Hoofdstuk 1

Samenvatting geschiedenis H.1

1 Over de nieuwe en nieuwste tijd
De nieuwe tijd

De periode na de middeleeuwen van West-Europa wordt de Nieuwe Tijd genoemd. De mensen (vooral geleerden en kunstenaars) in de 15de eeuw hadden ook het gevoel dat er een nieuw tijdperk begon. De tijd achter hen noemden zij ook wel de Donkere Tijd.

3000 v.C. -500 500-1500 1500-1800 1800-nu

Tijd van Grieken en Romeinen Donkere Tijd / Middeleeuwen Nieuwe Tijd Nu

De tijd van Grieken en Romeinen vonden ze belangrijk, de Middeleeuwen niet.

Kenmerken nieuwe tijd :

 In de Middeleeuwen had het Christendom grote invloed op kunsten en wetenschappen, in de nieuwe tijd was dat de Grieks – Romeinse cultuur. In de 18e eeuw werden ook veel ontdekkingen gedaan en gingen mensen nadenken.

 Middeleeuwen : Landbouw belangrijkste middel van bestaan, Nieuwe tijd : handel en bedrijf ook heel belangrijk. Er ontstond een wereldhandel met Europa als middelpunt

 Middeleeuwen : edelen grote macht, Nieuwe tijd : vorsten grote macht.

 Er ontstonden in de 16e eeuw problemen in de Christelijke kerk.

Overgang van de Nieuwe Tijd in de Nieuwste Tijd :

 De Wetenschappelijke Revolutie zette zich door in de Nieuwste Tijd.

 Er kwam een nieuwe stroming voor de kunst op, de Romantiek

 Na 1750 begon de industrie in Europa zich te ontwikkelen

 Vanaf ong. 1800 raakten Europese vorsten macht kwijt aan het parlement.

 Mensen gingen nadenken hoe ze het beste konden samenleven

 Er kwam een gelijkheid van Godsdienst in de meeste Europese landen.


2 Renaissance verbreidt zich over Europa
Omstreeks 1400 waren sommige Italianen niet tevreden over hun eigen tijd. Ze wilden dingen veranderen en namen daarbij de Grieks -Romeinse cultuur als voorbeeld. Daar was ook veel van in hun land achtergebleven. De Grieken en Romeinen zagen het leven positief in. Deze nieuwe belangstelling word de Renaissance (wedergeboorte) genoemd.

Grieks – Romeinse invloeden :

 Kooplieden wilden van hun rijkdom genieten

 Vorsten en edelen wilden meer macht krijgen.

 Kunstenaars wilden de stijl van de Grieken Romeinen overnemen, of wilden een eigen stijl ontwikkelen.

 Geleerden wilden onderzoek doen op gebieden die zijzelf belangrijk vonden.

De kooplieden, vorsten, edelen, kunstenaars en geleerden vormden maar een kleine groep in de samenleving, maar wel in belangrijke. Door het werk van deze mensen veranderde er veel.


3 Grote ontdekkingsreizen en hun gevolgen
Portugezen gaan handel drijven met Azië.

Vanaf de 15de eeuw waren de Portugezen de Afrikaanse kust aan het verkennen. In 1488 bereikten ze de zuidelijkste punt van Afrika (Kaap de Goede Hoop). In 1498 bereikte Vasco da Gama India.

De Portugezen stichten op verschillende plaatsen factorijen (handelspost, bestond uit fort, haven, wat pakhuizen en woningen). Schepen die verre reizen moesten maken konden hier vers water en voedsel aan boord nemen. Ook gingen de Portugezen handel drijven met veel Aziatische landen, in de 17de eeuw hadden de Hollanders de grootste invloed in Azië, in de 18de de Fransen en Britten.

De inheemse bevolking was het vaak niet eens met de komst van de Europeanen.

Spanjaarden ontdekken Amerika en vestigen er een koloniaal rijk

In 1492 mocht de Italiaan Columbus naar Azië varen, maar na 3 maanden ontdekten ze Amerika. De Europeanen hadden de bewoners Indianen(naar India) genoemd. De Spanjaarden stichten geen factorijen zoals de Portugezen, maar koloniën. Er ontstonden 2 grote koloniën in midden en Zuid –Amerika. Ieder jaar voer een zwaar bewaakte zilvervloot vanuit Mexico naar Spanje. Er was meer dan zilver,bijv. grond. In het binnen land gingen de Europeanen aan veeteelt doen, aan de kustprovincies werden grote plantages/landbouwbedrijven aangelegd.

Gevolgen van de ontdekkingen

 Verspreiding van mensen over de hele wereld onder blanke leiding.

 Miljoenen sterven door ziektes en geweld. Volken droegen nieuwe ziekten op elkaar over. Vooral de Indianen kregen veel last hiervan. Ze kregen te maken met malaria, gele koorts, waterpokken en mazelen.

 Uitwisseling van producten en het begin van een wereldeconomie.

Overal in de wereld leerden men bepaalde nieuwe producten, grondstoffen en huisdieren kennen.

 In west Europa neemt handel in producten uit de koloniën toe.

In de 17de eeuw was de handel nog niet zo groot. Alleen de rijke bovenlaag van de bevolking gebruikten nieuwe producten. Vanaf de 18e eeuw kwam hier verandering in. Steeds meer mensen gingen koffie, thee, cacao, tabak en vooral suiker gebruiken.


4 Opkomst van machtige vorsten
Vorsten brengen een scheiding tussen kerk en staat aan.

Tot de 13de eeuw dachten de meeste Europeanen dat er maar 1 heerser over de aarde was, de paus, hij werd gezien als opvolger van Petrus. Ook was hij de baas van de vorsten. De vorsten wilden dat de paus zich bezig hield met het geloof, en de vorsten met hun eigen terrein/gebied. Dit noemt men scheiding tussen kerk en staat.

Het absolutisme ontstaat.

In de meeste Europese staten ontstond een autocratie, een regering door 1 man. Hij en zijn onderdanen gingen er vanuit dat ze door God waren aangesteld en dat hij de onderdanen moest besturen. Deze regeringsvorm word absolutisme genoemd.

Alleen in Engeland en de Republiek der Nederlanden had het parlement invloed.

In een parlement zitten vertegenwoordigers van de bevolking, of een deel ervan. Met het toenemen van de macht van de vorsten stelden het parlement steeds minder voor. In enkele staten waren in de Nieuwe Tijd geen koningen met een absoluut gezag. Bijv. Engeland en de Republiek der Nederlanden.


5 De Christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen.
De Hervorming of Reformatie

Tijdens de Middeleeuwen deed bijna iedereen wat de kerk zei. Als je niet luisterde werd je steng gestraft. Aan het begin van de 16de eeuw groeide het aantal mensen dat kritiek had op de paus, de bisschoppen en de plaatselijke geestelijken. Toen de kerk niet veranderde besloten ze een eigen kerk op te richten. De afscheiding van de Katholieke Kerk word de Hervorming of Reformatie genoemd. De aanhangers hiervan zijn protestanten en hun opvattingen zijn het woord protestantisme.

Oorzaken van de Hervorming:

 De nieuwe belangstelling voor de Grieks -Romeinse cultuur

Sommige vonden dat de kerk de bijbel niet goed uitlegden, dus gingen ze doen wat in die tijd verboden was, de bijbel op hun eigen manier uitleggen. De Hollander Erasmus (rond 1500) was 1 van de belangrijkste onderzoekers die zich bezighield met de kerk. Hij schreef ook veel kritiek over de kerk, zonder dat het zijn bedoeling was gingen mensen zich afscheiden.

 Trouw aan eigen land en koning wordt belangrijker dan trouw aan de kerk

De Katholieke Kerk had in de Middeleeuwen een grote invloed op het dagelijkse leven. De mensen voelden zich een inwoner en waren daarnaast Christen. Tijdens de opkomst van de nationale staten veranderde veel mensen. Trouw aan land en koning werd belangrijker dan de Katholieke Kerk. Rond 1532 waren er veel problemen bij de Engelse Kerk, maar de Anglicaanse Kerk betstaat nu nog.

 De aantrekkingkracht van het protestantisme op verschillende bevolkingsgroepen

In de 16de eeuw nam de handel sterk toe. De gegoede/rijke burgers werden steeds rijker. In vergelijking met de rijke burgers werd de adel armer. Daarom liet de adel de boeren nog meer belasting betalen. Ook nam de bevolking sterk toe. Daardoor stegen de prijzen van levensmiddelen. Op al deze bevolkingsgroepen oefende het protestantisme aantrekkingskracht uit:

- De adel : In protestantse landen werd een deel van het grondbezit van de kerk onder de edelen verdeeld. Hun rijkdom nam weer toe

- De rijke/gegoede burgerij: die bewonderde de vooral de eenvoudige manier van leven en het harde werken van de protestanten. Zij waren ook rijk geworden.

- De boeren en arme bevolking in de steden: In deze tijd van toenemende armoede ergerden velen zich aan de rijkdom van de Katholieke Kerk. Zij voelden zich meer aangetrokken tot het protestantisme.


6. Het Lutheranisme
De Duitse monnik Maarten Luther (1500) las de boeken van Erasmus. Er is een verschil tussen hun, waar Erasmus alleen maar iet zei, voerde Luther actie. Luther vond dat veel gebruiken in de Kerk niet in de Bijbel worden genoemd.

Daarom waren ze volgens hem niet juist, hij schreef zijn kritiek op in 95 stellingen. De kerk was het niet met hem eens, maar hij kreeg wel steun van de enige vorsten. Dit deden zij om een paar opvattingen van Luther:

 De Bijbel is de enige bron van het geloof.

 Iedereen mag de bijbel op zijn eigen manier uitleggen

 Het pausschap, het celibaat(priesters mogen niet trouwen), veel sacramenten, de verering van de heiligen en de kloosterorden moeten worden afgeschaft.

 Mens kan alleen in hemel komen door berouw en geloof

 De handel in aflaten moet worden afgestraft.

 De vorst is in elke staat het hoofd van de kerk.

 Onderdanen moeten de vorst altijd gehoorzamen

Waarschijnlijk koos een aantal vorsten vooral om de laatste 4 punten voor het Lutheranisme.

In 1524 kwamen bozen boeren in opstand, in de bijbel stond dat iedereen vrijheid heeft, maar Luther koos de kant van de vorsten. In 1525 werd op bloederige wijze de opstand van de boeren onderdrukt.


7 Het Calvinisme
Door het succes van Luther kwamen er andere aanhangers naar voren, bijv. Johannes Calvijn(1509-1564). De stad Geneve werd onder zijn leiding hervormd. In welke opzichten verschilt het Calvinisme van het Lutheranisme?

 De calvinisten organiseerden zich van onder af , iedere gemeente bestuurde zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen. Godsdienstige vraagstukken werden besproken in een kerkvergadering of synode van afgevaardigden van de gemeente.

 Als een vorst Gods gebod overtrad dan was verzet tegen hem toegestaan


8 De reactie van de Katholieke Kerk : De Contra- Reformatie
Vanaf het begin van de 16de eeuw hield de Katholieke Kerk acties tegen de protestanten. Deze acties word de Contra -Reformatie genoemd. In de eerste plaats probeerde de Kerk enige misbruiken te verwijderen waartegen de protestanten zich hadden gekeerd. In de tweede plaats probeerde men met verschillende maatregelen de Hervorming terug te dringen:

 Kloosterorden gingen zich bezighouden met het bestrijden van ketterijen

 Het aantal kerkelijke rechtbanken werd uitgebreid. Deze rechtbanken van inquisitie gingen kettersvervolgen vervolgen en veroordelen. Ze werden gemarteld en op de brandstapel gedaan. Daardoor bleven veel mensen, of werden veel mensen katholiek.

Verschillen tussen Katholicisme en Protestantisme:

Katholicisme Protestantisme

Paus leider van de kerk. Geen aparte leider of leiding van alle groepen

Geestelijken mogen niet trouwen Predikanten mogen trouwen

Taken in kerk worden ze veel mogelijk gedaan door geestelijken Alle taken in de kerk worden door leden (niet geestelijken) vervuld.

Centraal in de kerk: het altaar Centraal in de kerk: de kansel

Er zijn zeven sacramenten om geloven verder te helpen Er zijn 2 sacramenten : de doop en het Avondmaal


9 Godsdienst en politiek
Godsdienstgeschillen leiden tot oorlogen

Toen in het Duitse rijk een aantal vorsten de kant van Luther koos, begon Keizer Karel V oorlog tegen hem. De keizer kreeg steun van enige Duitse vorsten die hem en de kerk trouw bleven. Het lukte Karel V niet om te winnen. Andere bekende burgeroorlogen zijn tussen protestanten katholieken in Frankrijk en strijd tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden en Spanje (rond 1600).

Elke staat wil niet meer dan1 godsdienst toestaan

Katholieken moest niets van protestanten hebben. Omgekeerd ook niet. Van samenwerking tussen beide kon geen sprake zijn. Door vijandige manier van denken was het in die tijd moeilijk om de vrede te bewaren. De Christelijke Kerk was verdeelt in een Katholieke en enkele Protestantse kerken. De koningen waren niet bereid meer dan 1 godsdienst in hun land te laten bestaan. Landen werden dus katholiek of protestants.