Belangrijke personen examenkatern Van Kind tot Burger

Hiëronymus van Alphen (1746-1803) • dichter v. kindergedichten tijdens Verlichting; kleine gedigten voor kinderen, 1778 • studeerde rechten, advocaat in Utrecht • prinsgezind, benoemd tot hoofd-financiën v/d Republiek in 1793 • einde ambtelijke loopbaan met de fluwelen revolutie door patriotten in 1795 • schreef over literaire en godsdienstige onderwerpen
Johan Braakensiek (1858-1940) • tekenaar van politieke prenten • bekend van prenten over buitenlandse politiek tussen 1887-1930 in 'De Groene Amsterdammer' • illustraties in jeugdboeken, bijv. Dik Trom • 1936 stoppen vanwege oogziekte
S. Sr. Coronel (1827-1892) • strijder tegen kinderarbeid • huisarts in Middelburg, A'dam en Leeuwarden. • schreef over slecht gezondheid kinderen die in fabrieken werkten • 1861 eerste arts in Ned. die artikel publiceerde over beroepsziekten van arbeiders • drong aan op wettelijke regelgeving kinderarbeid (1863) • droeg bij tot indienen van Kinderwet van Van Houten

Aagje Deken (1741-1804) • bekend romanschrijfster in Verlichting • opgegroeid in weeshuis • samenwonen met vriendin Betje Wolff in De Rijp (N-H) in 1777 • Sara Burgerhart, 1782 • 1788 naar Frankrijk met Betje. Maakte daar Franse Revolutie mee • 1797 terug naar Nederland, Den Haag
Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) • eerste socialist in Nederland • eerst luthers dominee. • 1879 blad 'Recht voor Allen' opgericht • 1881 Sociaal-Democratische Bond opgericht • 1888-1891 eerste socialist in 2e Kamer • verwierp parlementair stelsel en werd anarchist • populair bij veel arbeiders
Adriaan van den Ende (1768-1846) • voerde schoolwet van 1806 uit • 1792-1798 dominee • vanaf 1800 medewerker van Van der Palm • 1803: boek voor onderwijzers • 1805-1833(pensioen): landelijk hoofdinspecteur v. onderwijs
H. Goeman Borgesius (1847-1917) • minister van Binnenlandse Zaken (1897-1901) • progressief liberaal • initiatief tot parlementaire enquête van 1886-'87 • stelde sociale wetgeving voor (leerplichtwet, ongevallenwet, woningwet) Albert Hahn (1877-1918) • tekenaar politieke prenten bij 'Het Volk' (SDAP) • aanhanger van socialisme en antimilitarisme • in prenten tegen onderdrukking en onrecht • hij ergerde veel bestuurders en politici van andere partijen
M.B. Hoogeveen (1863-1941) • ontwerper v/h leesplankje (Raam-Roos-Neef) • onderwijzer in Deventer • zette zich in voor verbetering van leesonderwijs • 1906: leesplankje (Aap-Noot-Mies) Samuel van Houten (1837-1930) • voorsteller van de 'Kinderwet van Van Houten' • progressief liberaal • Minister van Binnenlandse Zaken 1894-1897 • 1896 herziening kieswet, waardoor 50% v.d mannen kiesrecht kreeg
Johan Herman Isings (1884-1977) • tekenaar en illustrator • 13-jarige bij decoratieschilder.'s Avonds les aan Tekenschool voor Kunstambachten • tekeningen van hem over Boerenoorlog in Z-Afrika geplaatst toen hij 18 was • bevriend met Cornelis Jetses • bekend van illustraties in Paddeltje. ook in schoolboeken en schoolplaten. ook veel bijbelse voorstellingen
Aletta Jacobs (1854-1929) • feminister, internat. bekend • eerste vrouwelijke student en arts • mede-oprichtster Ver. voor Vrouwenkiesrecht, 1894. Cornelis Jetses (1873-1955) • bekend illustrator • werkte en volgde 's avonds tekenonderwijs • tekende voor uitgeverij v. schoolboeken Wolters • tekeningen bij boekjes van Jan Ligthart en leesplankje van Hoogeveen • -1950 boeken illustreren
J. Kappeyne van de Coppello (1882-1895) • ontwerper schoolwet 1878 • 1866 (progressief) lib. in 2e Kamer • 1877 premier en minister van Binnenlandse Zaken • joeg ARP en katholieken tegen zich in het harnas vanwege schoolwet • 1879 trad af, geen meerderheid voor uitbreiding kiesrecht (afschaffing census) Abraham Kuyper (1837-1920) • leider van orthodox-prot/antirevolutionairen • Ned. Herv. dominee • 1874 lid 2e Kamer, 1912 lid van de 1e Kamer • voorvechter confessioneel onderwijs in schoolstrijd • stichtte Gereformeerde Kerken in 1892 • 1886 ARP, leidde die tot zijn dood • VU • 1901-1905 minister-president
G.B. Lalleman (1820-1901) • strijder tegen kinderarbeid • 1846-1887 onderwijzer openbare school • 'Slavernij in Nederland' 1855, droeg zo bij aan Kinderwet van Van Houten • richtte avondschool op voor werkende kinderen • lid van een commissie van het Nut, onderzocht schoolverzuim onder werkende kinderen

Jan Ligthart (1859-1916) • onderwijsvernieuwer • kwekeling aan armenschool in A'dam. in 1885 hoofd armenschool Den Haag • verbeteren door zelfwerkzaamheid van ll. • verbeterde leesplankje van Hoogeveen. • bekend door Ot en Sien, met tekeningen van Jetses
John Locke (1632-1704) • grondlegger Verlichting • docent Oxford • adviseur hoge regeringsfunctionarissen • vluchtte naar Holland, 1863, vanwege Eng. koning • James II afgezet, terug naar Eng. samen met stadhouder Willem III • schreef over staatkunde, menselijke kennis, opvoedkunde, godsdienst • vóór: invloed v. parlement en tolerantie
Lodewijk Napoleon (1778-1846) • Koning v. Koninkrijk Holland (1806-1810) • broer v. keizer Napoleon • bevorderde natievorming door Koninklijke Bibliotheek en Rijksmuseum • afgezet in 1810 omdat hij te weinig rekening hield met Napoleon
J.H. van der Palm (1763-1840) • Agent/Minister van Nat. Opvoeding in Bataafse Republiek, 1799-1806 • dominee in Sint Maartensdijk, patriot • grote welsprekendheid • voerde standaard-spelling in en eerste schoolwet
N.G. Pierson (1839-1909) • lib. minister-president 1897-1901 • 1866 directeur Ned. Bank en in 1877 hoogleraar in Amsterdam • minister van Financiën 1891-1894 • veel sociale wetten, met Goeman Borgesius
E.J. Potgieter (1808-1875) • oprichter en hoofdredacteur van 'De Gids'(1838); kritisch blad • handelsagent • grote invloed op culturele leven in Nederland
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) • invloedrijk schrijver tijdens Verlichting • bijna geen schoolopleiding, maar zelf veel leren • vanaf 16e zwervend in Fr en Zwitserland • schreef over muziek en staadkunde; Emile (opvoeding en natuur) • begin nieuwe stroming: romantiek • boeken verboden, vluchten voor arrestatie • beschermd door adelijke dames
H. Schaepman (1844-1903) • belangrijkste katholieke politicus 1880-1901 • 1880 lid van 2e Kamer • voorstander van samenwerking met ARP in schoolstrijd • wilde graag katholieke partij oprichten, maar dat lukte niet helemaal • 1900 enige katholiek voor leerplichtwet • verliet politiek en ging naar Rome
Rutger Jan Schimmelpenninck (1761-1825) • raadspensionaris Bataafse Republiek (1805-1806 • advocaat en patriot • lid van eerste Nat. Vergadering v. Bat. Rep. 1796 • ambassadeur in Parijs (1798-1804) • 1805: raadspensionaris v. Bat. Rep door Napoleon • nat. belastingstelsel en schoolwet 1806 • weigerde mee te werken aan Koninkrijk Holland en trok zich terug in 1806 • 1815: lid Eerste Kamer onder koning Willem I
Jan Rudolf Thorbecke (1798-1872) • leider van liberalen midden van 19e eew • kritiek op autoritaire regering van Willem I • stelde in revolutiejaar 1848 nieuwe grondwet op die macht bij parlement legde • minister-president 1849-1853 en 1862-1866 • onder zijn kabinetten: gemeentewet, provinciewet, afschaffing slavernij, oprichting HBS, aanleg Noordzeekanaald en Nieuwe Waterweg

Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) • oprichter en leider SDAP 1894, omdat SDB het parlementaire stelsel verwierp (Nieuwenhuis) • onder zijn leiding SDAP grootste socialistische partij in Ned. • einde WOI (1918) mislukte oproep tot revolutie
Hendrik Wester (1752-1821) • invloedrijk schoolopziener vanaf 1801 • boerenzoon, door zelfstudie onderwijzer • 2 x met goud beloond door het Nut • landelijk bekend door publicaties
Wilhelmina (1880-1962) • koningin van Ned. (1898-1948) • al vanaf 1890 vanwege dood Willem III, maar moeder Emma regentes tot 1898 • veel sympathie • tijdens Duitse bezetting in Londen
Willem I (1772-1843) • eerste koning v. Ned. • oudste zoon v. stadhouder Willem V • vocht als generaal tegen Napoleon • stimuleerde economie in Noord en Zuid • autoritaire regime riep veel verzet op in Zuiden • 1840: afstand v/d troon en ging naar Berlijn
Willem V (1748-1806) • laatste stadhouder van Republiek (1766-1795) • in conflict met patriotten, vluchtte naar Nijmegen (1785) • in macht hersteld door Pruisische troepen, zwager • bij Franse inval naar Eng. (jan. 1795). afgezet na fluwelen revolutie • 1801: in Nassau (Dl.) Betje Wolff (1738-1804) • bekend romanschrijfster tijdens Verlichting • getrouwd met oude weduwnaar, dominee • na zijn overlijden samenwonen met Aagje Deken • steunde via haar geschriften de patriotten • kwam op voor rechten v/d vrouw. • zie Aagje Deken