Examenstof: Duitsland en Europa 1945-2000

Nationale ontwikkelingen die de bouw van de muur bevorderen (1955-1961)

· Welvaart van de Bondsrepubliek · Falende economie van de DDR · Verlangen naar politieke vrijheid

III De Ostpolitik van bondskanselier Brandt

Internationale ontwikkelingen en de ‘Ostpolitik’ (1961-1969)

1962: DE CUBA-CRISIS

De SU begint in 1962 offensieve kernraketten te plaatsen op Cuba. Doelen:

· Het communistische Cuba beschermen tegen een aanval van de VS · De militaire druk op de VS opvoeren door op Cuba, ‘in de achtertuin van Amerika’, kernraketten te plaatsen

1962 (oktober): Kennedy reageert met blokkade van Cuba:

· Amerikaanse blokkadevloot om de schepen tegen te houden · Verklaart op tv dat iedere raketaanval vanaf Cuba vergolden zou worden met een kernaanval op de SU

Op het laatste moment keren de Russische schepen om en bereiken Kennedy en Chroesjtsjov een akkoord; VS valt Cuba nooit aan, SU haalt raketten weg en breekt basis af.

Gevolgen van de crisis voor Duitsland:

· Wantrouwen leidt tot verlangen naar eigen buitenlands beleid · Ontspanning leidt tot contacten tussen BRD en DDR

OSTPOLITIK

Houdt in:

· Wandel durch Annäherung (verandering door toenadering) · Angst in Oostblok voor (West-)Duits revanchisme wegnemen · Op den duur Duitse hereniging · Ulbricht wees dit af: streef naar volkenrechtelijke erkenning van de DDR

1968: In Tsjecho-Slowakije komt Dubcek aan de macht. Zijn hervormingsvoorstellen staan bekend als de Praagse Lente. Hij vindt dat er meer ruimte diende te komen voor politieke discussie. Leidt tot Ostpolitik.

1968 (augustus): troepen van het Warschaupact maken een einde aan de Praagse Lente. Ter verdediging van hun optreden werd de Brezjnev-doctrine afgekondigd: als het ‘socialisme’ in een Oostblokland in gevaar verkeert hebben de andere ‘socialistische’ landen de broederlijke plicht dat land te hulp te komen.

Brandt (1969 toegetreden) neemt wantrouwen in Ostpolitik weg

· VS licht hij uitvoerig in · Met de SU tekent hij in 1969 het non-proliferatie verdrag (tegen de verspreiding van kernwapens) · Hij belooft een veiligheidsconferentie te organiseren om de in Jalta bepaalde grenzen vast te leggen · Hij belooft om de SU economische en technologische hulp te bieden

Nationale ontwikkelingen en de Ostpolitik (1961-1969)

1963: Adenauer treed af

IN BRD ONTSTAAT BEHOEFTE AAN EEN NIEUWE KOERS, vooral onder jongeren (RAF). Kritiek:

· Betwijfelden democratische gehalte van de BRD na Spiegelaffaire · Bekritiseerden Nazi-tijd · Keerden zich tegen plaatsing van atoomwapens op Duits grondgebied · Waren tegen de Amerikaanse oorlogvoering in Vietnam

Burgers kregen nu meer invloed op de politiek

AFNEMENDE INVLOED VAN ULBRICHT MAAKT OSTPOLITIK MOGELIJK

Aanvankelijk ging het in de loop van de jaren ’60 goed:

· Productiviteit van de DDR nam sterk toe · Het basisloon werd verhoogd · De levensmiddelenbonnen werden afgeschaft · Rond 1965 steeg ook het niveau van de openbare voorzieningen sterk

Aan het einde van de jaren ’60 bleek het ‘Nieuwe Economische Systeem’ mislukt te zijn:

· De Oost-Duitse bureaucratie maakte een efficiënte besluitvorming onmogelijk · Er was gebrek aan kapitaal voor investeringen in de industrie

1970: ‘verdrag van Moskou’ tussen de SU en de BRD

1971: Ulbricht wordt vervangen als partijleider door Erich Honecker

IV De Bondsrepubliek op de voorgrond in Europa

Internationale ontwikkelingen en de toenemende invloed van de BRD (1969-1979)

DE BRD ZORGT VOOR ONTSPANNING IN EUROPA

· De BRD sluit tussen 1970 en ’72 verdragen met de SU, Polen en de DDR om de naoorlogse grenzen vast te leggen · De DDR verleende hen in ruime mate D-markkredieten · Na de BRD erkenden nu de meeste Westerse landen de DDR als zelfstandige staat · In 1973 konden de DDR en BRD beide lid orden van de VN · Ze sloten overeenkomsten die in beperkte mate bezoeken mogelijk maakten

DE BRD WORDT POLITIEK-ECONOMISCHE SPIL IN EUROPA

· De door de BRD ontworpen Ostpolitik wordt algemeen aanvaard in het Westen · Duitsland gaat binnen de EMS de belangrijkste plaats innemen · Goede persoonlijke relatie tussen Schmitt en d’Estaing, zijn het eens over oprichting EMS ter bestrijding van de dollarcrisis en over de toenadering tot Oost-Europa, de détenté

DE INVLOED VAN DE VS IN EUROPA WORDT KLEINER

De belangrijkste oorzaak was de twijfel die ontstond over de bereidheid van de VS om zich in te zetten voor de verdediging van West-Europa. Dit ontstond door de volgende factoren:

· Het SALT-1 akkoord in 1972 tussen SU en VS · Vietnambeleid van de VS (was de VS nog wel bereid te vechten voor West-Europa?) · Carter weigert invoering neutronenwapen

Andere oorzaken:

· Verzwakking economische positie VS · Watergate-schandaal (Nixon geeft toe dat hij wist van inbraak op hoofdkantoor Democraten) · Inconsistente houding van Carter (1977-1981): hield rekening met mensenrechten

BRD NEEMT INITIATIEF VOOR VEILIGHEID IN EUROPA

1975: conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (Slotakte van Helsinki)

1976: SU gaat oude raketten vervangen door SS-20-raketten. Is in strijd met geest van CVSE

1979: NAVO-dubbelbesluit

· NAVO zou met SU gaan onderhandelen over verwijdering raketten · Als dit zou mislukken zouden er in de BRD en andere NAVO-landen van West-Europa nieuwe kernwapens worden geplaatst

Nationale ontwikkelingen en de toenemende invloed van de BRD (1969-1979)

OSTPOLITIK (OSTVERTRÄGE) HEEFT SUCCES

BONDSKANSELIER SCHMIDT VERSTERKT DE POSITIE VAN DE BRD

Toch kreeg hij binnenland steeds meer kritiek:

· De vredesbeweging verzette zich tegen de kernwapenwedloop · Optreden van RAF kon niet snel worden onderdrukt · Economische recessie door oliecrisis

Hij slaagde erin de positie van de BRD te versterken:

· Toont zich na 1976 deskundig diplomaat · RAF bestrijd hij compromisloos · Dringt recessie terug

HET TERRORISME VAN DE RAF (Rote Armee Fraction)

V Duitsland herenigd

Internationale ontwikkelingen en de val van de muur (1979-1989)

IN POLEN WORDT DE MACHT VAN DE COMMUNISTISCHE PARTIJ AANGETAST

In het begin van de jaren ’80 maakten verschillende ontwikkelingen duidelijk dat het communistische systeem niet onaantastbaar was:

1. economisch stond Polen er zeer slecht voor
2. In 1980 ontstond onder leiding van Lech Walesa van de vakbond Solidariteit een stakingsgolf met eisen tot toekenning van het stakingsrecht, afschaffing van de censuur en het recht om onafhankelijke vakbonden op te richten
3. de Poolse regering gaf toe aan de stakers

GORBATSJOV

Crisissfeer in de SU, door:

· oplopende kosten van de bewapeningswedloop · uitzichtloze oorlog in Afghanistan (1979) · problemen rond opvolging van Brezjnev na 1982

· oplopende kosten van de bewapeningswedloop · uitzichtloze oorlog in Afghanistan (1979) · problemen rond opvolging van Brezjnev na 1982

1985: Gorbatsjov wordt partijleider. Zijn beleid: Ø Perestrojka: diepgaande veranderingen in economie, politiek en samenleving Ø Glasnost: openheid

Gevolgen van zijn beleid:

· SU geeft leidende rol in internationale communisme op · Oostbloklanden krijgen ruimte voor eigen ontwikkeling · Brezjnevdoctrine wordt buiten werking gesteld · Oppositiegroepen krijgen ruimte tot verzet

1987: INF-akkoord: VS en SU trekken wapens terug

1989: Gorbatsjov maakt einde aan de Koude Oorlog, en zo ook aan Oostblok en DDR. Westen vind het snel gaan en Kohl twijfelt: In BRD discussie over Westbindung.

Nationale ontwikkelingen en de val van de muur (1979-1989)

DDR RAAKT IN EEN FINANCIEEL-ECONOMISCHE CRISIS

Betere contacten tussen de BRD en de DDR zorgen ervoor dat de DDR op indirecte wijze toegang heeft tot de EG. Partijleider Honecker hoopt door export een socialistische welvaartsstaat met eigen DDR-nationaliteit te ontwikkelen. Maar de opbrengsten van de export naar het Westen vielen tegen en de DDR werden genoodzaakt steeds meer leningen af te sluiten. Dit leidde tot een financieel-economische crisis, de bevolking werd hier sterk mee geconfronteerd.

DDR RAAKT IN EEN POLITIEK-MORELE CRISIS Ø Honecker laat geen oppositie toe en de Stasi zorgt hiervoor.

DUITSLAND DREIGT LEEG TE LOPEN Ø 1989: nieuwe vluchtroute uit DDR

MASSALE DEMONSTRATIES LEIDEN TOT HET NEERHALEN VAN DE MUUR (Wir sind das Volk!) Gemengde reacties op de Duitse eenwording

HELMUT KOHL HERENIGT DUITSLAND

Een paar weken na de val presenteert Kohl plan voor hereniging, het volk wil dat ook steeds sterker.

1990 (3 oktober): hereniging BRD en DDR

HET BUITENLAND REAGEERT WANTROUWEND OP HET VOORUITZICHT VAN EENWORDING

· Frankrijk was bang, en verloor macht omdat zij nu een minder grote rol kon spelen · Engelsen waren bang voor verlies van macht, ook bang voor oorlog · Voor de SU was de DDR oorlogsbuit geweest, maar Gorbatsjov gaf al snel toe (maar wilde DDR niet in NAVO, later gebeurde dat wel en kreeg hij 5 miljard D-mark) · Polen maakte zich zorgen over zijn west-grens, de Oder-Neisse · VS was optimistisch, wilde wel dat Duitsland in NAVO zou blijven

KOHL NEEMT WANTROUWEN WEG

· Duitsland blijft lid van NAVO · Doet president Mitterand de toezegging mee te zullen werken aan de monetaire integratie van Europa · 1990 (november): Oder-Neisse grens wordt gemeenschappelijk

1991: Verdrag van Maastricht: · invoering Euro, maakt EMU compleet · EG wordt EU

Duitsland: machtiger maar meer problemen

· Duitsland ligt centraal: brugfunctie tussen West- en Oost-Europa · Grotere bevolking na hereniging · Economische macht nam toe

Problemen na de eenwording:

· Hoe actief moest de Duitse politiek zijn · De integratie van de DDR was moeilijker en duurder dan gedacht · In de loop van de jaren ’90 ontstond er grote werkloosheid, vooral in de neue Bundesländer (voormailig DDR): de planeconomie/staatseconomie moest overschakelen op markteconomie. · Er trad een economische recessie op als gevolg van overbelasting van de economie · Hoe moest er worden afgerekend met het verleden van de DDR (en de Stasi)?