H8

H8: Verlichting en revoluties

De Verlichting

De Verlichting sloot aan op de Wetenschappelijke Revolutie. De Verlichting: een periode aan het einde van de 18e eeuw waarin men kritisch tegenover het geloof en traditie stond en meer geloofde in het denken met het verstand. Het bekendste boek uit deze tijd is de Encyclopedie. Er werd veel gedebatteerd en onderzocht in deze periode, veel kritisch onderzoek en mensen waren het vaak met elkaar oneens.

Verlichte denkers denken vooral over het geloof en de samenleving na. De kritiekpunten:

•  Er was geen rationele verklaring voor de verhalen in de Bijbel. Toch bleven de meeste rationele denkers gelovig, want rationeel natuuronderzoek hoefde niet in strijd te zijn met het geloof volgens hen. Hierdoor ontstond een ‘mechanistisch wereldbeeld’: God had de wereld, de mens en de natuurwetenschappen geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer met de wereld. Dit noemen we ook wel het deïsme. Sommige denkers zagen God zelfs niet meer als persoon.
• Door geloven over de hele wereld te vergelijken (cultuurrelativisme), kwamen de onderzoekers erachter dat alle geloven een andere manier hadden om dezelfde innerlijke geloofskracht te geloven. Hierdoor kwamen ze erachter dat het christendom niet uniek of beter was.
• Veel onderzoekers vonden dat de koningen de kerk misbruikten om het volk onwetend en gehoorzaam te houden. De mensen zouden hierdoor onvrij zijn.

Volgens Immanuel Kant is de moraal universeel, terwijl de religies verschillen: “Behandel een ander niet anders dan je zelf behandeld zou willen worden.”

Verlichters dachten ook veel over verbetering van de samenleving. Hieruit kwamen drie belangrijke ideeën:

• John Lo >Jean-Jacques Rousseau: de regering is niets anders dan een uitvoerder van de gezamenlijke wil van de burgers: volkssoevereiniteit.
• Montesquieu: machtsmisbruik kan worden voorkomen door gescheiden machten: trias politica.

Vorsten en verlichte ideeën

Verlicht absolutisme: een bestuursvorm waarin een absolute vorst het algemeen belang op een rationele manier zegt te dienen:

• Hervormingen werden doorgevoerd met de bedoeling de samenleving te verbeteren volgens de ideeën van verlichte denkers.
• De macht werd niet op religie gebaseerd, maar op rationele redenering.

Een voorbeeld van een verlicht absolutisme was dat van koning Frederik in Pruisen. Hij liet alleen wel het lijfeigenschap bestaan in Pruisen. De sociale verhoudingen waren hierdoor nog net zoals in de Middeleeuwen. Op deze manier hield Frederik de adel te vriend.

Voordelen van het verlicht absolutisme: meer mogelijkheid tot scholing, eerlijkere rechtspraak. Nadelen: onzekerheid: het land werd een moderne staat.

De meeste koningen bestreden echter de verlichting. Toch verspreidden de ideeën zich, en burgers vormden zelf een oordeel, los van de kerk en staat: een publieke opinie. Er ontstonden salons om over de ideeën de discussiëren (vaak alleen voor de rijke bovenlaag, want die hadden toegang tot boeken en tijdschriften waarin de ideeën beschreven stonden). In 1784 werd ‘het Nut’ opgericht in de Republiek. Door het volk op te voeden tot goede burgers dachten ze het economisch verval tegen te kunnen gaan. Het Nut had veel ideeën over beter onderwijs, en werden heel populair in de Republiek.

In Frankrijk werden dit soort dingen niet toegestaan, daar werd het absolutisme gesteund. Adel en geestelijkheid gaven steun aan de vorst en ontvingen in ruil daarvoor allerlei privileges: het ancien régime. Verlichte denkers hadden hier veel kritiek op, en daarom werd er censuur ingevoerd. Toch kwamen de ideeën via de illegale weg Frankrijk nog wel binnen. Vaak werden de boeken in de Republiek gedrukt, waar een grotere vrijheid van drukpers bestond.

Burgers aan de macht

In 1776 werd de onafhankelijkheidsverklaring het begin van de eerste democratische revolutie in Amerika. De inwoners van de Engelse koloniën vochten tegen Engeland tot zij in 1783 een onafhankelijke staat mochten vormen met een eigen grondwet. 4 jaar later werd men het eens over een federatie (bondstaat), de Verenigde Staten. Zij hadden een representatieve democratie: staatsburgers (blanke mannen met bezit) kozen hun volksvertegenwoordigers in het federale parlement (wetgevend) en een president (uitvoerend). In 1791 werden er nog wat wijzigingen (amendementen) doorgevoerd waarin enkele grondrechten beter waren vastgelegd. Oorzaken van de Amerikaanse Revolutie:

• Engeland wilde meer belasting heffen.
• De koloniën mochten geen zelfbestuur en religieuze vrijheid meer.
• Engeland wilde met geweld deze maatregelen doorvoeren.

Voor Europa was de revolutie een voorbeeld: dit zou ook bij hun mogelijk kunnen zijn. Dit gebeurde in de Republiek ook, hoewel de burgers daar eigenlijk al aan de macht waren. Toch vonden sommigen dat het bestuur meer op een monarchie leek, omdat het stadshouderschap erfelijk was en de regenten steeds meer een gesloten groep vormden. Hierdoor vonden ze dat het bestuur corrupt was. De kritische burgers noemden zichzelf patriotten, zij kwamen voor het vaderland op. Vanaf 1780 kregen de patriotten veel aanhang, want de economie was door de oorlog met Engeland nog meer verzwakt. De patriotten bewapenden zich en kregen de controle over verschillende steden. In 1787 werden de patriotten door Pruisische troepen onderdrukt, en veel patriotten doken onder in Frankrijk.

De Franse Revolutie wordt gezien als dé revolutie der revoluties. Waarom?

• Half Europa raakte betrokken bij de revolutie door oorlogen.
• De Franse Revolutie was radicaler dan de eerdere revoluties door het ancien régime: grote sociale ongelijkheid. De hoge stand had voorrechten en dit vond de laagste stand oneerlijk.

De revolutie kun je opdelen in fases:

Fase 1: In 1789 wilde de koning de belastingen hervormen en had hiervoor toestemming nodig van de Staten-Generaal, waarin alle standen waren vertegenwoordigd, die al 175 jaar niet bij elkaar is geroepen. De standen kregen ruzie over de stemprocedure, en de derde stand (de laagste) richtte woedend een nieuwe vergadering op: de Nationale Vergadering. Dit werd het nieuwe bestuur van Frankrijk.