H11

11.1 – Een moderne wereld

Een nieuwe eeuw breekt aan

• In 1900 zag de wereld er heel anders uit door 3 ontwikkelingen
  • Er was een grote bevolkingsgroei door betere hygiëne
    • Er was stromend water, een riool en artsen begonnen te opereren
  • Mensen konden steeds sneller grote afstanden overbruggen
    • Er waren nieuwe vervoersmiddelen à auto, metro, tram en vliegtuig.
    • Daarnaast werd er geïnvesteerd in een groot spoorwegennetwerk.
    • Dit betekende een enorme besparing van tijd en brandstof
  • Er waren nieuwe communicatiemiddelen.
    • Informatie kon op een snellere manier een groot publiek overbrengen.
    • Uitvindingen zoals radio, telefoon en film maakte dit mogelijk.
• Op deze manieren werd het makkelijker om kennis te verspreiden op grote afstanden.
• We spreken daarom van een moderne samenleving, later ook een massasamenleving.

De invloed van nieuwe technieken

• Rond 1875 kwam er een technologische ontwikkeling in een stroomversnelling
  • Deze werd aangeduid als Tweede Industriële Revolutie.
  • Deze revolutie onderscheidde zich door gebruik van elektriciteit, staal en verbrandingsmotoren op diesel of benzine (in plaats van stoommachines).
    • Er ontstond chemische en elektrotechnische industrie.
    • Produceren werd sneller en goedkoper door de lopende band.
  • Al de producten hadden invloed op het dagelijks leven in West- Europa en VS.
    • Er kwamen handige producten en snellere vervoersmiddelen.
• De vooruitgang in wetenschap en techniek leidde tot groot optimisme.
  • Het leek alsof de mogelijkheden van de mens onbegrensd waren.
  • In de eerste 10 jaar van de 20e eeuw werden radio en bioscoop belangrijk.
    • De verspreiding van cultuur ging door de radio veel sneller.
    • De bioscoop zorgde ervoor dat mensen naar bewegende beelden konden kijken en in aanraking kwamen met andere ideeën en culturen.
• Echter waren radio en bioscoop ook aantrekkelijk voor partijen en regeringen
  • Zij maakten reclame en hoopten miljoenen mensen te overtuigen van hun ideeën.
  • In de 20e eeuw werd op die manier propaganda gebruikt.
• Er waren ook nadelen aan de Tweede Industriële Revolutie, er werden wapens gemaakt.
  • Engeland had aan het begin van de 20e eeuw een koloniaal rijk.
  • Ook Duitsland liet de industrie op volle kracht draaien.
  • De wapenindustrie werd hierbij niet vergeten.

11.2 – De Eerste Wereldoorlog

Een nieuw soort oorlog

• In 1914 was een oorlog uitgebroken tussen de centralen (Duitsland en Oostenrijk-Hongarije) en de geallieerden (Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland). NL à neutraal.
• De partijen dachten dat alles snel voorbij zou zijn, echter was het ‘t tegenovergestelde.
  • De snelle Europese oorlog werd een slopende wereldoorlog, ruim 4 jaar lang.
• De oorlog onderscheidde zich door de grote hoeveelheid moderne wapens.
  • Deze werden letterlijk aan de lopende band gemaakt.
  • Soldaten kregen te maken met gifgas, mitrailleurs en kanonnen in loopgraven.
  • De aanvallende partij werd blootgesteld aan een regen van kogels en granaten.
    • Ook waren er nieuwe uitvindingen à de tank en het vliegtuig
• De wapens waren wel modern, maar de tactiek van oorlog voeren niet.
  • Beide partijen gingen voortdurend aanvallen op de loopgraven.
• De oorlog raakte de burgerbevolking meer dan ooit.
  • Miljoenen mannen moesten de loopgraven in
  • Kou, vocht, honger, ongedierte zorgde voor een traumatische ervaring.
  • Velen kregen bij thuiskomt een zenuwaandoening als gevolg hiervan.
• Ook de gewone burgers hadden direct iets te maken met de strijd.
  • Dorpen werden beschadigd en soms vernietigd.
  • Vrouwen moesten werken in de wapenindustrie
• De regeringen wilden dat de bevolking een positief beeld kreeg door propaganda.
• De miljoenen soldaten kwamen ook uit de koloniën van Europa
  • Vanaf 1917 vochten ook Amerikaanse soldaten mee met de geallieerden
  • Op 11 november 1918 werd er een wapenstilstand gesloten.

Het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog

• De Eerste Wereldoorlog had verschillende oorzaken:
  • De Europese landen waren bezig met de strijd voor koloniën.
    • Overzeese gebieden zorgden voor grondstoffen voor de industrie maar gaven ook status en macht.
    • De spanningen hadden te maken met veranderende machtsverhoudingen.
  • De strijd ging gepaard met sterke vijandbeelden en het ophemelen van eigen natie
    • Frankrijk wilde wraak tegen Duitsland voor Frans-Duitse oorlog 1870-1871
    • Een oorlog werd zeker niet vermeden
    • Veel geld, veel wapens en een groot leger zorgde voor meer spanningen.
    • Daarom zijn nationalisme en militairisme ook belangrijke oorzaken.
  • De concurrentie zorgde dat Europese landen bondgenootschappen gingen vorm
    • Later spraken ze af elkaar te helpen in tijden van oorlog.
    • Zo ontstonden de Triple Alliantie (DU + OOSTENR.-HONG + IT)
    • En Triple Entente (FR – EN – GB – RU)
    • In 1914 bleek het hebben van de bondgenootschappen rampzalig te zijn.
      • Dit kleine conflict groeide uit tot een grote oorlog.
  • Het conflict begon met de moord op Frans Ferdinand à kroonprins OOST-HNG.
    • Dader à Gavrillo Princip à Bosnische nationalist die in Servië woonde.
    • Hij vond dat Bosnië bij Servië hoorde en niet bij Oostenrijk-Hongarije.
    • Als eerste werden Duitsland en Rusland betrokken bij de oorlog.
      • Daarna volgden de andere bondgenoten.
• Na 4 jaar oorlog sloten de verliezers verschillende vredesverdragen met de overwinnaars.
• Met Duitsland werd het Verdrag van Versailles gesloten (zij was de hoofdschuldige).
  • Het waren schadevergoedingen, het moest ontwapenen en een gebied afstaan.
  • Frankrijk wilde Duitsland voor een lange tijd uitschakelen als machtig land.
  • De afhandeling van de oorlog legde de basis voor nieuwe spanningen in Europa.

11.3 – De Sovjet-Unie

Een communistische samenleving

• De Sovjet-Unie bestond tussen 1922 en 1991. De leiders volgden het communisme.
• Marx voorspelde dat de arbeidersklasse in opstand zou komen tegen fabriekseigenaren
  • Deze arbeidsrevolutie zou een nieuwe fase in de geschiedenis inluiden.
  • De arbeiders zouden de macht overnemen à er zou een ideale samenleving zijn.
  • Deze gedachten leidden tot de communistische ideologie.
• Josef Stalin, leidde tussen 1928 en 1953, probeerde de gelijkheid te vergroten.
  • Dat deed hij door de economie verder aan de band te leggen.
  • Bedrijven werden onteigend, particulier eigendom werd verboden.
• Stalin wilde de staat leiding geven en liet vijfjarenplannen opstellen.
  • In die plannen stond de snelle opbouw van zware industrie.
    • Er kwamen collectieve machinefabrieken, hoogovens en scheepswerven.
    • Er bestond geen vrije concurrentie.
    • De staat bepaalde de hoogte van lonen en prijzen.
  • Verder werden zelfstandige boeren samengevoegd tot staatslandbouwbedrijven.
    • Ze werden gecollectiviseerd, en moesten een groot deel van de opbrengst afstaan aan de staat.
    • De landbouw moest gemoderniseerd en productiever worden.
    • Veel boeren waren hiertegen (volgens Stalin de ‘koelakken’)
• De samenleving had ook duistere kanten, die voor buitenland verborgen waren
  • Arbeiders of boeren die zich verzetten, werden hard aangepakt.
    • Ze belandden in strafkampen in Siberië.
    • Ze moesten dwangarbeid verrichtten en velen stierven daar.
  • In Oekraïne (een van de staten in de Sovjet-Unie) werd de bevolking bewust uitgehongerd om verzet tegen de collectivisatie te breken.
• Stalin ontwikkelde zich tot alleenheerser en probeerde de samenleving te beheersen.
  • Dit totalitarisme (Stalinisme) betekende ook geen politieke vrijheid.
  • De communistische partij was de enige toegestane partij.
  • Vrijheid van meningsuiting en persvrijheid  bestonden niet.
    • Met propaganda verspreidde de communistische partij hun ideeën.
    • Met terreur werd gehoorzaamheid gedwongen.
• Ondanks alle onderdrukking hebben vele geloofd dat het communisme goed zou zijn.
  • Veel jongeren raakten betrokken bij verschillende massaorganisaties.
  • Ze werkten vol overtuiging mee aan de opbouw van de Sovjet-Unie.

De eerste communistische staat: oorzaken en gevolgen

• Aan het einde van de 20e eeuw was er onvrede onder de bevolking
  • In Rusland bestond grote armoede en de bevolking had weinig invloed op politiek.
  • In 1917 leidde dat tot revolutie.
• Belangrijke oorzaak onvrede à Rusland leed tijdens WO I zware verliezen.
• De revolutie van 1917 begon in februari met massale stakingen en demonstraties.
  • Tsaar Nicolaas II moest daardoor wel aftreden. (^Februarirevolutie)
  • Er trad een Voorlopige Regering aan, bestaande uit allerlei politieke partijen.
• In oktober 1917 pleegden de bolsjewieken (com.) een staatsgreep à Oktoberrevolutie.
  • De belangrijkste leider was Vladimir Lenin (tot zijn dood aan de macht, 1924)
  • Na een machtsstrijd nam Stalin in 1928 de macht van de communistische partij.
• De Sovjet-Unie was een combinatie van idealisme, machtspolitiek en terreur.
  • De economische hervormingen lukten niet à vijfjarenplannen niet gehaald.
  • Arbeiders maakten evenveel producten + collectivisatie mislukt.
  • Er ontstonden hongersnoden à productie afstaan à arbeiders geen macht.
  • Hoge functionarissen hadden wel voldoende eten en woonden in villa’s.
• Industrialisatie gelukt (vooral wapens) à werd machtig land.

11.4 – De Verenigde Staten

Een vrij en welvarend land

• Het vertrouwen in de Amerikaanse economie steeg in de jaren ’20 heel erg.
  • Veel mensen profiteerden van grote welvaart en kochten allerlei producten.
  • Het waren de ‘roaring twenties’ – de uitbundige jaren ’20.
• Een belangrijke oorzaak van de bloeiperiode was de vrijemarkteconomie (kapitalisme).
  • Vraag en aanbod bepaalde de prijs en hoeveelheid producten.
  • Dankzij de vrije concurrentie konden ondernemers goed en goedkoop produceren.
  • De Amerikaanse droom à van krantenjongen tot miljonair.
• Om rijk te worden moesten ondernemers hun producten steeds verbeteren.
  • Dit leidde tot technologische ontwikkelingen à lopende band à Henry Ford
  • Het resultaat was een consumptiemaatschappij.
  • Door lage prijzen konden veel Amerikanen luxeproducten kopen.
    • Zij vormden een brede middenklasse in de samenleving.
• Al sinds de 18e eeuw zijn Amerikanen tegen veel bemoeienis en macht van de overheid.
  • Zelf je eigen leven bepalen, dat is wat mensen wilden.
  • Rond 1930 kozen burgers al bijna 150 jaar hun Congres.
  • Deze volksvertegenwoordiging bepaalde welke wetten zouden gelden.
• Een samenleving zoals deze (gebaseerd op democratie en kapitalisme) kan alleen met vertrouwen van het volk.
  • Als dit vertrouwen er niet was, zou het hele systeem instorten.

Economische crisis: een uitslaande brand

• De Amerikaanse welvaart van de jaren 20 bleek erg kwetsbaar.
• Het ging helemaal niet zo goed met de economie à twee redenen.
  • Veel mensen betaalden producten met geleend geld (dus terug moeten betalen)
  • Er was een crisis in de landbouw. De export nam sterk af à boeren in problemen.
• Ondanks dit alles bleef de aandelenkoers op de beurs stijgen. à kopen met geleend geld
• Uiteindelijk verloren sommigen het vertrouwen à instorting New Yorkse Beurs Wall Street in oktober 1929.       
  • De Verenigde Staten waren in een enorme economische crisis beland.
• Ook Europa kreeg te maken met de crisis.
  • De VS wilde het geld terug dat ze aan Europa geleend hadden.
  • De economie kon dit niet aan en stortte in à andere landen volgden
• De Amerikaanse regering (president Herbert Hoover) deed bijna niks.
  • Hij dacht dat de economie vanzelf zou herstellen.
  • Maar het aantal werklozen steeg à de overheid moest iets gaan ondernemen.
• In 1932 werd Franklin Roosevelt gekozen tot president.
  • Hij pleitte voor overheidsingrijpen in de economie en hij zou een groot pakket maatregelen nemen à New Deal
• Roosevelt wilde met de New Deal voedsel geven aan de werklozen
  • Verder wilde hij de koopkracht bevorderen en industriële productie bevorderen
  • Hij gebruikte overheidsgeld om werklozen aan het werk te zetten voor algemeen nut à stuwdammen of scholen bouwen.
    • Met hun loon kochten ze producten van fabrieken à goede koopkracht
  • Door de devaluatie van de dollar werden Amerikaanse producten in het buitenland goedkoper en werden buitenlandse producten duurder in de VS.
• Tot 1936 hadden deze maatregelen veel succes.
  • Miljoenen mensen vonden werk en gaven voorzichtig meer geld uit.
• De werkloosheid loste pas echt op tijdens WO II, toen de vraag naar wapens steeg.