Bronwijzer hoofdstuk 1

1.1 Een strijd voor geloof en  zelfstandigheid

Waarom staat de Nederlanden in het meervoud?  De Nederlanden bestond uit zeventien zelfstandige ministaatjes. Dat heette een gewest. Ze waren ongeveer net zo groot als onze tegenwoordige provincies. Het waren er zeventien omdat België ook bij Nederland hoorde.

3 belangrijke gewesten:

1. Vlaanderen
2. Brabant
3. Holland.

De zeventien gewesten hadden dezelfde vorst. Sinds 1515 was dit Karel V, afkomstig uit de familie van de Habsburgers. Hij bepaalde als heer der Nederlanden oom de buitenlandse politiek. En hij bepaalde wanneer er oorlog gevoerd moest worden. De gewesten hadden zelf hun eigen bestuur en de heer had daar niet zoveel in te zeggen. Ze regelden ook zelf hun rechtspraak en hadden het recht om inwoners belasting te laten betalen. Deze rechten worden privileges genoemd. Wanneer de heer met alle staten tegelijk wou overleggen liet hij de Staten-Generaal in Brussel bij elkaar wonen. Alle 17 gewesten stuurden dan hun afgevaardigden naar Brussel, naar het paleis van Karel V. Als de heer niet in Nederland was stelde hij een plaatsvervanger aan die landvoogd of landvoogdes werd genoemd.

Karel V vond het lastig om met alle gewesten afzonderlijk te moeten overleggen en rekening te moeten houden met alle verschillende gewestlijke wetten. Daarom wilde hij de macht verkleinen van de gewesten en de positie van de regering versterken. De politiek van Karel V noem je centralisatie politiek. Hij wilde de Nederlanden meer vanuit een centraal punt besturen. Hier waren de gewestelijke staten het niet mee eens want deze wouden juist dat hun eigen belangen van hun eigen gewest centraal zouden staan. Dit noem je particularisme.

Dit was niet het enige wat tot weerstand leidde. Karel V had aangekondigd zogenaamde bloedplakkaten om de reformatie te stoppen. In deze bloedplakkaten werden de aanhangers met de dood bedreigd en hun bezittingen verbeurd verklaard. Veel protestanten werden verbrand, gemarteld, opgehangen, verdronken of levend begraven. Een belangrijk hulpmiddel was de Inquisitie die karel v oprichtte, een geloofsrechtbank die actief op zoek ging naar aanghangers van de reformatie.

Na Karel V kwam Filips II. Anders dan zijn vader die meestal in Brussel was, verhuisde hij naar Madrid. Als landvoogdes stelde hij zijn halfzus Margretha van Parma aan. Wat betreft centralisatiepolitiek en kettervervolgingen ging Filips verder waar zijn vader gebleven was. Hij kwam in conflict met de edele Willem van Oranje. Hij was in Duitsland geboren en luthers opgevoed. Toen hij grote landgoederen erfde in de Nederlanden hij een van de machtigste edelen werd, wilde Karel V dat hij rooms-katholiek opgevoed zou worden. Dat gebeurde maar WvO werd nooir zo katholiek als Karel V zelf. Filips benoemde WvO tot stadhouder van de gewesten Holland, Zeeland en Utrecht. Stadhouder hield in dat hij aanvoerder van het leger was in die gewesten. Hij werd met deze benoeming de machtigste edelen van de Nederlanden. De relatie tussen Filips en hem verliep stroef omdat WvO kritiek had op Filips beleid en met name de kettervervolging.

1.2 De opstand begint

Op 5 april 1566 bieden de edelen het zogenaamde ‘Smeekschrift der edelen’ aan aan Margretha van Parma, de landvoogdes van de Nederlanden. Ze vroegen om twee dingen: beëindeging van de kettervervolgingen en om eerbiedeging van de privileges van de gewesten. Maar ze moest wachten op bevesteging van haar broer Filips die zich op dat moment in Madrid bevond. Ze beloofde wel een tijdelijke matiging van kettervervolgingen. De protestanten vatten dit op alsof ze hen toeliet om in het openbaar kerkdiensten te houden. De protestantste vluchtenlingen keerden terug naar de Nederlanden. Ze hielden overal in het land hagenpreken. Deze duurden soms wel vier uur en gingen niet alleen over de calvinistiche manier van lven maar vaak ook over de dingen die fout gingen in de rooms-katholieke kerk. De beeldenstorm begon op 10 augustus. Vaak waren deze ‘spontaan’ maat niet altijd want de rooms katholieke kerk werd door de stadsbesturen soms al zelf gezuiverd door de beelden en de andere rooms-katholieke uitingen. Soms kregen calvinisten kerken aangeboden om andere vernielingen te voorkomen. Toen Filips hoorde van de beeldenstorm was hij woedend en verving Margretha van Parma voor Alva. Hij kreeg 3 opdrachten:

1. Straf de beeldenstormers, hij richtte de raad van beroerten op en al snel werden er ong. 1000 mensen ter dood gebracht. Alva liet alle gevluchtte protetanten, hun bezitting verveurd verklaren. Willem van Oranje was gevlucht naar zijn ouderlijk kasteel de Dillenburg. Als actie van wraak gijzelde alva de zoon van willem van oranje naar spanje en hij zag zijn zoon nooit meer terug.
2. Hij moest zorgen dat de nederlanders weer zouden gehoorzamen. Om zijn macht te showen liet hij de graven Egmond en Hoorne in Brussel onthoofden. Ze waren rooms-katholiek maar Filips vond dat ze te weinig deden tegen de beeldenstormers.
3. Filips vroeg vaak om geld en hij wilde daarvanaf door ze belasting te laten betalen. Alva kwam met 3 verschillende belastingen waaronder de tiende penning. Die hield in dat je van het verkochte handelswaar 10 procent moest betalen aan de belasting.

Op de Dillenburg verzon Willem van Oranje een plan om Alva te verdrijven. Er was zoveel onvrede dat hij hoopte dat hij met een algemene opstand als hij met een leger binnen viel alva te kunnen verslaan. Uiteindelijk vielen Willem van Oranje en zijn broer Lodewijk met 2 huurlegers de Nederlanden vinnen. Maar die opstand kwam er helaas niet. Willem van Oranje raakte in geldnood waardoor de huursoldaten wegliepen. Lodewijk behaalde bij Heigerlee wel een overwinning. Maar Willem van Oranje’s jongste broer Adolf van Nassau stierf. Enkele dagen later verloor Lodewijk en ontsnapte tenauwernood

1.3 De opstand zet door

Tijdens de Vrije Statenvergadering te Dordrecht werd er besloten dat Willem van Oranje, die was ontslagen als stadhouder door Filips, weer aan te nemen. Dit deden ze omdat ze het goed vonden dat ze strijd tegen Alva voerden. Er werd tijdens die vergadering ook besloten dat er jaarlijks 600.000 gulden aan het leger werd gegeven om de strijd tegen Alva door te zetten.