Historische context; De republiek

Historische context; De republiek

1.1 Het begin van de Opstand (1515-1572)

Voor de opstand:

Nederlanden in handen van de Bourgondiërs, maar gaat door huwelijk over op de Habsburgers.

→ staten generaal (

1515: Karel V heer der Nederlanden

1531: collaterale raden

• De Raad van State: meeste aanzien, edelen, landvoogd was verplicht deze raad om advies te vragen.

• De Geheime Raad: rechtsgeleerden, opstellen van wetten en toezicht houden op gewestelijke- en plaatselijke besturen.

• De raad van Financiën: overleg met gewesten over belasting en deze handhaven.

Respecteerde de privileges van de burgerij in ruil voor belasting; rijke stand.

Daarnaast nu per regio een landvoogd(es) en per gewest een stadhouder als vertegenwoordiger van karel

Tegenbewegingen: adel (platteland) en patriciaat (stad)

Karel zag politieke bedreiging in protestantisme (snel verspreid door Luther dmv pamfletten (boekdrukkunst)), want dit vormde een bindmiddel in de centralisatie en Karel was zelf streng gelovig.

Reformatie zie samenvatting hfst 5.3

iet

Aanstelling

1550

Inquisitie en bloedplakkaten zijn een schending van het privilege “eigen rechtsspraak”.

(

Opvolger:

Rond 1560 verspreiding van Calvinisme. Verschil: je mag in opstand komen tegen de (goddeloze) overheid. Past goed binnen de situatie van de Nederlanden en krijgt daarom veel aanhang.

1564-1565-1566 –-> strenge winter, slecht voor de handel, stijging van de graanprijs

Bloedplakkaat verhevigd

→ hertog van Alva (wanneer orde eigenlijk alweer hersteld is)

Graven Egmont en Hoorne onthoofd (katholiek en dienaars van Filips II

Onrust neemt toe door de invasie van Willem van Oranje (huurleger), acties van de watergeuzen en Alva.

+ 10

: per toeval innemen van Den Briel (spaanse leger in het oosten tegen Huurleger)

Willem aangesteld tot stadhouder (raar want dan zou hij de vertegenwoordiger van Filips II zijn)

centralisatie

1.2 Het ontstaan van de Republiek

Oorlog tegen Spanje, maar ondertussen keerden de opstandelingen zich ook tegen hen die Filips trouw bleven en tegen katholieken

Willem van Oranje wilde gewetensvrijheid, maar dit leidde dus tot onderlinge strijd

Leiden ontzet: hoofdstad van de opstand, rijk, strategische ligging.

Problemen Alva

• NL gemotiveerder dan het Spaanse huurleger

• Groot gebied, meerdere ordehandhavingen (bv. Oorlog tegen het Turks-Ottomaanse rijk). Oorlog is duur.

• Soldaten krijgen maandenlang geen soldij

→ Protestanten en Katholieken tegen Filips en tegen elkaar.

17 nederlanden komen op eigen gezag bij elkaar.

Legitimatie: Staten Generaal, Grote privilege, ze mogen bij elkaar komen (zijn alleen niet beslissend)

Redenen:

• Orde herstellen in de Nederlanden

• Adel tegen centralisatie

• Iedereen tegen belasting

• Burgerij privileges, willem stadhouder

• Calvinisten willen kunnen blijven bestaan

• Katholieken willen af van de plunderaars.

Afspraken: → tolerantie (gaat in tegen Vrede van Ausburg), Spaanse troepen verdrijven .

Katholieke gewesten deden mee op voorwaarde dat ze Katholiek konden blijven, maar Calvinistische extremisten namen al snel een hoop over.

: min of meer gedwongen doordat het gebied omcirkelt was door Calvinisten –-> slecht voor de handel. Stadsbestuur gelijk vervangen door

Pacificatie hield geen stand:

• Filips hoeft niet akkoord te gaan met de Staten generaal

• Spanningen Protestanten en Katholieken

Verhuizingen, dus westen en noorden steeds opstandiger.

Katholieken afgeschrokken door Calvinisten, Filips belooft Zuiden als ze zich los maken

• Stadsbestuur + privileges

• Intrekken van de 10e penning

→

Antwoord:

(

1580: Willem van Oranje vogelvrij (vermoord 1584)

→ . Vorst aangesteld door god, maar mag worden afgezet door het volk als hij zijn onderdanen onderdrukt (contract) en zij mogen een

Had niet gekund onder de pacificatie van Gent omdat de Katholieken hier niet akkoord mee zouden zijn gegaan.

Spanje sterker (1580 eind aan de oorlog met de turken)

• Goud uit Amerika

• Val v Antwerpen (maar daar hebben ze uiteindelijk niet zoveel aan)

• Militaire successen

• Willem van Oranje (bindmiddel) dood.

Niemand wil landsheer van de Nederlanden worden, omdat je dan een gebied in opstand krijgt en in Oorlog komt met Spanje. Nederland krijgt wel militaire steun van Engeland.

Keerpunt:

Eerst Engeland aanvallen met de Armada, maar die verging in een storm

Door de oorlog met Frankrijk kon Parma de Nederlanden ook niet goed meer verdedigen (1589)

1596 wilde Filips opnieuw Engeland aanvallen

1648 pas Vrede van Münster en algemene internationale erkenning

Waarom resulteerde de opstand in de republiek? De Nederlanden konden geen nieuwe landheer vinden. Door de opstand ook meer eenheid gecreëerd

1.3 De gouden eeuw

Lokaal: adel en patriciaat → privileges, standpunt in de PS, eigen bestuur, lokale rechtspraak

Hoogste gezag per gewest: staten (ipv de landsheer) → wetgeving, rechtspraak en belastingheffing. Adel en belangrijkste steden, standpunt in de SG bepalen.

Centrale instelling: Staten Generaal → buitenlandse en militaire politiek. Vergaderde nu het hele jaar door.

Men kan uit de SG stappen.

Holland was het rijkst, dus had de meeste macht. Echter wel alle gewesten moesten instemmen met een maatregel.

Onderhandelingen gingen traag doordat vertegenwoordigers vaak terug moesten naar hun gewest voor ruggespraak, waar vervolgens weer eerst de staten bijeen moesten worden geroepen.

Brabant: generaliteitsgebied Drenthe: dun bevolkt, arm → niet vertegenwoordigd in de SG

Rond 1598 veroveringen afgerond.

Continuïteit vergeleken met voor de opstand: lokaal had in de steden nog steeds het patriciaat het voor het zeggen en op het platteland de adel. Ook nog steeds autonoom.

Verandering vergeleken met voor de opstand: soevereiniteit nu bij groep mensen die samen hertogdom of graafschap vormen.

Zie schema in aantekeningen schrift