H3, Paragraaf 4.

Paragraaf 4, Nederland onder Duitse bezetting

De Duitse Inval

Op 10 mei 1940 viel Duitsland zonder voorafgaande oorlogsverklaring Nederland binnen. De aanval was onderdeel van een groot aanvalsplan voor West-Europa. Alleen de verovering van Engeland (Battle of Brittain) mislukte.

Hoewel het Nederlandse leger groter was dan het Duitse leger was het slecht bewapend en niet goed voorbereid. Na een bombardement op Rotterdam dreigden de Duitsers ook andere steden te bombarderen. Het Nederlandse opperbevel kon niet anders dan capituleren. Bijna 4500 Nederlandse soldaten en burgers hadden het leven verloren. De Nederlandse regering was al eerder uitgeweken naar Engeland. Van daaruit bestuurde men de rest van het Koninkrijk.

Einde aan de neutraliteit van Nederland

Tot 1940 voerde Nederland een neutraliteitspolitiek. Door de aanval van de Duitsers kwam daar definitief een einde aan. Nederland had ook eeuwen lang uit economische motieven de neutraliteitspolitiek toegepast. Tijdens de Eerste Wereldoorlog erkende de oorlogsvoerende landen de Nederlandse neutraliteit. Zo is het begrijpelijk dat Nederland deze politiek tot in de jaren ’30 voorzette. Door de Duitse inval was daar nu definitief een einde aan gekomen.

Het Duitse bestuur tijdens de bezetting

De hoogste gezagsdrager in Nederland werd de Oostenrijkse nationaal-socialist Seyss-Inquart. Hij droeg de titel Rijkscommissaris.. Het was de bedoeling dat Nederland nauw met het nieuwe Duitse Rijk zou worden verbonden. Het Nederlandse volk behoorde volgens de Duitse nationaal-socialisten ook tot het Germaanse ras.

Seys-Inquart stond aan het hoofd van 1500 Duitse bestuursambtenaren. Daarnaast was er Duitse politie en Duitse militairen ter verdediging van de Nederlandse kust. Deze konden ook worden ingezet bij ordehandhaving.

De Duitse bezetters hadden bij hun bestuur vooral twee doeleinden:

- Nederland inschakelen bij de Duitse oorlogvoering

- De Nederlandse bevolking winnen voor het nationaal-socialisme. (Dit veranderen in een nationaal-socialistische samenleving wordt nazificatie genoemd.

De bezettingstijd kan in vier fasen worden ingedeeld. Deze fasen liepen in de praktijk in elkaar over. Het gaat niet om plaatselijke keerpunten, waarna alles ineens anders werd.

Eerste fase (mei 1940-eind februari 1941): wederzijdse welwillendheid

Seys-Inquart hoopte dat de Nederlandse bevolking vrijwillig tot het nationaal-socialisme zou overgaan. De nazificatie werd geleidelijk ingevoerd. De meeste Nederlanders waren bereid zich aan te passen. Ze hoopten zo het leven van vóór de oorlog grotendeels voort te kunnen zetten.

De Nederlandse krijgsgevangenen werden naar huis gestuurd. De bezetter liet zoveel mogelijk organisaties bestaan. . van de Nederlanders werd verwacht dat zij vrijwillig in Duitsland gingen werken (de zogenaamde Arbeitseinsatz).

- Vervolging van de Joden begint: De belangrijkste maatsregel richtten zich vooral tegen de Joden. Stap voor stap werd een begin gemaakt met hun isolering. In de herfst van 1940 werden alle Joden in dienst van de overheid geregistreerd. Vervolgens ontslagen. Ook Joodse bedrijven(‘Joods Bezit’ ) werden geregistreerd.

- De Nederlandse politiek wordt uitgeschakeld: De werkzaamheden van de Eerste en Tweede Kamer werden stopgezet. Provinciale Staten en gemeenteraden bleven nog een jaar bestaan. Hoewel partijen, op een paar na mochten blijven bestaan, konden ze hun rol niet meer spelen.

- In deze fase nog weinig verzet: de aanhang van de NSB (Nederlandse Fascistische partij) steeg. Massaal waren uitingen van trouw aan het Huis van Oranje, vooral als leden jarig waren. Op de technische Hogeschool in delft en de universiteit van Leiden werden stakingen georganiseerd, omdat Joodse hoogleraren waren ontslagen.

- De Nederlandse Unie krijgt grote aanhang: Deze werd in juni 1940 opgericht. De leiders wilden met de Duitsers samenwerken. Ze legden wel de nadruk op het Nederlandse karakter van de beweging. de ontevredenheid die al voor de oorlog bestond (twijfel aan de waarde van de parlementaire democratie) over de Nederlandse politiek speelde hierbij ook een rol. Een groot aantal Nederlanders werd lid ook als verzet tegen de NSB.

Tweede fase (eind februari 1941-april 1943): groeiende anti-Duitse stemming en toenemende dwang.

Vanaf begin1941 traden de Duitsers hard op om het nationaal-socialisme door te voeren. Dat kwam vooral door twee oorzaken:

1) De nationaal-socialistische propaganda sloeg niet aan bij de Nederlandse bevolking. Bleek onder andere door de staking in Amsterdam op 25 februari 1941.

2) Nederland moest een grotere bijdrage leveren aan de oorlogvoering.

• Dwang om in Duitsland te werken en producten te leveren. Het aantal vrijwilligers was gering dus besloot de bezetter Nederlanders eind februari 1941 te dwingen. ook moest Nederland landbouw- en industrieproducten aan Duitsland te leveren. Bepaalde producten begonnen daardoor in Nederland schaars te worden.
• Oprichting van Nazi-organisaties. Vrijwillige nazificatie lukte namelijk niet.
• Meer isolatie en daarna vervolging van de Joden. Joden werden verplicht op hun persoonsbewijs een J te laten zetten en vanaf mei 1942 dienden ze een gele ster te dragen. Vervolgens werden de Joden naar Westerbork gebracht waarvandaan de deportatie begon naar de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor in Polen. Meer dan 100.000 van de ongeveer 140.000 zouden omkomen.
• De NSB werd de enig toegestane partij (onder leiding van Anton Mussert) en de omroeporganisaties werden vervangen door één Rijksradio. vakverenigingen gingen op in het Nationaal Arbeidsfront.
• Anti-Duitse stemming groeit, verzet neemt toe. De aanpassing aan de oorlogsomstandigheden verliepen door de veranderde houding van de bezetter minder gemakkelijk en vanzelfsprekend. Het verzet bestond alleen uit kleine groepen.

Derde fase (april 1943- september 1944): groeiend aantal conflicten tussen bevolking en bezetter.

* Omdat in Duitsland meer arbeidskrachten nodig waren besloot de bezetter de in 1940 vrijgelaten krijsgevangenen weer op te roepen. Als protest braken in 1943 de april/meistakingen uit. Deze stakingen vormden de overgang van de tweede naar de derde fase. De Duitsers reageerden door stakers standrechtelijk te executeren.

• Levering van arbeiders en producten wordt belangrijker dan nazificatie. In 1943 kwam 2 á 3% van de oproductie voor het Duyiste leger uit Nederland. Door de militair verslechterde situatie had de bezetter behoefte aan Nederlandse arbeidskrachten en producten.
• De deportatie van de Joden werd voltooid. Meer dan 100.000 Joden werden weggevoerd. Slechts 20.000 overleefden het.
• De verhouding tussen de Nederlanders en de bezetters worden steeds slechter. Duitse maatregelen werden meer en meer tegengewerkt. Onderduikers, 'knokploegen' en illegale pers waren daar voorbeelden van.