept naar de Nederlanden. De voedselschaarste in Europa groeide en de vraag naar graan uit de Oost-Zee was dus groot!

1530 -> De Nederlandse vloot was groter dan die van Engeland en Frankrijk samen. Er werden steeds meer verschillende producten verscheept naar Amsterdam. A’dam werd de grootste stad van de Nederlanden.

Het landbouw stelsel in de Nederlanden groeiden en werd steeds beter. Stukken land werden droog gepompt en konden weer worden gebruikt. Er was geen feodaal-stelsel in de Nederlanden dus konden de boeren de producten afstaan aan de stad en zo winst maken. Door de grote winsten kon ook meer belasting worden gevraagd wat weer goed was voor de oorlogen voor Karel V.
• In ruil voor de financiële bijdrage aan het centrale bestuur kreeg Holland veel regionale autonomie -> het mocht veel zaken zelf regelen.

Geschiedenis samenvatting H2.

§2.1.
Na de dood van de Engelse koning werd hij opgevolgd door zijn oudere zus Maria. Zij was streng katholiek en voerde het katholieke geloof even als de inquisitie weer in. Er vielen ter gevolgen van dit honderden protestantse doden -> bijnaam was Bloody Mary.
• Na haar dood in 1558 werd zijn opgevolgd door Elisaeth Tudor I. Na een regeer periode van 45 jaar stier zij. Haar bijnaam was The Virgin Queen, omdat zijn nooit getrouwd was.

Elisabeth I voerde het protestantisme weer in, maar vervolgde de katholieke dissidenten NIET!
• De eerste jaren onder het bewind van Elisabeth was het de vraag hoelang het protestantisme stand zou houden omdat merendeels katholiek was. De paus riep op om haar van de troon te stoten.
o Dit probeerde Filips II door een ongelooflijk grote Armada. De grootste oorlogsvloot die de wereld ooit gezien had. Dit gebeurde in 1588. Met hulp van Nederland en de protestante storm werd de Armada verslagen.
-- De rust keerde terug in Engeland.

1562 -> Frankrijk is het toneel van een gruwelijke godsdienst oorlog tussen de protestanten en de katholieken. Na 1555 bleef de protestantse beweging groeien. Vooral onder de adel, ontwikkelde burgerij en ambachtslieden.
• Zij werden ook Hugenoten genoemd, ook waren het calvinisten.
o De hugenoten gingen door met de Beeldenstorm -> het stukmaken van beelden en andere godsdienstige elementen uit de katholieke kerk.
-- Dit leidde tot hevige gevechten onderling.

De hugenoten leken een groot succes te boeken! -> Hendrik van Navarra trouwde met de zus van de Franse Koning in de hoop dat het godsdienst conflict zou worden opgelost.
• De Paus echter, verwierp dit huwelijk -> woede onder de katholieke!!

Aantal dagen na de bruiloft raakte een belangrijke leider van de hugenoten, Gaspard de Colligny, gewond tijdens een aanslag. Voor Parijs lag een groot hugenoten leger en dreigde met wraak.
• Katholieken waren bang en bedachte daarom een plan om groot deel van de leiding van de hugenoten te vermoorden -> dit staat bekent als de Bloedbruiloft.
o Hendrik van Navarra werd gespaard omdat hij katholiek werd.
-- Door het hele land werden hugenoten vermoord.

1584 -> Hendrik van Navarra wordt koning van Frankrijk!
• Met een protestant op de troon in het vooruitzicht werd de Katholieke Liga opgericht.
o Met steun van de Spaanse Filips II gingen zij de strijd aan met de machtige Hendrik III.

§2.2.
1559 – Filips II vertrok naar Madrid en zou de Nederlanden nooit meer zien!
• Zijn plaats vervanger was Margaretha van Parma. Onder haar groeide de onvrede:
o Over belasting.
o Over centralisatiepolitiek.
o Strenge godsdienstpolitiek.
-- Volgends de hoge adel werden hun privileges aangetast. Ook de sterkte godsdienst vervolging onder Filips V nam toe door de grote calvinistische stroom naar Nederland.

1566 -> Hoge adel bied het Smeekschrift aan Margaretha aan.
• Hierin staat dat de rust alleen kon weder keren als de strenge godsdienstvervolging geminderd zou worden!

In de zomer van 1566 kwam de onrust tot zijn hoogtepunt! Omdat de protestantse kerk geen kerk had, moesten er in het openveld diensten worden gedaan -> Hagenpreken.
• Na zo’n preek ging een groep calvinisten een plaatselijk klooster in en sloegen daar alles stuk -> dit was een soort ketting reactie.

Filips wou dit streng bestraffen en stuurden daarom de Hertog van Alva naar Nederland. Onder de strenge hand van de Hertog van Alva werden er een paar nieuwe dingen ingesteld waardoor de onvrede nog meer groeiden:
• Bloedraad -> Een rechtbank die boven de normale rechtbank stond. Elfhonderd mensen werden door deze rechtbank geëxecuteerd.
• Centralisatie werd krachtig onder handen genomen.
• Nieuwe belasting -> Tiende Penning op handel in roerede goederen.

Willem van Oranje vluchtte naar zijn familie in Duitsland!

1568 -> In Duitsland en Engeland zaten ongeveer 50.000 Nederlandse vluchtelingen. Er werden kleine legertjes op de been gebracht om de Nederlanden binnen te vallen. Dit gebeurde ook.

In 1568 was de Nederlandse Opstand of Tachtigjarige Oorlog begonnen!

De eerste jaren sloeg Alva de legertjes makkelijk terug. In 1572 echter, met hulp van de Geuzen lukte Oranje het om delen van Zeeland en Holland in te nemen.
• De gevechten kostte Filips bakken met geld, terwijl hij ook tegen de Turken een harde strijd voerde.
o 1576 -> Spaanse soldaten beginnen te muiten en in Vlaanderen en Brabant vluchtte de boeren massaal naar de stad in de hoop daar veilig te zijn. Helaas was dit niet zo.
o 4 November 1576 -> De Spaanse soldaten nemen Antwerpen in en vermoorden daar 8.000 burgers.

Zonder toestemming van Filips werden er vredesbesprekingen gevoerd met Willem van Oranje en de Spanjaarden. Dit leidde tot De Pacificatie van Gent!
• Spaanse soldaten werden verjaagd.
• Calvinisme in het zuiden en Katholicisme in het Noorden -> je werd niet vervolgd om je geloof! DIT BETEKENDE NIET GODSDIENSTVRIJHEID!!! De Staten-Generaal zou later beslissen over het geloof in de Nederlanden.
o De Pacificatie van Gent hielt niet lang stand. Filips stuurden nieuwe troepen o.l.v. De hertog van Parma.

§2.3.
1576 -> Het Calvinisme rukt op in neemt de kerken over. Dit was in strijd met de Pacificatie van Gent.
• Daarom sloot men een verbond met Parma -> Unie van Atrecht hierin stond:
o Er was geen ruimte meer voor buitenlandse troepen;
o De Raad van State zou georganiseerd zijn als onder keizer Karel V;
o Twee derde van de leden van de Raad van State zouden met instemming van de Staten benoemd moeten zijn;
o Alle privileges van voor de opstand zouden worden hersteld;
o De katholieke godsdienst was de enige godsdienst. Elke andere godsdienst zou verboden worden.
Om zich tegen Parma te verdedigen sloten de Noordelijke gewesten de Unie Van Utrecht:
• Dit was bedoeld als een militair verbod. De bondgenoten zouden alleen over de oorlog en vrede samen beslissen. Maar het werd de kern van een nieuwe staat.

1580 -> Oranje wordt vogelvrij verklaard.

1581 -> De opstandige gewesten antwoordden door hun trouw aan Filips op te zeggen.
• In het Plakkaat van Verlatinghe stelden ze dat de vorst was aangesteld door God, maar kon worden afgezet als hij zijn onderdanen onderdrukte.

De opstandige gewesten wezen de Hertog van Anjou aan als nieuwe landvoogd om zo steun van Frankrijk te krijgen, helaas kregen zij dit niet.
• Na de dood van Anjou werd Leicester tot landvoogd benoemd maar leidde ook tot niets!
o De Staten-Generaal besloot geen vorst meer te zoeken, maar besloten in 1588 om de soevereiniteit in eigen hand te houden.
-- Nederland leek gevallen omdat Parma alles had omsingeld en grote delen al had ingenomen. Dit werd afgeremd toen hij naar voor een aanval naar Engeland moest. Dit gaf de Nederlanden de kans op hun verdediging op orde te brengen!

Willem van Oranje in de geloofskwestie tegen een dwingende rol van de overheid -> meerdere godsdiensten moesten naast elkaar kunnen leven om de rust te bewaren!
• Oranje was ook afhankelijk van de gereformeerden. Zij waren het echter niet eens met de ideeën van Oranje en eisten godsdienstvrijheid alleen voor hun eigen godsdienst. Het leidde uiteindelijk tot een verbod op katholieke kerken omdat de Calvinisten de katholieken verjoegen en hun kerken innamen.

1579 -> Na het sluiten van de Unie van Utrecht, was alleen Zeeland en Holland gereformeerd. Voor de rest kon je geloven wat je wilde en werd je daarom niet vervolgd -> gewetensvrijheid! Dit betekende geen godsdienstvrijheid trouwens!

§2.4.
Omdat de oorlog zich na 1576 had verplaatst naar het zuiden en oosten af. De noordelijke gewesten vielen buiten de Tachtigjarige oorlog. Zo hadden kregen zij de kans om een lange periode van economische groei en welvaart in de gaan -> De Gouden Eeuw.
• Handel en nijverheid kwamen tot grote bloei.
• Commerciële landbouw nam verder toe.
• Landbouw groeide net als voor de oorlog van de groeiende Oostzeehandel en van de groei van de steden (geen feodaal stelsel op platteland).

Omdat in 1583-1585 de hertog van Parma Vlaanderen en Brabant innam en Antwerpen door het oorlogsgeweld viel, vluchtte er duizenden rijke koop- en handelslieden, textielverkopers naar Leiden en Amsterdam.
• Leiden groeiden uit tot de belangrijkste Textielhoofdstad van de wereld.
o Alle rijke kooplieden gingen naar Amsterdam.

Naast de Oostzee handel was nu ook de handel met andere delen van Europa belangrijk geworden.

De zeegewesten van de Republiek namen economisch een flinke voorsprong op Engeland en Frankrijk.
• Frankrijk -> bleef vooral traditioneel en zorgde er niet voor dat hun handel en/of welvaart groeide.
• Engeland -> groeide qua commerciële economie en handel wel maar was geen concurrent voor de Republiek!

De Republiek was niet een geheel maar grotendeels zelfstandig!
• Eigen munteenheid.
• Regionale economie.
• In- en uitvoerrechten.
• Tolrechten
o De steden beschermden hun privileges!

Ondanks de grote verschillen waren de gewesten van de Republiek wel degelijk economisch met elkaar verbonden!
• Het bestuur werd overheerst door kooplieden-regenten, dit waren families of mensen met een grote persoonlijke band die zo snel besluiten konden nemen die van maatschappelijk belang waren!