Hfst 8 + 9.1 & amp; 9.2

Par. 8.1

Voltaire: geloofde niet dat kerkelijke rituelen effect hadden, werking v/d rituelen was geen bewijs à  noemde het geloof dogmatisch, nam niet zomaar aan wat de kerk vond à zocht bewijzen & onderbouwde standpunten met logische redeneringen. Vrijheid van meningsuiting en van godsdienst.

Montesqieu: vond dat machtsmisbruik kan worden voorkomen door trias politica [scheiding der machten] à wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. Één persoon mocht nóóit meerdere machten bezitten.

Rousseau: Regering was niets anders dan uitvoerder van het gezamenlijke wil van alle burgers à burgers kunnen de macht altijd weer terugnemen à volkssoevereiniteit à alleen hierdoor zijn de burgers echt vrij.

Lo >Lo >Rousseau: regering is niets anders dan uitvoerder gezamenlijke wil van burgers (zie aant)

• Montesqieu: trias politica (zie aant).

Verlichte denkers pasten hun rationele manier ook toe op strafrecht en denken over het verleden. Zij vonden dat bewijzen in de rechtspraak vaak onbetrouwbaar waren.

 

Par. 8.2

Frederik de Grote, 1712 – 1786

• Hervormingen om de samenleving te verbeteren volgens verlichte ideeën.
• Baseerde macht niet op religie maar op rationele redenering.
• Sociale verhoudingen bleven onveranderd feodaal.
• Frederik bleef een machtspoliticus [1740 inval Silezië]

Verlicht absolutisme

• Enerzijds invoeren van verlichte ideeën, wetenschap en afschaffen oude verhoudingen
• Anderzijds bleef de macht van de koning onaangetast
• Ontstaat onder invloed van de verlichting

Ancien Régime

• Macht van de vorst werd gesteund door adel en de kerk, in ruil daarvoor hadden zij veel privileges
• Het Ancien Regime was tot 1789

Ontstaan van publieke opinie

• Gebeurde d.m.v. tijdschriften, koffiehuizen, verenigingen en genootschappen en salons
• Verzameling van meningen als gevolg van discussies onder de burgers

Engeland, Frankrijk en de Republiek

• Engeland à constitutionele monarchie
• Frankrijk à absoluut koningschap
• Republiek à zeven aparte gewesten
• Het waren gouden tijden voor uitgevers à boeken werden vaak in engeland en de republiek gedrukt omdat daar grote vrijheid van drukpers bestond. Vervolgens werden de boeken naar Frankrijk gesmokkeld. De republiek vormde het hoofd kwartier van europese boekproductie. Hollandse uitgevers vertaalden ook vele engelse en duitse werken in het Frans of latijn en vormden zo een belangrijke schakel in de uitwisseling van ideeën.

Begrippen:

Verlicht absolutisme: een bestuursvorm waarin een absoluut vorst het algemeen belang op een rationele manier zegt te dienen.

Sociale verhoudingen: de manier waarop bevolkingsgroepen die zijn ontstaan door verschillen in afkomst, rechten, bezit of opleiding, tegenover elkaar staan en met elkaar leven.

Ancien Regime: bestuurssysteem van vóór de Franse Revolutie, waarbij de vorst veel macht heeft en er standen zijn met eigen voorrechten.

Publieke opinie: mening die door het grootste deel van het volk wordt gedeeld en die tot stand komt door een openbaar debat tussen burgers.

Onder invloed v/d verlichting ontstaat het verlicht absolutisme, door de verlichting veranderden de sociale verhoudingen en ontstaat een publieke opinie.

Samenvatting

Frederik de grote:

• Zodra koning van Pruisen, voerde hij verschillende hervormingen door:
  • Religieuze vrijheid, stimulering kunst en wetenschappen, kanalen aanleggen, beperking gebruik van lijfstraffen en streven naar scholing van kinderen.
• Maakte van Pruisen een moderne staat
• Voerde nationaal wetboek in en een moderne bureaucratie:
  • Ambtenaren in dienst van de koning zagen toe op de uitvoering van alle nieuwe regels.

Frederik was niet de enige vorst die deze maatregelen invoerde. Onder druk van oorlogen probeerden alle EU vorsten hun land efficiënter te leiden. Hoe beter de belastinginning geregeld was à hoe meer geld voor oorlogen. Daarom stimuleerden zij ook de wetenschap, zodat zij tijdens oorlog gebruik konden maken van de modernste technieken.

Er is wel een onderscheid tussen Frederik en deze vorsten.

Frederiks koningschap à verlicht absolutisme:

• Hij voerde zijn hervormingen door met de bedoeling de samenleving te verbeteren volgens de ideeën van verlichte denkers. Hij had er geen moeite mee oude gewoontes en privileges af te schaffen als deze de vooruitgang in de weg stonden.
• Hij baseerde zijn macht niet op religie, maar op rationele redenering. De koning was het best in staat de welvaart te bevorderen.
• Noemde zichzelf de eerste dienaar van de staat.

Frederik liet het lijfeigenschap nog bestaan. De sociale verhoudingen in Pruisen waren nog feodaal. De adel bezat grote landgoederen waar lijfeigenen op werkten. Deze waren niet vrij, werden uitgebuit en leefden in grote armoede en werden soms mishandeld.

Hij schaftte het lijfeigenschap niet af omdat hij de adel [bekleedde alle hoge functies in het leger] te vriend moest houden. Hij gaf op zijn eigen domein  lijfeigenen wel vrijheid.

Jozef II van Oostenrijk schaftte de lijfeigenschap wel af. De in razend tempo ingevoerde hervormingen zorgend voor grote opstanden van de kerk, adel en de boeren. 

Het verlicht absolutisme bracht vooruitgang en onzekerheid. Veel mensen kwam er de mogelijkheid voor scholing en de rechtspraak werd eerlijker. Maar het land werd ook een moderne staat, oude rechten van gebieden en groepen werden afgeschaft, moderne bureaucratie voerde de wetten uit en de kerk werd net zo behandeld als andere organisaties à religieuze vrijheid en de kerk moest belasting betalen.

De hervormingen van een verlicht vorst bleven wel beperkt: de fundamenten van zijn eigen koningschap kon hij niet ondermijnen.

Er ontstond een publieke opinie,nieuwe ideeën verspreidden zich over de burgers, de burgers namen deze niet zomaar aan, maar vormden er zelf een oordeel over. Er ontstond een verzameling van meningen als gevolg van discussies onder burgers.

 Verspreiding verlichte ideeën:

• Tijdschriften
• Koffiehuizen
• Er werden verenigingen gesticht door mensen die zo geïnterreseerd waren in de nieuwe ideeën.
• Natuurkundige genootschappen

 Oprichting Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen in de NL Republiek in 1784:

• Meende dat het economisch verval in de Rep tegengegaan kon worden als het volk zou worden opgevoed tot deugzame burgers.
• Deed veel voorstellen om onderwijs te hervormen.
• Was al snel heel populair en in de hele Rep actief
• Elk lid was gelijk
• Beslissingen werden op democratische wijze genomen.
• Speelde grote rol bij politieke bewustwording

 Verklaring voor het verschil in persvrijheid zijn de grotere religeuze vrijheid en grote bestuurlijke invloed van burgers in de landen.

 

Par 8.3

1773: Boston Tea Party, lading thee overboord, no taxation without representation

1776: Onafhankelijkheidsverklaring, democratie met president, 4 juli

Patriotten en Orangisten

1780

• Begin opstand en verzet van patriotten (onder Willem V)
• Economie broos en 4e engelse zeeoorlog
• Kritiek op stadhouder willem V
• Patriotten <-> Orangisten

Goejanverwellesluis

• Tegenwoordig Gouda Goverwelle
• Wilhemina van Pruisen [vrouw van stadhouder] aangehouden en gegijzeld/ontvoerd
• Koning van Pruisen valt Republiek binnen à macht terug
• Patriotten vluchten [voornamelijk naar Frankrijk]

Bataafse Republiek

• 1795: patriotten roepen bataafse republiek op
• Steun van Frankrijk
• Stadhouder vlucht naar Frankrijk, werd verjaagd.

Koninkrijk Holland

• 1806: Lodewijk Napoleon koning van holland
• 1810: inlijving bij Frankrijk (provincie van Frankrijk)
• 1815: zoon v/d stadhouder terug als koning Willem I
• Té pro nederlands.

Begrippen:

Democratische revolutie: revolutie die gebaseerd is op het idee van volkssoevereiniteit en die als belangrijkste doelen heeft alle of een deel van de burgers inspraak te geven in het bestuur en de grondrechten van burgers vast te leggen in een grondwet.

Grondwet: de fundamentele wetten van een staat waarin de werking van het politieke systeem en de rechten en plichten van de burgers staat beschreven

Federatie: samenwerkingsverband van staten, die daarbij een grote mate van autonomie behouden

Representatieve democratie: waarbij de burgers afgevaardigden kiezen die namens hen zitting nemen in een volksvergadering en daar wetgevende macht vormen

Staatsburgerschap: het als burger onderdeel zijn van een staat, met alle rechten en verplichtingen van dien

Amendement: voorstel tot wijziging of aanvulling van een bestaande wet

Republiek

In de Republiek leidt de verlichting en de Engelse Zeeoorlog tot een opstand v/d patriotten tegen de stadhouder. Deze leidt tot de Bataafse Republiek en later inlijving bij Frankrijk.

Amerika

In de 13 koloniën in Amerika ontstaat in 1776 een opstand tegen de Engelsen. Deze leidt tot een onafhankelijke, federale staat. Daarin zijn de grondwet, het staatsburgerschap en de scheiding der machten belangrijk.

Frankrijk

In Frankrijk breekt in 1789 de Franse revolutie uit, deze leidt tot een Republiek en later tot de opkomst en machtsovername van Napoleon (1799).

Samenvatting

Amerikaanse onafhankelijkheid

• De onafhankelijkheidsverklaring was het begin van de Amerikaanse Revolutie à de eerste democratische revolutie (= revolutie die is gebaseerd op het idee van volkssoevereiniteit en die als belangrijkste doelen heeft de burgers inspraak te geven in het bestuur en grondrechten van burgers vast te leggen in grondwetten).
• 13 koloniën vochten met Engeland à kregen later eigen grondwet (= werd de werking van het bestuurlijk systeem in beschreven).
• Na moeizame onderhandelingen à federatie (=samenwerkingsverband van staten) de Verenigde Staten.
• De VS werd een representatieve democratie (= staatsburgers (blanke mannen met bezit) kiezen hun afgevaardigden die namens hen zitting nemen in een volksvergadering). Dit systeem ging volgens de trias politica à president= uitvoerende macht, hoge gerechtshof= rechtsprekende macht, parlement= wetgevende macht.
• Amandementen van de grondrechten: vrijheid van meningsuiting, geloof en drukpers ook het recht om wapens te bezitten. 

Redenen voor de Amerikaanse revolutie:

• Beïnvloed door verlichte denkers;
• Engeland wilde winst maken met de koloniën dus waren er wetten die gunstiger waren voor Engeland dan voor Amerika;
• Engelse koning wilden belasting heffen. 

De patriottenoorlog

Deze is ontstaan omdat het stadhouderschap erfelijk was geworden à regenten werden een besloten groep en leken wel nieuwe edelen. Burgers vonden het bestuur corrupt (gaven de slechte economische situatie de schuld) à stadhouders en regenten zetten zich niet in voor algemeen belang.

Hierdoor ontstonden burgers die wel opkwamen voor het vaderland, zij vonden dat de burgers meer politieke macht moesten hebben (waar het volk soeverein was) à deze burgers heten de patriotten.

• Toen de economie volledig instortte steeg de kritiek en riepen de patriotten uit dat iedereen zich moest bewapenen à enige manier hoe de burgers hun provinciale vrijheden en rechten konden beschermen tegen de militaire macht van de stadhouder.
• Utrecht eerste democratisch gekozen bestuur door de patriotten.
• De patriotten revolutie werd onderdrukt door Pruisische troepen die de stadhouder en zijn vrouw kwamen bevrijden à vluchten en onderduiken van patriotten. 

Franse revolutie

Deze revolutie duurde 10 jaar en werd beëindigd door Napoleon Bonaparte, het leidde niet tot een democratisch bestuur.

“Revolutie der revoluties” omdat:

• De Franse revolutie radicaler was;

In Frankrijk heerste nog het ancien régime en het feodale stelsel à sociale verhouding ongelijker en konings’ macht groter, bovendien hadden de eerste en tweede stand hadden voorrechten à derde stand vonden deze voorrechten onrechtvaardig.

Derde stand kreeg een kans om voor zichzelf op te komen à bijeenkomst Staten-Generaal (= vertegenwoordiging van de drie standen) à standen kregen ruzie over stemprocedure à oprichting nieuwe vergadering, de Nationale Vergadering à nieuwe bestuur Frankrijk met steun van het Parijse volk.

• Eerste fase: de Nationale Vergadering schafte de privileges van adel en geestelijkheid af en ze legden de grondrechten van de burgers vast (Verklaring van de rechten van de mens en burger). Later werden de rijke burgers (= bourgeoisie) wetgevende macht en werd de koning uitvoerende macht. Er ontstond grote enthousiasme die werd gebruikt voor binding aan het nieuwe Frankrijk. “Liberte, egalite, fraternite”. Later bleek dat er weinig eenheid was onder het volk à grote verdeeldheid over het instellen van nationale kerk à ondergeschikt aan de staat en niet aan de paus.
• Bloedige en radicale fase: de jacobijnen (= radicale revolutionairen) grepen de macht, ze bestreden de contrarevolutie met terreur, tegenstanders werden gezien als vijanden, ze braken alle banden met de symbolen en instituten van het ancien régime, ze verboden het katholieke geloof en stelden een atheïstische cultus van de Rede in en als laatste stelden ze een nieuwe kalender in.
• Laatste fase: de jacobijnen kwamen ten val. Een nieuwe grondwet leidde weer tot meer macht bij de rijke burgers (zij waren afhankelijk van het leger bij nieuwe opstanden). Hierna greep Napoleon de macht.

• Door oorlogen raakte half Europa betrokken bij de revolutie;

Frankrijk was bang dat andere landen hun revolutie zou terugdraaien, hierdoor vielen ze landen aan, ook wilden ze de Franse idealen verspreiden voor bondgenoten. (ze verdreven samen met de patriotten de stadhouder uit de Republiek à Bataafse revolutie met eenheidsstaat en grondwet).

 

Par 8.4

Ontstaan slavernij

• Vanaf 1500 halen eerst de portugezen (later andere landen) slaven naar West-Indië om op de plantages te werken
• Verschillende argumenten:
  • Religiues
  • Economisch
  • Racistisch
• Tot het einde van de 18e eeuw weinig weerstand
• Vanaf het einde van de 18e eeuw was er de opkomst van het abolitionisme: beweging die streeft naar de afschaffing van de slavenhandel en slavernij, opkomen voor de slaven. 

Van Europa naar Afrika

• Kostbaarheden; goud, zilver, geld.
• Textiel / laken à onbewerkt wol
• Wapens 

Slaven werden gekocht

Na oorlogen werd het overwonnen volk vaak als slaaf verkocht aan de Europese handelaren. Door de grote vraag naar slaven nam ook het aantal gewapende conflicten toe om aan de vraag van Europeanen te kunnen voldoen.  

Van Afrika naar Caribisch gebied

Veel slaven werden vervoerd in verschrikkelijke omstandigheden. Het economisch belang en efficiënte waren het belangrijkst.

Tussen 1500-1800 werden in totaal tussen de 10-11 miljoen slaven vervoerd tussen Afrika en Amerika.

Plantage koloniën

Slaven moesten op plantages fysiek zwaar werk doen. Slaven woonden op de plantage. Slavenopstanden waren zeldzaam maar gevreesd. Ontsnapte slaven [marrons] woonden in gemeenschappen in het oerwoud [Suriname].

Succesvol was de slavenopstand van Toussaint Louverture in Haïti in 1791. 

Van Amerika naar Europa

• Suiker
• Cacao
• Koffie
• Tabak
• Katoen 

Abolitionisme vanaf eind 18e eeuw vooral in Engeland. Vanaf 1807 slavenhandel afgeschaft en later wordt de slavernij afgeschaft. In Nederland pas in 1863. Conflicten over de slavernij leiden tot de Amerikaanse burgeroorlog (1861 – 1865). 

Tot 1950 (burgerrechtenbeweging) was er de mening dat de slaven zich schikten in hun lot. Nu is er veel meer aandacht voor opstanden en marrons.

Nu veel aandacht voor deze fase in de geschiedenis. Zwarte bladzijde die moet worden herdacht.
Segregatie: apartheid, blank ßà zwart. 

Begrippen:

Plantagekolonie: overzees gebiedsdeel van een Europees land dat wordt overheerst met als doel zo veel mogelijk geld te verdienen door op grote landbouwbedrijven slaven exportgewassen te laten verbouwen.

Overheersing: een land en zijn bewoners met geweld besturen.

Trans-Atlantische slavenhandel: Europese slavenhandel vanuit Afrika, over de Atlantische oceaan, naar Amerika: onderdeel van de driehoekshandel.  

Vanaf 1500 beginnen de Portugezen met het vervoeren van Afrikaanse slaven naar het Caribisch gebied. Deze handel maakt deel uit van de driehoekshandel. Tussen 1500-1800 worden rond de 11 miljoen slaven vervoert. Eind 18e eeuw komt in Engeland het abolitionisme op, in 1807 wordt de slavenhandel afgeschaft, en later de slavernij.

Ontstaan slavernij

Na de ontdekking van Amerika bleek de grond zeer geschikt te zijn voor het verbouwen van producten à dit gaf dan ook enorme opbrengsten à er ontstond een grotere vraag naar arbeid, maar er was een tekort aan arbeiders (de indianen bezweken aan het zware werk en Europese ziektes), daarom moesten Afrikaanse slaven het zware werk verrichten, zij waren door eeuwenoud contact al immuun voor de ziektes.

• De Portugezen begonnen met het verhandelen van slaven, later volgden Spanje, Engeland, Frankrijk, Nederland en Denemarken die ook forten gingen bouwen op de kust van West-Afrika. De winstgevende handel die de landen uitvoerden heet de trans-Atlantische slavenhandel en was onderdeel van de ßdriehoekshandel.
• De vraag naar katoen, suiker, koffie, en tabak steeg à dus de vraag naar slaven steeg à verdere uitbreiding van de Europese overheersing en plantages. De Nederlanders vreesde dat zonder slavernij hen Surinaamse plantages niet winstgevend konden zijn.

Argumenten voor de slavernij

• Religieus: Afrikanen zouden afstammen van Cham (de vervloekte zoon van Noachà hij vervloekte zijn afstammelingen) en zouden daarom hun leven moeten doorbrengen als knecht of slaaf;
• Racistisch: Afrikanen waren geen volwaardige mensen, ze waren heidens en onbeschaafd;
• Economisch: De plantages zouden niet winstgevend zijn zonder Afrikaanse slaven;
• Afrikanen konden niet voor zichzelf zorgen en hadden een harde hand nodig à ze zijn beter af met christelijke meesters;
• De slavernij was geen Europese uitvinding, in Afrika werd al heel lang in slaven gehandeld.

Kritiek op slavernij

• Er was een gebrek aan christelijke naasten liefde door slavenhouders/handelaars, omdat de slaven in hele slechte omstandigheden werden verhandeld en moesten leven;
• De slavernij was in strijd met natuurrecht (Verlicht argument);
• De slechte verhouding tussen slaaf en meester leidde tot machtsmisbruik;
• Het was economisch niet noodzakelijk, want vrije arbeiders zijn productiever en ze bevorderen de vraagkant van de economie met hun uitgaven. 

Abolitionisme

Beweging die streeft naar de afschaffing van slavenhandel en slavernij.

• Ze wilden een verbod op slavernij realiseren à lobbyen van politici en beïnvloeden publieke opinie.
• Eerste succes in de VS en Engeland à slavenhandel afgeschaft (dit betekende echter niet dat de slavernij ophield te bestaan).
  • In de VS leidde abolitionisme tot een burgeroorlog: de zuidelijke tegenstanders tegen de noordelijke voorstanders. 1861-1865

Sinds de onafhankelijkheidsverklaring was slavernij als een groot probleem à slaven mensen met rechten of eigendom?

Zuidelijke staten belangrijkste bron van inkomen katoenplantages en in de noordelijke staten was dat industrie à zuiden vreesde voor de groeiende sympathie abolitionisme en het noorden vreesde dat vrije arbeid niet kon concurreren met de goedkope slaven.

• Steeds meer landen gingen de slavenhandel afschaffen, dit werd altijd gezien als een resultaat van abolitionisme, maar de slaven zelf hebben ook een grote rol gespeeld in de afschaffing:
  • ontsnapte slaven (marrons) stichtten gemeenschappen in het oerwoud (vooral in Suriname);
  • Slavenopstanden waren bijna nooit succesvol en zeer zeldzaam, maar men vreesde ze wel;
  • Er was ook klein verzet zoals diefstal, veinzen van ziektes en slecht werk uitvoeren om zo meer eten en te krijgen en kortere werktijden;
  • Passief verzet zoals het behouden van eigen cultuur en identiteit à via verhalen en mythes bewaarden ze herinneringen.
    • Historici vinden abolitionisme een besmette term, want het is niet alleen een beweging van de blanken, het is een onderdeel van een lange emancipatie strijd, dat resultaat is van eigen inspanning.
• Abolitionisten hebben de slavenhandel en slavernij altijd heel erg slecht geschetst, historici geloven namelijk dat abolitionisten hier baat bij hadden. Voorbeelden:
  • De gruwelijke omschrijvingen tijdens de overtochten (ziekten, gebrek aan water en uitputting) kunnen worden genuanceerd want er overleden net zoveel bemanningsleden als slaven.
  • De omstandigheden op de plantages zouden vreselijk zijn à gebruik van lijfstraffen, geen zeggenschap over eigen levens, families werden uit elkaar gehaald en er zouden voedseltekorten ontstaan. Historici vinden dit beeld onvolledig, omdat het juist een economisch belang had om de slaven genoeg voedsel te geven en huisvestingen om zo de arbeid te stimuleren. Bovendien ontstonden er eigen sociale verhoudingen en eigen waarden (opklimmen tot voorman, huisslavin en ambachtsman).

Tijdscharnier

Rond 1800 waren er democratische revoluties aan de gang in Amerika, Nederland en Frankrijk. Daarnaast een geleidelijke ontwikkeling, de Industriële Revolutie.

Een ‘trage revolutie’ met enorme invloed op het dagelijks leven, maar ook op de maatschappij.

Kenmerkende aspecten

• Het rationeel optimisme en verlicht denken in godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen
• Het voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse vorm te geven [verlicht absolutisme]
• De democratische revoluties in westerse landen, discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap
• De uitbouw van de Europese overheersing, plantage koloniën en trans-Atlantische slavenhandel en de opkomst van het abolitionimse.

 

Par 9.1

Industriële revolutie

In de 2e helft van de 18e eeuw komt een industriële revolutie op gang in Engeland

Enorme economische groei door:

• Toegenomen landbouwopbrengsten
• Wat zorgde voor bevolkingsgroei
• Koloniën brengen meer op à efficiënter onder andere door Navigation Acts.

Opbrengsten hiervan gaan naar het investeren en innoveren van textielnijverheid.

Dit zorgt voor innovaties, waardoor stoommachines worden ontwikkeld.

Ontwikkelingen

• Spinning Jenny à Hargreaves 1764
• Waterframe à Awkright 1770
• Stoommachine à James Watt 1782 

Nieuwe fabrieken zorgden voor nieuwe groep van industriëlen.

Door de fabrieksarbeid ontstaat er een grote arbeidersklasse, maar ook een groeiende middenklasse.

Deze ontwikkelingen zorgen voor grote maatschappelijke veranderingen 

Periode van Industriële Revolutie zorgt voor het ontstaan van het modern kapitalisme.

Adam Smith à The Wealth Of Nations (1776)

Economisch liberalisme 

Door toegenomen economische productiviteit neemt de huisnijverheid af, hierdoor trekken meer mensen naar de stad.

In 1700 woonde bijna 80% van de bevolking op het platteland.  

Economisch liberalisme

Het streven naar een economisch systeem waarbij de staat zich zo min mogelijk met de economie bemoeit en de ondernemer maximale vrijheid heeft.  

Mercantilisme

Stelsel dat de economie ondergeschikt maakt aan de belangen van de nationale staat. In de praktijk hield dit vooral in: een vergroting van de binnenlandse reserves aan edelmetaal, stimulering van de handel en export, en een beperking van de importen.  

Begrippen

Industriële samenleving: samenleving waarin industrie het voornaamste bestaansmiddel is.

Industriëlen: grote ondernemer die eigenaar is van een of meer fabrieken.

Arbeidersklasse: het geheel van alle mensen die zelf geen productiemiddelen bezitten en alleen geld kunnen verdienen door hun arbeid te verkopen.

Middenklasse: de sociale groep die bestaat uit winkeliers en geschoolde werknemers en die zich bevindt tussen de arbeidersklasse enerzijds en de elite anderzijds.

Kapitalisme:  economisch systeem waarin particuliere ondernemers met behulp van vrije arbeid goederen en diensten produceren met het doel zoveel mogelijk winst te maken door ze op de vrije markt te verkopen.

Economisch liberalisme: het streven naar een economisch systeem waarbij de staat zich zo min mogelijk bemoeit met de economie en de ondernemer maximale vrijheid heeft.

 In de 2e helft van de 18e eeuw begon de Engelse economie fors te groeien, het ging om een verandering in de aard van de economie. Kleinschalige en handmatige productie [agrarisch urbane samenleving] à gemechaniseerde massaproductie [industriële revolutie].  

Groei van de economie werd veroorzaakt door met elkaar samenhangende factoren:

• Opbrengsten van de landbouw stegen heel erg.
• Bevolking begon snel te groeien ten gevolge van de beschikbaarheid van meer voedsel en verbeterde ziektebestrijding.  à gunstig voor boeren en handelaren, de vraag naar voedsel en kleding steeg.
• Er werden steeds meer goedkope grondstoffen geproduceerd in Azië en Amerika à gaf een impuls aan ondernemers, met name de textielnijverheid.  

Ontwikkelingen

• De winsten uit landbouw en handel werden gebruikt om de textielproductie te verbeteren. De apparaten die daarvoor werden ontwikkeld, zoals het waterframe, waren te duur en te groot voor de huisnijverheid.
• Men bracht daarom de textielproductie onder in speciale fabrieken. Hier konden grote aantallen gemaakt worden. Nadeel was, de huisspinners en –wervers konden hiereme onmogelijk concurreren waardoor de huisnijverheid verdween.
• Machines op waterkracht maakten plaats voor stoommachines. De fabrieken die van waterkracht gebruikt maakten waren zo’n succes, dat de plekken naast de rivier bezet waren à stoomkracht goed alternatief.  

Deze ontwikkelingen in de textielindustrie hadden enorme gevolgen voor de rest van de economie: andere bedrijfstakken gingen ook over op stoommachines à mijnbouw en ijzerindustrie groeiden uit tot belangrijke pijlers van de economie. Om grondstoffen af en aan te voeren werden door het hele land spoorwegen aangelegd.

Sociale gevolgen industrialisatie

• De maatschappelijke indeling veranderde in klassen en standen.
  • Door de groei van het aantal fabrieken nam het aantal industriëlen toe à werden bijzonder rijk en trokken steeds meer politieke macht naar elkaar toe à klommen naar de top van de maatschappelijke ladder.
• Door het wegvallen van huisnijverheid trokken veel plattelandsbewoners naar de steden op zoek naar werk.
  • Werkten in fabrieken en vormden een nieuwe sociale groep; de arbeidersklasse. De werk en leef omstandigheden waren beroerd.
  • De arbeidersklasse had weinig hoop om meer welvaart te vergaren, hun bestaan was kwetsbaar. Het was moeilijk om aan het arbeidersbestaan te ontsnappen.
• De versterking van de middenklasse
  • Fabrieken boden niet alleen werk aan ongeschoolde arbeiders, maar ook aan mensen met een opleiding. Er was in de steden steeds meer behoefte aan onderwijzers, ambtenaren en winkeliers à zij vormden samen een groeiende middenklasse waarvan de welvaart toe nam.
  • De opkomst van de middenklasse zou zich vertalen in een groeiend zelfbewustzijn en een streven naar politieke invloed.

Opkomst industriële samenleving bracht niet alleen nieuwe economische en sociale verhoudingen, maar zorgde er ook voor dat de staat zich intensiever met de samenleving ging bemoeien à bijv. onderwijs.

Ook zette de overheid zich steeds nadrukkelijker in voor de leefbaarheid in de steden. Het grootste probleem was de verwerking van de enorme hoeveelheden afval die steden produceerden. Dit zorgde samen met een gebrek aan schoon drinkwater als een bedreiging voor de samenleving.

Al deze gevolgen waren zo ingrijpend, dat we spreken van een industriële revolutie.  

De tijd van de IR wordt gezien als de tijd waarin het Modern Kapitalisme ontstond

• Particuliere ondernemers produceerden goederen en diensten om zo veel mogelijk winst te maken door ze op de vrije markt te verkopen.
• Bij de productie maakten ze gebruik van productiemiddelen als grond, gebouwen, machines en grondstoffen die ze in eigen bezit hebben.

Deze vorm van kapitalisme richt zich dus op de productie van goederen en diensten en onderscheidt zich van het oudere handelskapitalisme, waarin ondernemers winst proberen te maken door goederen te verhandelen.

In het handelskapitalisme investeren ondernemers niet in machines of grondstoffen om zelf iets te produceren. Door de IR veranderde het kapitalisme van karakter.  

Belangrijk voor de ontwikkeling van het moderne kapitalisme was ook dat mensen anders gingen denken over de beste manier om een land welvarend te maken. Veel mensen waren halverwege de 18e eeuw nog voorstander van een mercantilistische economische politiek à had tot doel de staat zoveel mogelijk te laten profiteren van de economie.

Op het mercantilisme kwam in de 18e eeuw steeds meer kritiek, waaronder van Adam Smith die in zijn beroemde werk The Wealth of Nations pleitte voor een zo groot mogelijke economische vrijheid.

De enige taak van de overheid was ervoor te zorgen dan de economie goed kon functioneren.

• Overheid moest zich niet bemoeien met de hoogte van de lonen, en iedereen moest zelf kapitaal kunnen bezitten.
• Als iedereen vrij was zo goed mogelijk op te komen voor zijn eigen belang, zou dat gunstig zijn voor de welvaart van het hele land.
• Door vrije concurrentie werden mensen gedwongen steeds betere producten te maken tegen steeds lagere prijzen.
• Met deze denkbeelden werd Smith de grondlegger van het economisch liberalisme. 

Mede door het economisch liberalisme ontstond er in de 19e eeuw een samenleving met veel vrijheid voor ondernemers, maar ook met weinig bescherming voor arbeiders.

 

Par 9.2

Nationalisme = sterke voorliefde van het volk waartoe men zich rekent, en het streven naar de eenheid van dat volk binnen een nationale staat. 

Romantiek = stroming in de literatuur en kunst die het accent legde op gevoel, persoonlijke beleving en schoonheid van tradities, en die zich afzette tegen de Verlichting. Kwam op in de 19e eeuw. 

Nationalisme politiek = het streven om de grenzen van de staat en het volk samen te laten vallen.  

Duitse eenwording

• Heilige Roomse Rijk à 962 – 1806
• Duitse Bond à 1815 – 1866
• Duits Keizerrijk à 1871 – 1918
• Proces van vereniging van Duitsland dat zijn einde vond in de stichting van het Duitse Keizerrijk in 1871 

In veel landen leefden in de 19e eeuw sterke nationale gevoelens à nationalisme

• Gaat uit van de gedachte dat mensen tot verschillende volken behoren en dat elk volk een gemeenschappelijke geschiedenis, taal en cultuur heeft.
• Nationalisten hebben een sterke voorliefde voor de cultuur van eigen volk, en vinden het belangrijk dat een volk één is en in nationale staat leeft.  

Waar kwamen de nationalistische gevoelens vandaan?

• Voor een deel kwamen ze voort uit de Verlichting en de idealen van de FR Revolutie.
• In het denken over politiek was ‘het volk’ steeds belangrijker geworden à inwoner was niet langer ‘onderdaan’ van een vorst, maar een burger à lid van een gemeenschap die zichzelf moest besturen en verdedigen.
• Het was belangrijk om overeenkomsten binnen een volk te onderstrepen, en de verschillen weg te poetsen. 

De verlichting:

• Mensen waren in principe overal hetzelfde.
• De idealen van de FR Revolutie waren ook universeel: waren van toepassing op iedereen.

De Romantiek:
Tegen deze manier van denken was vanaf het eind van de 18e eeuw verzet gerezen à vooral in literatuur en kunst. Romantici hadden moeite met de eenzijdige nadruk op verstand, wetenschap en eenvormigheid à legden juist accent op gevoelens, verbeelding en oeroude tradities waardoor mensen van elkaar verschilden. Romantici waren gefascineerd door de verhalen, liederen en gebruiken van eenvoudige boeren en vissers, die nog niet waren bedorven onder het moderne rationele denken.

Romantiek zelf was niet perse nationalistisch, maar de aandacht van het volk paste wel heel goed bij de behoefte om gestalte te geven aan de onderlinge verbondenheid van de burgers.

In de 19e eeuw kwam er overal in Europa een beweging op gang om de identiteit van het eigen volk vorm te geven. Regeringen stimuleerden deze natievorming krachtig à gebruikten het onderwijs in de officiële landstaal en de vaderlandse geschiedenis om verbondenheid en eenheid te kweken.

Bij dit cultureel nationalisme keek men niet alleen naar het verleden à ook moderne industriële en technologische prestaties waren goed voor nationale trots.  

Het nationalisme had ook voor de politiek een grote betekenis

• Politieke grenzen die door Europa waren getrokken, vielen niet altijd samen en taal- en cultuurgrenzen. Dit was voor nationalisten moeilijk te verteren à streefden naar nationale staten.  

Duitsland

Dit had drastische gevolgen voor gebieden waar volken verdeeld waren over meerdere staten à bijvoorbeeld in het Duitse taalgebied à waren talloze staatjes à behoefte naar een eenheidsstaat. Het politiek nationalisme kwam tot uiting in de oprichting van een nationale statenbond in 1817 à 1 duitse grondwet.

In 1848 leek het streven naar eenheid te slagen, maar Pruisen werkte tegen. Pruisen wilde wel een Duitse eenheidsstaat, maar onder Pruisische leiding & zonder democratische grondwet.

1871 à Duitse eenheidsstaat. Deze leek echter niet op het Duitsland dat de nationalisten in 1827 of 1848 voor ogen hadden à keizer was oppermachtig.

Italië

• Streefde ook naar eenwording à zaten in dezelfde situatie als de Duitsers.
• Italiaanse nationalisten wilden een vrije en onafhankelijke eenheidsstaat zonder buitenlandse invloed.
• Was in 1870 zover 

Er was ten gevolge van het nationalisme ook een omgekeerde ontwikkeling: staten vielen uit elkaar.  à ging om grote rijken waar meer volken samenleefden. Bijvoorbeeld het ottomaanse rijk à Grieken, Serviërs, roemenen en anderen die hier woonden, waren ontevreden over de Turkse overheersing à begonnen zelf beschikking op te eisen.

De Grieken slaagden hier als eersten in à 1829 een onafhankelijk koninkrijk.  

België

• Nederland omvatte ook het grondgebied van het huidige België.
• Belgen voelden weinig verbondenheid met de Nederlanders à spraken in die tijd veelal Frans, waren merendeels katholiek en hadden een andere geschiedenis achter de rug.
• In 1830 kwamen ze in opstand en scheidden zich af.
• Nederland erkende de nieuwe staat pas in 1839. 

Door al deze samenvoegingen en afscheidingen ontstond langzaam een Europa van nationale staten à bleek dat het nationalisme ook onaangename kanten had. Door het opkloppen van vaderlandsliefde kwamen staten tegenover elkaar te staan.

Bij de verovering van koloniale staten concurreerden de Europese staten met elkaar à leidde soms tot grote internationale spanningen en oorlog.

Kenmerkende aspecten

• De industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving
• De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme
• De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie