Later komt burgerij om ook derde stand te vormen

H2: Beeldvorming in Europa omstreeks 1150 over buitenwereld

2.1 Welke beelden hadden de inwoners van Europa omstreeks 1150 van de buiten-Europese wereld?

Meer contacten met het oosten → geschriften met bolvormig idee → heersende opvatting

(schepen aan de horizon, schaduw op de maan bij maansverduistering)

Toch werd de aarde plat weergegeven:     → techniek miste om rond weer te geven

                        → kaarten waren meer symbolisch

                        → voor gewone mensen was hij plat

                        → jeruzalem kon niet meer midden zijn

OT-kaart: Kaart waarop de aarde wordt weergegen als cirkel omringd door water met meestal Jeruzalem in het midden.

• Zeeën en rivieren vaak hetzelfde als nu

• Azië → Aards paradijs: Tuin waar volgens de Bijbel Adam en Eva ooit uit verbannen waren.

Continuïteit tussen Oudheid en Middeleeuwen:

1. Bewoonbare land verdeeld in drie continenten

2. Continenten worden door water van elkaar gescheiden

3. Grenzen ertussen zijn ongeveer hetzelfde

Discontinuïteit tussen Oudheid en Middeleeuwen (door christelijke geloof)

1. Aards paradijs is toegevoegd

2. Jeruzalem ligt in het midden

Tegenvoeters: Antipodeen, mensen die beneden de evenaar wonen en die met hun voeten naar boven wijzen

• Sahara was waarschijnlijk inspiratie voor “ondoordringbare gordel van hitte”

• Droeg bij aan verhalen over vremde wezens

  • Inwoners Ethiopië hadden maar 1 voet (als zonparaplu)

  • In Azië lopen mensen met hondenkoppen

• Isodorus van Sevilla (600)

Priester-koning Johannes: Verzonnen christelijke koning, ook wel Pape Jan genoemd, die een heel groot rijk bezat. (priester)

• Seldsjoeken zouden door hem verslagen zijn

• Zou ook van plan zijn het Heilige Land te veroveren

• Brief naar Byzantijnse keizer in de omloop

• Zou machtigste man op aarde zijn (Azië en Afrika)

• Paleis was mooiste gebouw ter wereldwe

• Eenhoorns en paardenmensen

• Utopia

Dzjenghis Khan: Stichter van Mongoolse Rijk omstreeks 1200 → mensen dachten Pape Jan

Mensen gingen op zoek naar dit rijk en kwamen bij de Tartaren: Mongolen.

Kernen van waarheid:

De middeleeuwers hadden een vage notatie van het feit dat er christenen achter de islamieten waren (nestorianen, kopten in Ethiopië). In de fantasie van de middeleeuwers waren deze christenen geregeeerd door Pape Jan (Dit komt door Johannes die naar het oosten was getrokken om mensen te bekeren).

Dit werd versterkt toen er vanuit het oosten (Djenghis Kan) een aanval op de Islamieten kwam. Dit kon alleen Pape Jan zijn die het Heilige Land kwam veroveren.

Saracenen = Arabieren + Turken (allebei islam) (Negatieve naam van Paus)

1. Negatief

Geloof veel gemeen maar niet hetzelfde → afvallig geloof, ketterij (erger dan vreemd)

Mohammed was een bedrieger met een deal met de duivel

Gewelddadig, wreed, wellustig

Saraceense hond, christenzwijnen

1. Positief

Hoogontwikkelde cultuur met veel kennis

Verfijnde en luxueuse levenswijze

Griekse geschriften → behoeders belangrijk deel beschaving.

2.2 Op welke kennis waren die beelden gebaseerd?

1. Klassieke oudheid (door geestelijken en geleerden)

• voor elite

• Deels betrouwbaar

• Ptolemaus van Alexandrië: Aardrijkskundige en sterrenkundige uit de tweede eeuw na Christus, die de aarde in het middelpunt van het heelal plaatste.

        (Gaf ideeën Aristoteles weer, maakte acceptabel door laatste bol de hemel te

noemen)

• Encyclopedie van Isodorus, bisschop van Sevilla: Boek waarin Latijnse en vooral Griekse kennis omstreeks 600 werd samengevat nog steeds meestgebruikte boek

        (Bisschop → dus betrouwbaar, toen nog veel klassieke bronnen)

        → Idee bolvormige aarde

1. Arabische wereld (door geleerden en clerus)

• voor elite

• Deels betrouwbaar

Irrigatielandbouw en scheepsbouw ver ontwikkeld

→ Alchemie, geneeskunde, technologie, wiskunde, astronomie

1. Reisverslagen (door pelgrims, kruisvaardigers, handelaren, gezanten)

• voor elite en volk

• Deels betrouwbaar

• Pelgrims beschreven vreemde iegenschappen en gebruiken van moslims

• Handelaren over mogelijkheden tot handel

• Zeelieden over zeestromingen en trek van vissen en vogelss

• De kruisvaarders bevorderden handel en wetenshcap in periodes van vrede.

• Toch bleef de barrière naar Zuid-Azië bestaan

• reizen van Sint-Barbaan: Verzonnen verhaal over een Ierse abt die negen jaar reist om de wonderen van de wereld op te schrijven.

  • Leest over God’s wondeeren en gooit boek in het vuur

  • Engel draagt hem op tot de reis

  • Paradijs ligt onder de zee

        → Fantasieverhalen, geografie, kennis over diverse volken

1. Goederen (door handelaren, pelgrims, kruisvaarders)

• Voor elite (heel duur)

• Betrouwbaar

• Indrukwekkende luxeartikeleen

• Arabieren verhandelden ook goederen uit India, Maleisie en China

    → Kennis luxe-goederen en status

H3 Opbloei van contacten met buiten-Europese wereld,1150-1350

3.1 Welke omstandigheden begunstigden de opbloei van contacten?

Veranderingen binnen Europa

Opbloei van de handel

• Groei economie → aantal rijke mensen neemt toe

• → Behoefte aan luxeartikelen → moesten worden geïmporteerd.

De kerk breidde zich uit

• Paus vond dat de latijns-christelijke Kerk de hele wereld moest beheersen → kruistochten en Reconquista (aanleiding = bescherming pelgrims)

    Gemeenschappelijke gevolgen: - men leerde islamitische beschaving kennen

• informatie over wereld achter islam

• In veroverde gebieden kwam men in contact met de islam

• Vierde Kruistocht (1202-1204): Kruistocht waarbij een groot deel van het Byzantijnse Rijk werd veroverd.

Groei van kathedraalscholen en stichting van universiteiten

• Meer geleerden die meer wilden weten

Veranderingen buiten Europa

Optreden van de Saracenen

• Arabieren legden pelgrims weinig in de weg een verdienden aan hun komst

• Turken → recente bekeerlingen, zeer fanatiek tegen christenen

    → aanleiding kruistochten (wandaden moslims)

Uiteenvallen van de islamitische wereld

• Maakte succces kruistochten mogelijk

• Sultans namen de macht van de Kalief en er ontstonden sultanaten

Opkomst van het Mongoolse Rijk

• Djenghis Khan = opperste heer, bij zijn dood strekte rijk van China tot Perzië.

• Na hem: Groot-khan: Opperste leider van het Monghoolse Rijk, onder wiens heerschappij lagere khans tamelijk zelfstandige rijksdelen regeerden.

• Aanvallen maakten een gat in de barrière van islamitische rijken die Azië van Europa afschermden; nu kon men rechtstreeks naar Azië.

• Pax Mongolica: Mongoolse vrede, de toestand van vrede en veiligheid die in de dertiende eeuw in het Mongoolse Rijk bereikt werd.

    → reizen door Azië aantrekkelijker voor Europeanen

Handelaren uit de noordkust van Afrika

• Trokken ‘zwarte werelddeel’ in op zoek naar slaven en goud

• Dit goud kwam via Arabische staten in Europa

• Afrika werd aantrekkelijk

Berichten over christelijke heersers in Azië

• Brief van Pape Jan: Verzonnen brief die afkomstig zou zijn van de machtige Prietser-koning Johannes, maar die eigenlijk een ideale staat beschrijft.

• Gezanten en normale reizigers op zoek, maar vonden Mongolen.

3.2 Welke omstandigheden begunstigden de opbloei van contacten?

Soort reiziger

Doel

Motief

Pelgrim

Jeruzalem (Azië)

Godsdienstig

Kruisvaarder

Heilige Land (Azië)

Pelgrimsroutes veiligstellen

Missionaris/zendeling

Azië

bekeren van Mongolen

Diplomaat

Azië

Mogelijkheden van verbond met Mongolen onderzoeken

Geleerde

1. Spanje

           Arabische deel

1. Azië

Vergroting van kennis en wetenschap

Handelaar

Azië

Financieel gewin

Economische motieven

Gezanten van Pausen/kongingen

Mongolen

Pape Jan zoeken

3.3 Welke motieven hadden de reizigers om deze reizen te ondernemen?

Godsdienstige motieven

Jan van Plano Carpini: Franciscaan die als eerste door de Paus naar het hof van de Groot-khan van de Mongolen werd gestuurd in de 13e eeuw.

• Zei dat de Mongolen Europa gingen aanvallen en dat de Christenen zich moesten verenigen

Godsdienstige motieven

Godfried van Villehardouin: Franse kruisvaarder van hoge adel die een boek schreef over de Vierde Kruistocht (13e eeuw)

Robert van Clari: Kruisvaarder van eenvoudige afkomst die ene boek schreef over de Vierde Kruistocht (13e eeuw)

Economische motieven

Raymundus Lullus: Spaanze reiziger, missionaris en geleerde (omstreeks 1300)

Ibn Boeta: Marokkaan die kort na 1300 in Azië, Europa en Afrika reisde.

H4 Reizen naar en door Arabische en Aziatische wereld 1150-2350

4.1 Hoe moeilijk kon reizen naar/door Arabische en Aziatische wereld zijn?

Reizer over land was vaak een langdurige bezigheid:

1. Te voet is per dag maar 30 km en per paard 60km

2. Wegen waren vaak sleg of niet aanwezig

3. Natuurlijke hindernissen

Bij verre reizen gingen mensen meestal over water.

• Hing heel erg af van omstandigheden; 150-0 km/u.

• Technologische ontwikkelingen→gebruik zijwind→sneller aan veranderende wind aanpas

• Bleven dicht bij de kust → omwegen

• Kompas: Instrument om vast stellen waar het magnetische noorden ligt; meer over open zee

• Hoogte van de zon en poolster werden gebruikt voor locatiebepaling

• Astrolabium: Instrument om de plaats op aarde te bepalen met behulp van de hoogte van de zon of sterren

Reizen was zowel op land als op zee onveilig

• Beroving

• Zeerovers en struikrovers

• Soldaten beroofden ook

• Rovers zouden geen geestelijke of pelgrim aanvallen uit angst om een doodzonde te begaan of om niet in de hemel te komen.

• Geleidebrief: Brief waarin een autoriteit verklaarde dat iemand onder zijn bescherming stond

Grenzen tussen gebieden waren niet zichtbaar. Er waren wel natuurlijke grenzen.

Tolhuizen: Kantoor waar belasting wordt geheven bij het passeren van reizigers of goederen.

Vorsten en stadbesturen moesten het vooral hebben van indirecte belastingen zoazls tollen.

Deze werkten zeer bellemmerend op reizen en handelsverkeer.

Onderdak was niet vanzelfsprekend. Vaak sliepen ze in kloosters maar later kwamen er meer herbergen.

Verschil in taal was ook een probleem

• Kooplieden deden moeilijk over vreemde talen maar niet vloeiend

• Latijn speelde een belangrijke rol in de communicatie omdat geleerden, studenten en machthebbers zich erin uitdrukten (taal van de Kerk)

4.2 Welke factoren bemoeilijkten het leggen van contact van Europese reizigers met Arabieren en Aziaten?

Europeanen, Mongolen en Arabieren hadden hun eigen uitgangspunt en konden zich niet inleven in die van anderen.

De Paus beschouwde zichzelf als plaatsvervanger van Jezus → Khan moest bekeren.

De Khan tolereeerde alles, zijn god had hem aangewezen → Paus moest zich onderwerpen.

De arabieren waren tolerant tegen godsdiensten met een heilig boek. Ze vervolgden soms wel christenen.Ze keken ook op hen neer omdat eht nog barbaren waren.

Behalve politieke en godsdienstige tegenstellingen was ook taal een probleem.

H5: Gevolgen van de contacten

5.1 Welke nieuwe kennis kwam uit de Arabische en Aziatische wereld naar Europa en waarop was deze kennis gebaseerd?

Wetenschappelijke kennis

• Arabieren

• blablblbalblaba

• Hoe het heelal en de aarde eruitzagen

  • Was door klassieke schrijvers al beschreven maar alleen arabisch

  • Wel nieuwe kennis aan toegevoegd

  • Hadj (Mekka) was verplicht → kennis naar centrum

Men zocht naviagtie in sterren richting Mekka voor bidden.

• Cijfers

  • Met Arabische cijfers kan je wel delen en vermenigvuldigen

  • Ontwikkelden cijfer 0

  • “Hogere techniek van rekenen” → algebra

• Medische wetenschap

  • Veel geleerd van Grieken

  • Wilden experimenteren en praktische toepassing zoeken voor uitbreiding kennis

  • Observeerden symptomen nauwkeurig en gebruiken medische kruiden

  • Nog wel een taboe voor anatomie

  • Europeanen leerden nauwkeurigere beschrijvingen ziektebeeld en “hospitaal

• Scheikunde

  • Alchemie

  • Eigen experimenten + kennis uit china/india (maar geen gebruik alcohol)

  • Naast wetenschap ook praktisch: stoffen, wijn

  • Soms kwaad daglicht (magie): goud, toverdanken, steen der wijzen

Eigen waarnemingen

• De aarde heeft een bolvorm (--> waarnemingen zeelieden in reisverslag)

  • Horizon lijkt overal even ver weg → cirkel

  • In het zuiden zijn andere sterrenbeelden dan in het noorden

  • Top van schepen als eerst zichtbaar

• Willem van Rubroek - “Verslag van de reis naar het land der Tartaren”

  • Naar hof Groot-khan met brief Franse Koning Lodewijk de Heilige

  • Scherpzinnig waarnemeerdd

  • Verbaasd over levenswijze Mongolen: andere wereld

    • Tenten van vilt (yurt)

    • Vervoerden deze op ossenkarren

  • Khan tolerant over alle godsdiensten

  • Rubroek kon nestorianen niet overtuigen

  • Bekeren mensen niet succesvol

  • Verdrag niet succesvol

• Marco Polo - “Beschrijving van de Wereld”

  • Verzameling informatie over de wereld

  • Zowel eigen ervaringen als andere bronnen

  • Bewondering Mongoolse Rijk (betaalmiddelen)

  • Niet betrouwbaar: niet overal geweest, soms overdreven; hij vertelde zijn verhalen aan een medegevangene en deze heeft het mooi opgeschreven (maar hij is waarschijnlijk wel in China geweest)

• Jan van Mandeville - “Reizen”

  • In bijna iedere Europese taal

  • Reisgids voor Heilige Land (wel)

  • Leven aan hof van sultan

  • Landen en volkeren van Azië

  • Rijk van Pape Jan

• Reizigers uit de Arabische wereld

  • Invloed maar beperkt, info werd gemengd met andere gegevens.

Kennis uit goederen

Internationale handel toegenomen → meer producten uit vreemde gebiieden

Katoen, rijst, papier, kristalglas, parels, specerijen…

5.2 In welke mate werd deze nieuwe kennis verspreid?

Goederen

Goederen kwamen het meest terecht bij de elite, en meer in de steden dan op het platteland.

Specerijen begeerd: maakte bedorven vlees lekkerder en “geneeskrachtige werking”.

Kennis

• Arabische wetenschap moest worden vertaald in het Latijn

• Verspreid vanuit vertaalscholen

• Zeelieden brachten hun kennis bij cartografen

• Catalaanse wereldatlas: Verzameling kaarten uit de veertiende eeuw, waarop naast kustlijnen ook symbolische informatie is aangegeven.

• Portolaankaarten: Kaart die vrij nauwkeurig de kusten weergeeft waarop de Europeanen voeren.

• Studie aan universiteiten werd beperkt:

  • Zeven traditionele vakken; paste weinig nieuwe kennis in

  • Sommige kennis in strijd met officiele interpretatie van het geloof

• Encyclopediën niet meer alleen maar Latijn maar ook landstalen

• Iedere parochie moest een school in landstaal hebben

• Troubadour:Provençaalse zanger van minneliederen.

• Minstreel: Rondreizende liedjeszanger.

H6: Afname van de contacten

Welke omstandigheden belemmerden na 1350 verdere toenadering tussen Europa en de Arabische en Aziatische wereld?

1. Door de val van Akko was de aansluiting naar zuidelijke routes lastiger

         → Christenen geen vaste voet meer in Midden-Oosten

• Aanvallen van Mongolen op Perzië en Turkse staten maakten het onveilig

Latere pogingen voor kruistochten waren te kostbaar

1. Door het uiteenvallen van het Mongoolse Rijk verdween de Pax Mongolica en werd de toegang tot noordelijke routes moeilijker.

• Afzonderlijke khanaten maakten zich los en vochten met elkaar

1. Door de opkomst van het Osmaanse Rijk in Klein-Azië werd een barrière opgeworpen.

• Nakomelingen Osman I vormden Osmaanse/Ottomaanse Rijk

• Sterk, vormde barrière tussen Europa en islamitische staten

1. Er ontstond in China een nieuw rijk dat contacten met het westen vermeed

• Myngdynastie → grote culturele bloei

• Herstelde oude tradities met nadruk op verleden → afkeer westen

1. (intern) De pest verspreidde zich via handelsroutes

• Vooral door soldaten en handelaren

• Derde deel van de bevolking in Europa overleed

• De Zwarte dood

• China zag pest als kwaad uit westen → extra reden contact vermijden

1. (intern) De bevolking van Europa was afgenomen.

• Door pest, oorlogen, honger en ziektes

• Honderdjarige Oorlog

• Bevolkingsdruk weg → minder drang tot uitbreiding

Contacten met het oosten werden minder maar belangstelling voor het westen ontstond.

H7: Beeldvorming Europa 1350 over buiten-Europese wereld

7.1 In hoeverre leidde de nieuwe kennis tot nieuwe beelden over de buiten-Europese wereld?

Geografische beelden

• (Aardrijkskunde) Bekende wereld groter door wetenschappelijke boeken, reizen en artikelen vand e handel. Deze kennis werd ook verwerkt in drie soorten kaarten:

1. Symbolische kaarten

        Geen precieze schaal en oppervlakten, veel tekeingen (ook OT-kaart)

1. Portolaankaarten

        Vooral voor zeelieden,, met kompasrozen.

        Lo compasso da navigare = voorbeeld portolani; alle kusten Middellandse zee

1. Poging tot vereniging van beiden

        Catalaanse wereldatlas

• (Aarde en Heelal) waren ook veranderd

  • Geleerden overtuigd dat heelal en aarde een bol waren

  • Aarde in middelpunt van Heelal

  • Omtrek niet corrrect bberekendd

  • Sahara nog steeds barrière van hitte

Beelden van onbekende landen en volkeren

Als mensen een leegte waarover ze niks wisten niet konden vullen met informatie dan deden ze dat met fantasie → merkwaardige mengsel van kennis en verzinsels

• Reis van Pape Jan

• Reis van Sint-Bardaan

  • Maar mensen gingen wel twijfelen aan beiden

Beelden van de moslims en de Mongolen

• Beeld over moslims nog steeds combinatie angst en bewondering

• Kerk was bang voor toegenomen invloed van moslims: vreesden voor christelijke cultuur → ze stelden in dat Joden en Saracenen een geel herkenningsteken moesten dragen

• Mongolen hadden eigenlijk door toeval niet Europa veroverd

• Europeanen terecht bang voor Mongoolse dreiging

• → Afschrikwekkend beeld van mongolen (bijvoorbeeld kannibalen)

7.2 Waarom bleef een geheel vernieuwde beeldvorming over de buiten-Europese wereld uit?

Beeld van alles was wel enigszins veranderd maar niet ingrijpend vernieuwd door:

1. De contacten namen af

(zie hoofdstuk 6)

1. Het ontwikkelingspeil van de bevolking bleef laag

    Inwoners hadden neit veel onderwijs gehad; konden niet lezen en geen informatie

beoordelen.

1. Het conservatisme van de middeleeuwers

    Wilden geen afstand doen van hun eigen opvattingen of hele oude opvattingen.

1. De remmende werking van de kerk

    Nieuwe kennis en inzichten zouden positie kerk kunnen ondermijnen

1. Superioriteitsgevoel omtrent eigen geloof

Jaartallenlijst

Jaartallen Europa en de buitenwereld

570- Mohammed geboren

622- Mohammed verdreven uit Mekka. Begin islamitische jaartelling

632 – Mohammed gestorven in Mekka

711 – overtocht straat van Gibaltar. Al-Andalus (delen van Spanje worden veroverd)

725 – Karel Martel verslaat de moslims bij Autun

732 – Karel Martel verslaat de moslims bij Poitiers. Nu definitief teruggedreven uit Frankisch gebied.

732 – Karel Martel verslaat de moslims bij Poitiers. Nu definitief teruggedreven uit Frankisch gebied.

Vanaf  nu Reconquista ( tot 1492)

Karel de Grote verovert stukken Noord-Spanje (Spaanse Mark)

1054 – Oosters schisma

1075 – Paus Gregorius eist in het Dictatus Papae primaat op. Alleen hij mag bisschoppen benoemen. Keizer Hendrik IV weigert het dictaat te erkennen. Paus doet H IV in de ban

1077 – Gang naar Canossa. Ban opgeheven.

1080 – Seldsjoeken bereiken Bosporus. Bedreiging voor Byzantijnse Rijk.

1084 – Hendrik IV bezet Rome en benoemt zelf een nieuwe paus. Nu zijn er twee pausen.

1094 - Byzantijnse keizer vraagt steun aan paus in Rome (ter bescherming van christelijke wereld)

1095 – Oproep eerste kruistocht

1099 – Jeruzalem veroverd. Stichtin kruisvaarderstaten

1122- Concordaat van Worms. Bisschop kon geestelijke en wereldlijke macht bezitten. Maar de vorst kon allen de wereldlijke macht aan een door de paus aangestelde bisschop geven.

1202 – 1204 – Vierde kruistocht. Plundering Constantinopel.

Ca 1300 – Einde kruistochten.

1337 – 1453 Honderjarige oorlog

1415 – Hendrik de Zeevaarder verovertaan het moslimbolwerk Ceuta. Daardoor contacten met schatten van Afrika. Ging op zoek naar koninkrijk van priester Jan. Ervaringen met rond de kust van Afrika varen waren positief

1488 – Bartlomeus Diaz vaart langs Kaap de Goede Hoop (zuidelijkste puntje van Afrika)

1500 – De Portugees  Pedro Cabal dwingt de vorstendommen  aan de Indiase kust met geweld tot  handelsverdragen.