Hoofdstuk 1, Eerste wereldoorlog

1 Oorzaken De eerste wereldoorlog 1.1 de aanslag http://www.geschiedenisvoorkinderen.nl/eeuw/eerste%20wereldoorlog.htm
De periode direct voor de eerste wereldoorlog noemen we de periode van imperialisme. Eerste wereldoorlog, ook wel de oercatastrofe van de 20ste eeuw. In de loop van de 19de eeuw wilde de landen binnen de Balkan grond winnen: Griekenland, Servië, Roemenië en Bulgarije vochten tegen de Turken en tegen elkaar. Ook Oostenrijk-Hongarije en Rusland wilden daar grond winnen / invloed vergroten. 1878:Turken trekken zich terug uit Bosnië-Herzegovina en wordt dan bestuurd door Oostenrijk-Hongarije. 1908: Oostenrijk-Hongarije annexeert(=zich toe-eigenen) dit gebied, onder grote woede van Servië, toch probeerden ze vast te houden aan het doel alles Serviërs in één staat te verenigen. 28 juni 1914: - kroonprins Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie waren op bezoek in Sarajevo en worden doodgeschoten door een Serviër. De vonk. Juli-crisis: OH wilde wraak op Servië, maar realiseerde dat Rusland Servië steunde. OH vroeg (5 juli) daarom DL om hulp, die accepteerde omdat: 1) het zijn bondgenoot niet in de steek wilde laten, 2) het prestige(=gezag) zou stijgen als Rusland Servië niet zou helpen. 23 juli zond OH Servië een brief met ultimatum die Servië weigerde en 28 juli 1914 verklaarde OH de oorlog met Servië. Rusland hielp Servië omdat: 1) het geen prestige en invloed wilde verliezen, 2) hij vertrouwde op zijn bondgenoten Frankrijk en Groot-Brittannië. 29 juli: OH bombardeert Belgrado en de Russen begonnen met mobilisatie(=voor actie klaarmaken) , een dag later kondigde de Russen de mobilisatie af. 31 juli: Berlijn zond een ultimatum aan Rusland met de eis dat Rusland alle voorbereidingen voor een oorlog binnen 12 uur moest terugdraaien. 1 augustus:Duitsland verklaart oorlog aan Rusland, Rusland weigerde het ultimatum. Frankrijk en G-B lieten Rusland niet in de steek omdat ze vreesden dat Duitsland hegemonie(overwicht van een staat of een partij) zou hebben. Dieperliggende oorzaken van WOI: wedloop(=concurrentie) om koloniën - internationale spanningen nemen toe - nieuwe machten als Italië, Duitsland, Japan en VS wilden ook koloniën
koloniën zijn belangrijk ▫ om grondstoffen voor industrie te importeren ▫ afzetgebieden voor industrie ▫ boden mogelijkheden voor investeringen ▫ vestigingsmogelijkheden voor emigranten ▫ steunpunten en bunkerplaatsen voor oorlogsschepen ▫ soldaten uit lokale bevolking rekruteren voor legers ▫ koloniën gaven moederland groot prestige; hoe meer koloniaal gebied, hoe groter aanzien

koloniale expansie verliep niet zonder conflicten - koloniale mogendheden vochten voortdurend tegen lokale bevolkingen en regelmatig tegen elkaar om koloniaal bezit, paar kleine oorlogen dus nog om koloniën. spanningen binnen Europa - conflicten versterkte onderlinge wantrouwen • bondgenootschappen - om sterker te staan, zochten grote mogendheden bondgenoten
begin 20e eeuw: Europa verdeelt in 2 vijandige blokken - Driebond: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Italië - Triple Entente: Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië Een wapenwedloop tussen dezen: - kwam door wantrouwen tussen vijandige blokken - expansie van legers ging steeds sneller - vergrootte wantrouwen tussen Europese staten nog meer
Belangrijkste tegenstellingen in Europa: Oostenrijk-Hongarije ↔ Rusland - Beide landen wensten versterking van hun grondgebied en invloed op de Balkan
Oostenrijk-Hongarije ↔ Italië - Italië claimde grondgebied (o.a. Tirol en Istrië) van Oostenrijk-Hongarije
Duitsland ↔ Frankrijk - Na Franse-Duitse oorlog van 1870 – 1871 annexeerde Duitsland Elzas en Lotharingen. Frankrijk wilde dit gebied terug en wilde revanche voor de nederlaag
Duitsland ↔ Groot-Brittannië - De bouw van een Duitse slagvloot met de thuishaven in de Noordzee leidde tot een wapenwedloop met Groot-Brittannië 2 Totale oorlog De eerste wereldoorlog Schlieffenplan
Duitsland wilde Frankrijk verslaan voordat Rusland zijn leger naar de Russisch-Duitse grens had kunnen dirigeren. Om Frankrijk snel te verslaan wilden de Duitsers met een groot deel van hun leger door België trekken om vervolgens het Franse leger in de rug aan te vallen. Het neutrale België weigerde Duitse legers een ongehinderde doortocht. • 4 augustus 1914: aanval op vestingstad Luik
Na enkele dagen viel de vesting en de Duitse opmars begon. Bij Marne (ten oosten van Parijs) draaide het Duitse leger naar oosten in overtuiging het Franse leger in tang te hebben. Een deel van Franse leger en het Engelse expeditieleger waren ontkomen aan omsingeling en konden vanuit zuiden de Duitse legers aanvallen. • 6 tot 9 september 1914: slag aan de Marne uitgevochten

Duitse leger gedwongen terug te trekken naar rivier Aisne -> plan was mislukt. Duitsland werd alsnog gedwongen tweefrontenoorlog(tweefrontenoorlog: 1 land moet tegelijk aan 2 verschillende grenzen een oorlog uitvechten)te vechten
Beide partijen proberen bondgenoten te krijgen • Duitsland en Oostenrijk-Hongarije: Centralen - Osmaanse Rijk en Bulgarije • Triple Entente: Geallieerden - Japan, Italië, Roemenië en Griekenland
april 1917: VS verklaart oorlog aan Duitsland (een van de redenen hieronder) Door uitbreiding kreeg oorlog een mondiaal karakter; zwaartepunt lag in Europa. In oosten begon Rusland een dubbel offensief tegen Oost-Pruisen en Oostenrijk-Hongarije - augustus/september: Rusland werd in Oost-Pruisen verslagen en verdreven - tegen Oostenrijk-Hongarije wist het Russische leger aanvankelijk terreinwinst te boeken • eind 1914: Duitsland en Oostenrijk-Hongarije gingen over tot een tegenoffensief en dreven Russische legers terug
Op de Balkan leden de Geallieerden veel nederlagen, alleen in Griekenland wisten de Geallieerden zich te handhaven • mei 1915: ook gevochten aan Italiaans-Oostenrijkse grens - stellingenoorlog, waarbij bergachtig terrein operaties verder bemoeilijkte • op zee legden Britten een blokkade in de Noordzee - aanvoer van grondstoffen werd afgesneden - Duitse vloot slaagde er niet in blokkade te doorbreken -> op lange termijn ontstonden er in Duitsland tekorten aan grondstoffen en voedsel • Duitsland reageerde met inzet van duikboten - Britse overzeese handel gevoelig getroffen, maar ook neutrale schepen werden geraakt
Het thuisfront• - Omdat de landen veel soldaten vier jaar lang in deden zetten, moest de rest van de bevolking zorgen voor wapens, munitie, voedsel, kleding, onderdak, transport en medicijnen. De hele samenleving was ingeschakeld voor de oorlog. Het was een totale oorlog (=oorlog waarbij, en het thuisfront was net zo belangrijk als het echte front. De rol van de mensen veranderde kwantitatief, werden groter, als kwalitatief, werden machtiger. - Kwantitatief; de staat werd groter. De uitgaven stegen, de belastingen werden verhoogd, de inkomsten-, vermogens- en winstbelastingen stegen en de staten leenden meer waardoor de schuld groter werd. - Kwalitatief; de staat werd machtiger. De regeringen kregen meer macht. De staat mocht veel dingen doen/beslissen: • Fabrieken die niets voor de oorlog betekenden moesten worden gesloten. Bouw moest alleen voor de oorlog zijn. De legerleiding kreeg in DL controle over de hele economie. Probeerde de meningen van mensen te sturen door censuur(nederlagen/aantal doden werden verzwegen) en propaganda (=systematische werkzaamheid om aanhangers te winnen voor zekere principes--> overtuigen via de media om mannen in het leger te krijgen en vrouwen te laten werken in de oorlogsundustrie)) - De sociale verhoudingen veranderden. • De socialisten kregen een belangrijkere rol in het bestuur van het land. In G-B en Frankrijk werd na verloop van tijd regeringen van national eenheid(= ) gevormd. • Stakingen werden voorkomen, daardoor kregen de vakbonden erkenning en de arbeiders hogere lonen. • Vrouwen wilden na de oorlog doorwerken op de arbeidsmarkt. Vrouwen kregen meer rechten en kort na de oorlog zelfs kiesrecht. 3 De Russische Revolutie De eerste wereldoorlog De februari- revolutie
Begin 1917 ontstond er oorlogsmoeheid en ontevredenheid. In Rusland was de toestand het ergst. Het leger viel uiteen, de bevolking had voedseltekorten en de politieke situatie was heel slecht in het land--> gespannen door de polarisatie(proces van verscherping van tegenstellingen) tussen een repressief autocratisch systeem(systeem dienden om te onderdrukken, dicatatoriaal) . Vanaf januari waren er stakingen in Petrograd (hoofdstad Rusland). In maart (februari in Rusland) kwam het tot voedselrellen en schietpartijen. De Russische troepen sloten zich aan bij de demonstranten en later belandde de stad in de handen van de demonstranten. Op 12 maart trad de keizerlijke regering af, op 15 maart deed Nicolaas II afstand van de troon en zijn broer wilde niet op de troon. Dit was het einde van de tsaristische heerschappij. De Voorlopige Regering
Er kwamen drie machtscentra in Rusland: • De officieren van het tsaristische leger. Zij wilden herstel van de oude orde. • Voorlopige Regering. Liberalen uit de Doema, zij wilde liberale hervormingen. • Sovjets, de arbeiders- en soldatenraden. Zij wensten radicale veranderingen. De voorlopige regering zette de oorlog voort, maar dat was geen goede beslissing. Ze wilde niet opgeven want dat zou Rusland de steun van Groot- Brittannië en Frankrijk verliezen, vrede moeten sluiten met Duitsland en als internationale machtsfactor zijn uitgeschakeld. De mensjewieken(aanhanger van de gematigde Russische sociaal-democratische partij, die zich in 1903 afscheidde van de bolsjewieken) en sociaal- revolutionairen --> uit de Sovjets, vormden samen een regering, zij wilden een toch nog een offensief die mislukte. De mensen waren boos en gingen meer luisteren naar radicale alternatieven, door de Bolsjewieken. De Bolsjewieken

Op 16 april 1917 kwam Lenin, leider van de Bolsjewieken, in Petrograd aan, door het Duitse leger vanuit Zwitserland naar Rusland. De Duitsers hoopten op een ontwrichting van de Russische samenleving. De Bolsjewieken kregen de macht en beloofde vrede, brood en land aan de mensen. Lenin was vooral groot in de grote steden en onder de soldaten. De aanhang van de Bolsjewieken bleef groeien, ook na aantal mislukte dingen. De Oktoberrevolutie
De Bolsjewieken kregen de macht, omdat de regering nog maar zwak was. De Bolsjewieken hadden een paar taken: 1. De controle over het land winnen: :S pas na de drie jaar durende burgeroorlogen. 2. hun programma uitvoeren: :S
3. en de oorlog beëindigen: In december 1917 was een wapenstilstand(de Vrede van Brest-Litovsk) met de Centralen, de eerste van de drie taken was klaar! --> voorwaarden wapenstilstand: Finland, de Baltische staten, Polen en Oekraïne kwamen onder Duitse controle. De burgeroorlog en de oprichting van de Sovjet- Unie
De Bolsjewieken stonden onder druk en voerden censuur in, verboden andere partijen, richtten een geheime politie op en voerden executies uit zonder vorm van proces. Rusland werd een eenpartijdictatuur(politiek systeem waarin slechts één politieke partij getolereerd wordt). De hele economie werd onder controle van de staat gebracht. De voedseltekorten wilden ze oplossen met geweldige requisities( _) van voedsel op het platteland --> de boeren konden daardoor niet genoeg produceren --> hongersnood 1921, 5 miljoen mensen komen om. Op het einde van de burgeroorlog en de introductie van de NEP(Nieuwe economische politiek), (1921) kon het regime de ergste economische problemen oplossen en werd de Sovjet- Unie (1922) opgericht. 4 Versailles De eerste wereldoorlog De ineenstorting van de Centralen
Het duurde een tijd voordat de Amerikaanse soldaten in Europa aankwamen. In die tussentijd wilde Duitsland de oorlog in Frankrijk beslissen. Alle soldaten moesten terug komen (dat kon uit Rusland door de Vrede van Brest-Litovsk in 1918), en werden naar Frankrijk gestuurd. Ze slaagden er wel in de Geallieerden terug te dringen maar de doorbraak mislukte. Toen de Amerikaanse soldaten aan gekomen waren, drongen zij samen met de Geallieerden het Duitse leger terug. Eind september kregen ze te horen dat Bulgarije op instorten stond en niet veel later moesten de Duitsers een wapenstilstand houden. De wapenstilstand
Op 1 oktober werd de liberale prins Max van Baden in Duitsland rijkskanselier. Hij deed 3 dagen later aan de Amerikaanse president Wilson het verzoek om een wapenstilstand en vredesonderhandelingen op basis van 14 punten!: 1. Afschaffing geheime diplomatie
2. Vrije zeevaart
3. Vrije wereldhandel
4. Bewapeningsbeperking
5. Regeling van alle koloniale aanspraken, met inachtneming van het zelfbeschikkingsrecht en de belangen van de koloniale machten. 6. Ontruiming van Rusland door Duitsland
7. Herstel van België 8. Teruggave van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk

9. Vaststelling van de grenzen van Italië volgens het nationaliteitenprincipe
10. -12. Zelfbeschikkingsrecht voor de volkeren van O-H, de Balkan, niet-Turkse volken, Turkse rijk. 13. Stichting van een onafhankelijke Poolse staat
14. Oprichting van een Volkenbond
Tijdens de gevechten, werden wapenstilstandsonderhandelingen gevoerd door Turkije, Oostenrijk- Hongarije en Duitsland. 30 oktober sloot Turkse Rijk een wapenstilstand. Oostenrijk- Hongarije viel uiteen. Oostenrijk een wapenstilstand en de Habsburgse keizer deed afstand van de troon. Dit was allemaal gebeurd in een zeer korte tijd(eind 1918). Overal werden arbeiders- en soldatenraden opgericht en Duitsland ondertekende een wapenstilstand (11 november). De vredesverdragen van Parijs (12 januari 1919) Er waren allemaal vredesonderhandelingen in Parijs. In deze onderhandelingen stond hoe het verder moest met Duitsland. Frankrijk wilde Duitsland compleet verzwakken, en kreeg ook grotendeels zijn zin. Toen Duitsland het verdrag zag waren ze niet blij en waren het er niet mee eens. Als ze het niet zouden tekenen zouden de Geallieerden weer in oorlog komen, dat wilden ze ook niet. Ze ondertekende het Verdrag van Versailles (28 juni 1919). Er waren ook andere vredesverdragen. - Verdrag van St. Germail werd de zelfstandigheid van Hongarije, Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië en Polen door Oostenrijk erkend en verloor het gebied aan Italië. Ook mocht het zich niet aansluiten bij Duitsland, anschlussverbot (aansluitingsverbod). - Verdrag van Trianon, waarin Hongarije aanzienlijke gebieden aan zijn buurlanden verloor. Gevolgen van de oorlog
Er waren veel mensen gestorven aan de oorlog. Griepepidemie, voedseltekorten en gewoon slachtoffers. Er was veel materiële schade. Economisch was Europa er slecht aan toe, het moest geld gaan lenen bij Amerika. Tijdens de oorlog produceerden Europa alleen nog maar voor de oorlog(oorlogsproductie), toen ze daarna overschakelde op vredesproductie, zagen ze dat veel markten verloren waren, de oorlog maakte een einde aan de industriële hegemonie(industriële overwicht) van Europa. Er ontstonden grote stromen vluchtelingen: Serviërs, Grieken, Turken, Armeniërs, Russen. Geld daalde in waarde (inflatie) en de positie van de vrouw veranderde. De mensen die voor een bepaald land hadden gevochten, bleven er wonen. De oorlog had ook nieuwe wapens gebracht + ontwikkelingen op gebied van medische wetenschap (synthetisch rubber). Als laatste waren er politieke veranderingen: - Staten verdwenen, - monarchieën vielen, - grenzen werden opnieuw gemaakt. Duitsland werd aangekeken als de aanstichter van de oorlog. Duitsland pikte dit niet en wachtte op een moment dat ze konden terug slaan, terug tegen het Verdrag van Versailles (reviseren).