Geschiedenis H7 (leerdoelen)

Hoofdstuk 7: TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

Kenmerkende aspecten

1. Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek en sociale verhoudingen.
2. Voortbestaan van het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijke bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
3. Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
4. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

7.1 De verlichting

• Je weet dat de verlichtingsfilosofen voortbouwden op het rationalisme en de natuurwetenschappelijke ontdekkingen uit de Tijd van regenten en vorsten.
  Door de wetenschappelijke revolutie had een groot aantal ontdekkingen op natuurwetenschappelijk gebied gebracht. Geïnspireerd door dit, ging men ook op een wetenschappelijke wijze nadenken over maatschappelijke verhoudingen. Ze wilden uitgaan van het ‘gezonde verstand’ (rationalisme). Ze wilden de samenleving verbeteren doordat ze los gingen denken van het geloof.
• Je kunt beschrijven hoe de standenmaatschappij sinds de Middeleeuwen was veranderd en hoe de macht van absolute vorsten en de privileges van de geestelijkheid en adel spanningen opriepen bij de burgerij en boeren.
  Het ongeschoolde volk was gelovig of bijgelovig, en kerk en staat, geestelijkheid, koning en adel hielden de mensen bewust onwetend: om hun macht over het volk te handhaven. Adel en geestelijkheid kregen privileges en waren vrijgesteld van belastingen. De burgers en boeren moesten dus de hoge belastingen betalen. Machtsmisbruik en ongelijkheid tussen de standen zorgde voor veel onrust.
• Je kunt de kritiek beschrijven van de verlichtingsfilosofen op de standenmaatschappij en op de absolute vorsten en je kunt deze kritiek plaatsen binnen de maatschappelijke ontwikkelingen.
  De verlichtingsfilosofen maakten duidelijk dat voor iedereen de wet gelijk is en dat die wetten ook voor de vorsten gelden. In Frankrijk betaalden de geestelijkheid en adel geen belasting & had het volk niks te zeggen over het bestuur. De filosofen hadden hier hun bedenkingen over en volgens Charles de Montesquieu moest er een machtenscheiding komen. Rousseau schreef een boek over de vrijheid en gelijkheid van het volk, en werkte het idee van volkssoevereiniteit uit. Volgens hem had de koning zijn bestuursmacht niet van God gekregen, maar van het volk. De wil van de meerderheid (het volk) was het belangrijkst.
• Je weet hoe en in hoeverre de kritiek op de standenmaatschappij en op de absolute vorsten zich verspreidde onder het volk.
  Denkbeelden van wetenschappers werden verzameld. Oude en nieuwe kennis over landen, volkeren en gebruiken, natuurkundige informatie, maatschappelijke en bestuurlijke inzichten werden samengebracht in de Encyclopédie. Ze waren te vinden in bibliotheken, salons en cafés. Ook werd de informatie verspreidt door boeken, verzamelwerken, wetenschappelijke verenigingen en kritische toneelstukken.

7.2 Verlicht absolutisme

• Je weet hoe verlichte despoten hun verlichte denkbeelden in de praktijk brachten.
  Koning Frederik de Grote van Pruisen gebruikte de denkbeelden van wetenschappers en verlichte filosofen om te besturen. Hij eiste alle macht op en besliste als een alleenheerser. Ze vonden gewone mensen te onwetend over staatszaken om ze daarover mee te laten beslissen. “Alles voor het volk, maar niets door het volk”. Ze waren verdraagzaam tegenover mensen met een ander geloof. Ze stimuleerden de economie en ze schoten verwoestte gebieden te hulp. Er was wel een probleem met de landbouw en hongersnood. Frederik vond zichzelf verlicht, tolerant, besluitvaardig end daadkrachtig & hij voerde geen oorlog.
• Je kunt beschrijven hoe verlichte despoten dachten over de samenleving en over het bestuur.
  Ze waren alleenheersers, maar luisterden ook naar het volk zodat het bestaan van zijn ‘onderdanen’ dragelijker was. Ze vonden dat de gewone mensen te onwetend waren over het bestuur en dat ze daarom niet mochten mee beslissen. (Alles voor het volk, maar niets door het volk)
• Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen absolute vorsten en de verlichte despoten wat betreft hun houding ten aanzien van de verlichtingsideeën.

Verlichte despoten waren bereid om naar het volk te luisteren. De vorst is ook een mens, net zo als zijn ‘onderdanen’. Ze hielden meer rekening met het volk en ze geloofden dat verschillende geloofsgroepen goed waren voor de economie, door de kennis en handel van religieuze vluchtelingen. Het zouden het land voorspoed brengen.

7.4 Democratische revoluties

• Je kunt onderscheid maken tussen de drie democratische (Atlantische) revoluties en van elk de oorzaken en gevolgen noemen.