Hoofdstuk 1, De eerste wereldoorlog

Samenvatting Geschiedenis
Hoofdstuk 1 De Eerste Wereldoorlog

1 Oorzaken
Eerste wereldoorlog: augustus 1914 (de oercatastrofe van de 20ste eeuw)
4jaar durende uitputtingsoorlog, gruwelijke slachtingen, 8,5 miljoen gesneuvelden
direct gevolg: de communistische revolutie in Rusland
indirect: oorlog heeft bijgedragen tot de opkomst van fascisme en nationaal-socialisme

28-06-1914:aanslag op Habsburgse kroonprins Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie in Sarajevo
regering O-H besloot Servië zwaar te straffen, nationalisme afschrikken

ze vroegen steun van het machtige Duitsland om Servië uit te schakelen, Duitsland beloofde steun
O-H zond een ultimatum met harde eisen aan Servië, die verwierpen een deel,
28-07-1914: daarop verklaarde O-H de oorlog aan Servië
Rusland hielp Servië en begon met de mobilisatie na een bombardement op Belgrado
1 augustus: verklaarde Duitsland oorlog aan Rusland
Frankrijk en Groot-Brittannië lieten Rusland niet in de steek, bang voor Duitse hegemonie
4 augustus: binnenval van Duitse troepen in België

problemen voor conflict:
- de wedloop om koloniën of het imperialisme
koloniën waren belangrijk omdat de er grondstoffen voor industrie was
koloniën dienden als afzetmarkt , boden mogelijkheden voor investeringen en vestigingsmogelijkheden, konden gebruikt worden als steunpunten en bunkerplaats
hoe meer koloniaal gebied, hoe groter het aanzie

- veel tegenstellingen:
O-H - Rusland; allebei vergroting van grondgebied en versterking van invloed op Balkan
O-H - Italië ; Italië claimde grondgebied van O-H
Duitsland - Frankrijk; Frankrijk wilde Elzas en Lotharingen terug
Duitsland - Groot-Brittannië; bouw van Duitse slagvloot lijdt tot wapenwedloop met G-B
2 kanten:
- Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië = Driebond
- Rusland, Frankrijk en Groot-Brittannië = Triple Entente

2 Totale oorlog
Frankrijk snel verslaan: Duitsers door België, Franse leger in rug aanvallen (Von Schlieffenplan)
Het plan mislukte; deel van Franse en Engelse leger waren ontkomen en vielen aan, Duitsland moest zich terugtrekken
Duitsland en O-H kregen het Osmaanse Rijk en Bulgarije aan hun kant (Centralen)
Italië verklaarde O-H oorlog, Roemenië en Griekenland ook, Triple Entente (geallieerden) was succesvoller
(1917) VS verklaarde oorlog aan Duitsland; (neutrale schepen werden gebombardeerd)

oorlog kreeg mondiaal karakter
Britten legden blokkade aan in de Noordzee, aanvoer grondstoffen werd afgesneden
Totale oorlog: iedereen helpt mee, soldaten, thuisblijvers(thuisfront); alle burgers
staat steeds groter, machtiger, door censuur en propagenda meningen van mensen sturen
sociale verhoudingen, positie van de vrouw veranderde, economische en politieke veranderingen

3 De Russische revolutie
oorlogsmoeheid en ontevredenheid: - muiterijen (Frankrijk)
- stakingen in munitie industrie(Duitsland)
- voedselrellen en stakingen (O-H)
- soldaten gaven zich over (Italië)
- leger viel uiteen, voedseltekorten, politieke situatie(Rusland)

vanaf januari 1917 waren er stakingen in Petrograd
maart; voedselrellen en schietpartijen, keizerlijke regering trad af; einde tsaristische heerschappij
Paustovskij: het land viel uiteen als een natte klomp klei
3 machtscentra: de officieren van het tsaristische leger; liberalen uit het Russisch parlement(Doema); en de arbeiders en soldatenraden(Sovjets)
Officieren: wensten herstel van oude orde

Voorlopige Regering: wilde liberale hervormingen
Sovjets: wensten radicale veranderingen
Voorlopige Regering besloot om oorlog met Centralen door te zetten anders:
- zou Rusland steun van G-B en Frankrijk verliezen
- vrede moeten sluiten met Duitsland
- voor lange tijd als internationale machtsfactor zijn uitgeschakeld
Bolsjewieken begonnen felle campagne die moest leiden tot de omverwerping van de regering
Bolsjewieken kregen steeds meer macht in de Sovjets, door middel van staatsgreep in Petrograd macht
3 dubbele taak:
- de controle over het land winnen
- hun programma uitvoeren
- oorlog beëindigen
december 1917: wapenstilstand met de Centralen; maart: Vrede van Brest-Litovsk
Bolsjewieken hadden belofte ingelost maar; Finland, Baltische staten, Polen en Oekraïne kwamen onder Duitse controle
Andere taken waren moeilijker; na burgeroorlog van 3jaar was het land pas onder controle
Geallieerden steunden de antibolsjewieken, onder druk begonnen de Bolsjewieken met onderdrukking:

- censuur
- verboden andere partijen
- geheime politie (Tsjeka)
- talloze executies, zonder vorm van proces
geleidelijk werd Rusland een eenpartijdictatuur, hele economie onder controle van staat
1921: regime kon zich stabiliseren en de ergste economische problemen oplossen:
- beëindigen van burgeroorlog
- invoer van de meer marktgerichte Nieuwe Economische Politiek (NEP)
- oprichting van de Sovjet-Unie

4 Versailles
april 1917: VS Duitsland oorlog, maar duurde mee dan een jaar
Centralen stortten ineen
1oktober: Max von Baden in Duitsland rijkskanselier, 3dagen later; verzoek aan Amerikaanse president Wilson om een wapenstilstand en vredesonderhandeling op basis van de 14 punten:
1. Afschaffing geheime diplomatie
2. Vrije zeevaart

3. Vrije wereldhandel
4. Bewapeningsbeperking
5. Regeling aan alle koloniale aanspraken, met inachtneming van het zelfbeschikkingsrecht en de belangen van de koloniale machten
6. Ontruiming van Rusland door Duitsland
7. Herstel van België
8. Teruggave van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk
9. Vaststelling van de grenzen van Italië volgens het nationaliteitsprincipe
10-12. Zelfbeschikkingsrecht voor de volkeren van O-H, de Balkan en de niet-Turkse volken van het Turkse rijk
13. Stichting van een onafhankelijke Poolse staat
14. Oprichting van een Volkenbond
Eind oktober viel O-H uiteen, Oostenrijk accepteerde een wapenstilstand
Duitsland tekende 11 november een wapenstilstand
Op 12 januari 1919 begonnen in Parijs de onderhandelingen tussen de geallieerden met de Centralen over de vredesregelingen
- Frankrijk wilde geen nieuwe Duitse aanval en dat kon volgens de Franse premier Clemenceau het beste door Duitsland zoveel mogelijk te verzwakken

- De idealistische Wilson wilde een nieuwe, stabiele en rechtvaardige wereldorde en daarin paste geen hardvochtige behandeling van Duitsland
Clemenceau kreeg op de meeste punten zijn zin
Op 28juni 1919 ondertekenden de Duitse vertegenwoordigers het Verdrag van Versailles
Belangrijkste bepalingen van het verdrag van Versailles:
- Duitsland verloor een aantal gebieden, linker rijnoever werd verdeeld in 3 bezettingszones die geleidelijk zouden worden ontruimd, Duitsland verloor al zijn koloniën
- Militaire bepalingen: Duitse leger beperkt tot 100.000 man, geen tanks, vliegtuigen en slechts een kleine vloot, westen werd gedemilitariseerd, er kwamen controlecommissies van de Geallieerden
- Economische bepalingen: Duitsland en bondgenoten zijn verantwoordelijk voor alle verliezen en schade die de geallieerde en geassocieerde regeringen hebben geleden, Duitsland verplicht herstelbetalingen te doen, goederen leveren en in termijnen betalen voor wederopbouw Frankrijk en België
- Geallieerden eisten de uitlevering van oorlogsmisdadigers en van de keizer

Gevolgen:
- 8.5 miljoen dodo soldaten en enkele miljoenen invaliden
- miljoenen burgerslachtoffers: gevechten, ondervoeding en verzwakking, griepepidemie
- materiele schade
- Europa had schulden, de oorlog maakte een einde aan de industriële hegemonie van Europa
- grote stromen vluchtelingen: Serviërs, Grieken, Turken, Armeniërs en Russen
- de oorlog wakkerde de inflatie aan en spaartegoeden en pensioenen verloren hun waarde

- de positie van vrouwen veranderde
- immigrantengemeenschappen uit andere continenten dan Europa
- de oorlog had zijn weerslag op de kunst, veranderde de rol van de staat en veranderde de kijk van de mensen op de wereld
- oorlog bracht nieuwe wapens maar gaf tevens de stoot tot burgerluchtvaart, een stroom van ontwikkelingen op het gebied van de medische wetenschap en doorbraken op het gebied van de chemische industrie
- politieke veranderingen; staten verdwenen, monarchieën vielen en grenzen werden nieuw getrokken
- Russische revolutie en oprichting van de Sovjet-Unie waren directe gevolgen van de oorlog

Het verdrag van Versailles was geen succes. Duitsers vonden het onacceptabel dat zij als aanstichter werden aangewezen van de oorlog. De meeste Duitsers vonden de Geallieerden hypocriet, omdat die pretendeerden principes aan te hangen, maar die principes vervolgens niet lieten gelden voor de verliezers van de oorlog. Versailles creëerde een verbitterd maar nog steeds machtig Duitsland dat slechts op een gelegenheid wachtte om het Verdrag van Versailles te reviseren.