Auschwitz: Leon Poliakow

Inleiding: waarom de Duitsers concentratiekampen hebben opgericht Hitler’s ideologie steunde op twee ideeën uit de leer van Nietzsche, namelijk de lofzang op het “blonde beest”, en het pseudo-darwinisme. Dit betekent dus dat het “beest” de wereld moest overheersen, dit geheel in overeenstemming met de wetten van de natuurlijke selectie. Deze ideologie paste perfect bij de militaire dressuur die toen in Duitsland heerste, en op het partijprogramma van de nazi’s stond dan ook de totale vernietiging van de Joden. Het plan was om ongeveer 30 miljoen mensen uit te roeien, en om zo een Nieuw Europa te creëren. De beginfase van het programma hield de uitroeiing van 11 miljoen Joden in. In Rusland werden hele Joodse gezinnen op straat geëxecuteerd, maar de nazi’s zochten een andere methode om meer in het geheim te opereren, voor in Europa. Er werden dus uitroeiingkampen opgericht. Als experiment werden zo’n 100.000 Duitsers uit krankzinnigengestichten opgeofferd. Al deze mensen werden door middel van koolmonoxide vergast. De nazi’s hadden twee soorten kampen. In de uitroeiingkampen werden de Joden bij de aankomst vergast. In de andere kampen, werd hun arbeidskracht uitgebuit. Hier vielen de meeste mensen op “natuurlijke” wijze af, maar wie weerstand bood, en overleefde, moest de “behandeling” ondergaan. Dit wil zeggen dat de sterksten uiteindelijk ook vergast werden, want indien zij vrijgelaten werden, konden ze een Joodse vernieuwing vormen. Auschwitz was een gemengd kamp, er was een industrie, maar veel Joden werden al bij aankomst vergast. Auschwitz was het belangrijkste kamp, en de nazi’s gebruikten zelfs de term “eindoplossing”. De industrie des doods De selecties Aanvankelijk had Himmler bevel gegeven om alle Joden die aangevoerd waren te vernietigen, en dit gebeurde ook met de Joden uit Opper-Silezië. Maar toen de eerste transporten uit Duitsland binnenkwamen werd het bevel gewijzigd, en werden alle mannen en vrouwen die tot werken in staat waren geselecteerd, en in de oorlogsindustrie tewerkgesteld. Men probeerde alleen die arbeidskrachten te behouden waarmee een zo hoog mogelijke productie kon bereikt worden. De maatstaven varieerden, maar meestal keken de SS-artsen enkel naar de staat van vermagering waarin de slachtoffers zich bevonden.
De vergassingen De verstikking van Joden door middel van koolmonoxide vond men de meest praktische oplossing in de Poolse vernietigingskampen, maar niet voor Auschwitz. De productie van koolmonoxide vereiste een enorme apparatuur, en door de grote omvang van de vernietigingsacties in Auschwitz was dit niet mogelijk. SS-kapitein Fritsch kwam op het idee om een insectenverdelgingsmiddel, namelijk Zyklon B te gebruiken. Men gebruikte enkele honderden Russen als proefkonijnen, en het middel werd goedgestemd. Er startte een massale productie van Zyklon B. Voor het verloop van de vergassingen was een grote volgzaamheid van de slachtoffers vereist. Daarom kondigde de SS aan dat de slachtoffers zich eerst naar de douche-installaties moesten begeven, waar ze gewassen en gedesinfecteerd zouden worden, voor ze naar het kamp mochten gaan om uit te rusten. De Joden moesten zich uitkleden, hun kleren en schoenen in een bundeltje leggen, en goed het nummer van de kapstok onthouden. De grote deur gaat dicht, en het licht wordt uitgeschakeld, enkele minuten later komt er Zyklon B door de luchtopeningen naar de ruimte waar iedereen op elkaar geperst staat. Na vijf minuten is iedereen dood. Wanneer de deuren opengaan om de lijken weg te brengen, ziet men een afschuwelijk tafereel: de lijken liggen niet verspreid over het oppervlak, maar ze liggen opgestapeld op een grote berg. Het gas heeft eerst de onderste luchtlagen vergiftigd, en is zo naar boven gestegen, daarom hebben de Joden elkaar vertrappeld om toch maar nog wat lucht te happen, alvorens ze ook gas inademden. De crematoria Niet alleen de geheimhouding van de vergassingen zorgde ervoor dat de vernietigingsacties konden slagen, ook het verwijderen van de lijken werd heel zorgvuldig gedaan. De Duitsers waren bang dat de volgende generatie hun acties niet zou begrijpen, dus werd een speciaal commando belast met de taak de sporen van de executies in Rusland uit te wissen. Alle lijken werden eerst opgegraven en dan verbrand. In Auschwitz werden de lijken aanvankelijk in massagraven geworpen, er waren wel crematoria, maar die hadden niet de vereiste capaciteit. In de zomer van '42 werd het bevel gegeven tot het bouwen van vier reusachtige crematoria. De verbrandingsovens konden in vierentwintig uur achtduizend lijken verbranden. Maar wanneer de toevloed van Joden te groot werd, konden de ovens dit niet verwerken, en werden de lijken in open lucht verbrand. De as werd in kuilen gegooid, en met het water uit de plaatselijke rivier verspreid. Om de (onbelangrijke) persoonlijke eigendommen van de slachtoffers te verbranden, werden nog eens twee verbrandingsovens bijgebouwd. Het 'Canada' Het Canada is een complex van dertig barakken, hier lieten de Duitsers de bezittingen opstapelen die de gedeporteerden meegenomen hadden. Meestal waren dat dan ook de kostbaarste bezittingen van de slachtoffers. Deze kostbaarheden werden uitgezocht en gesorteerd door aangewezen ploegen van gevangenen, en vervolgens door het Nazi-rijk op allerlei manieren benut. Dagelijks reden vrachtwagens vol met deze spullen het kamp uit, op weg naar Duitsland. Er was ook een ondergronds netwerk van gevangenen die het goud en diamanten meesmokkelden en doorgaven, en inruilden voor wapens en munitie die ze konden gebruiken bij een eventuele opstand. Voor de Joden op de transporten werden gezet, vertelden de Duitsers hen dat ze op reis gingen naar het oosten voor opbouwwerkzaamheden in de Joodse getto's. De Joden werden verzocht om zoveel mogelijk linnengoed, kledingstukken, medische instrumenten, apothekersvoorraden, vakgereedschap,...mee te nemen. Verschillende concentratiekampen werden met deze voorwerpen bevoorraad. Bij aankomst werden alle Joden kaalgeschoren, en dat haar werd ook verzameld in het Canada. Het haar was bestemd voor verwerking: het werd in de industrie tot vezels verwerkt, waarvan garens gesponnen werden. Uit afgeschoren en uitgekamd vrouwenhaar werden onder andere vilten pantoffels en sokken voor de bemanningen van de onderzeeërs gemaakt. Het leven in Auschwitz D schaduw van de concerns De betekenis van de concentratiekampen komt geleidelijk aan meer aan meer op het gebied van de oorlogseconomie te liggen. Daarom worden de kampen ook gereorganiseerd, dit wil zeggen dat zij zich niet meer louter door politieke opvattingen laten leiden, maar de eisen van de oorlogseconomie tegemoet komen. In het door Pohl ontworpen reglement staat onder andere: "De inzet moet in de ware zin van het woord uitputtend zijn, opdat de arbeid het grootst mogelijke rendement kan afwerpen." "De werktijden zijn van onbeperkte duur. Alleen de prioriteit en de aard van de werkzaamheden spelen een rol; de arbeidstijd wordt alleen door de kampcommandant bepaald." De inschakeling van gedeporteerden in de Duitse oorlogseconomie kan men dus niet eenzijdig als een economische maatregel typeren. De oplossing ligt veeleer in het beginsel van uitroeiing door uitputtend werk enerzijds, en de integratie van de concentratiekampen in de oorlogseconomie anderzijds. Enkele grootindustriëlen die zich in Auschwitz hadden gevestigd, waren: Krupp, Siemens, Union Kraftwerke, Deutsche Ausrüstungswerke, en de I. G.-Farbenindustrie. De reden waarom zij zich hier vestigden was de overvloed aan arbeidskrachten, en ook het feit dat deze arbeidskracht zo goedkoop was. De uithongeringdood Zelfs de gevangenen met de sterkste constitutie gingen tenslotte ten onder aan de honger, de kou en het leed. In de werkplaatsen van de Buna-fabrieken was de gemiddelde levensduur zes maanden. Een gevangene die in de laatste fase verkeerde, stond in Auschwitz bekend onder de naam "Muzelman". "Onder dergelijke omstandigheden vermagert de afgebeulde, ondervoede en tegen kou onvoldoende beschermde gevangene in toenemende mate en valt 15, 20, 30 kilo af. Hij verliest 30-35% van zijn lichaamsgewicht. Het gewicht van de gemiddelde mens daalt tot 40 kilo. Men kan ook minimumgewichten van 30 en 28 kilo vaststellen. De gevangene verbruikt zijn reserves aan vet, en zijn spierkracht. Hij verliest de in zijn lichaam aanwezige kalkbestanddelen. Hij wordt om in de klassieke term uit de kampen te spreken een 'Muzelman'". Een belangrijke omstandigheid hierbij is het geestelijk en moreel verval waarmee de lichamelijke aftakeling gepaard gaat. Is deze tweeledige aftakeling helemaal voltooid, dan vertoont de betrokkene een typisch beeld: hij is letterlijk en figuurlijk helemaal uitgeperst, komt langzaam vooruit, kijkt met strakke blik, en heeft een uitdrukkingloos gezicht. De Muzelman heeft geen besef meer, en biedt ook totaal geen weerstand, hij is geen mens meer maar een beest.
De overlevenden De meest waarschijnlijke lotsbestemming van de Joden te Auschwitz was eerst het 'Muzelman-worden', en later sterven. Maar er waren uitzonderingen. Er waren een aantal functies en werkzaamheden, posten en baantjes, die aan sommige bevoorrechte gevangenen de mogelijkheid bood in een betrekkelijke welstand te leven, en zelfs hun medegevangenen uit te buiten. De SS belastte zich slechts met de bewaking en de supervisie over de gang van zaken, maar alle andere zaken werden draaiende gehouden door de gevangenen zelf. Deze gevangenen konden Auschwitz overleven. Zij hadden een dak boven hun hoofd, en waren beschut tegen weer en wind. Zij hadden meer mogelijkheden om aan eten te komen, en ook om zich lichamelijk te verzorgen. De Joden die arts waren hadden een beter kans op overleven dan ieder ander beroep. Ook gevangenen van Duitse origine hebben het er dikwijls levend afgebracht, en binnen deze groep mensen waren de Duitse misdadigers bevoordeeld. Uit verschillende getuigenverklaringen kan je opmaken dat mensen die zich niet in de gewone maatschappij konden aanpassen, zich het best konden aanpassen aan de kampsituatie, ook zij vormden een grote groep overlevenden. Heel opvallend was het aantal doden na de bevrijding. De gevangenen hadden hun lichaam meedogenloos in stand gehouden, om in vele gevallen pas na de bevrijding de strijd op te geven, dit wil zeggen, op het moment dat aan de spanning een einde was gekomen. De boekhouding van Auschwitz De Politische Abteilung was de administratieve afdeling van de Duitse politie. Zij was het oog van de Gestapo, die op haar beurt een soort ministerie vormde dat bepaalde taken van het Rijksministerie van Binnenlandse Zaken aan zich getrokken had. De Politische Abteilung had verklikkers in dienst om de gevangenen te bespieden; zij had tot taak vluchtpogingen te verijdelen en te voorkomen. De afdeling legde ook dossiers aan die voortdurend bijgehouden werden. Deze dossiers hadden betrekking op de 'geregistreerde' gedeporteerden, dus zij die niet dadelijk na aankomst in het kamp vergast waren. Dit wil zeggen dat de dood van zij die onmiddellijk vergast werden, volkomen anoniem bleef. Tenslotte deed de Politische Abteilung ook nog dienst als burgerlijke stand. Hier werden doorheen de hele oorlogsperiode slechts tien à twintig geboorten geregistreerd, één huwelijk, en tienduizenden sterfgevallen. In de dossiers deden zich twee mogelijkheden voor. Joden werden geregistreerd door een kaart op hun naam aan te leggen, en het nummer van aankomst op hun arm te tatoeëren. Werden ze tijdens de selecties naar de gaskamer gezonden, dan werd op hun kaart 'SB' gestempeld. Van de overige gedetineerden werd een zorgvuldig persoonsdossier bijgehouden. Als doodsoorzaak werd steeds vanalles verzonnen: een genoteerde hartaanval was in werkelijkheid meestal een executie. De bedoeling van al dit camouflagewerk was de geheimhouding. Om de vernietigingsacties tot een goed einde te brengen, mocht niets uitlekken. Daarom moesten de slachtoffers meewerken en de getuigen zwijgen. De mentaliteit van de SS Het genot dat de SS zich verschafte uit het lijden dat zij aan anderen deed, vormde een essentiële hoeksteen van haar regime. De wreedheid werd tot deugd verklaard bij de oprichting van de eerste concentratiekampen. "Verdraagzaamheid betekent zwakheid. Met deze kennis gewapend zullen wij steeds onverbiddelijk moeten toeslaan, wanneer dat in het belang van het vaderland nodige blijkt." De meest gebruikelijke tuchtiging in de kampen was het afranselen met de stok. Er bestond zelfs een machine, een slingerapparaat, dat automatisch een hele reeks opeenvolgende stokslagen uitdeelde. Ook werden soms honden op de gevangen losgelaten, deze honden beten soms hele stukken vlees uit het lichaam van de gevangenen. Er zijn nog tal van andere gruwelijke beschrijvingen van folteringen, die niet voor mogelijk gehouden worden. De SS-ers werden dus gekenmerkt door een pervers sadisme. Medische experimenten Joseph Mengele is één van de beruchte artsen uit Auschwitz, over hem gaan heel veel verhalen de ronde. Hij zag toe op de eerste schifting van de gedeporteerden, en wees met zijn stokje de kant aan waar de gevangene naartoe moest. Hij nam ook deel aan de selecties binnen het kamp. Maar hij hield zich ook met andere dingen bezig. Bij elke nieuwe aankomst van een trein informeerde hij of er tweelingen of dwergen tussen zaten. Al deze mensen komen terecht in de experimentenbarak B III van het kamp. Omdat de tweelingen hier op het zelfde moment sterven, krijgt dokter Mengele de mogelijkheid om op beide een dissectie te doen. Hierdoor zag Mengele een kans om het geheim van de vermenigvuldiging van het ras op te lossen. Het 'hoge doel' waarnaar wordt gestreefd, bestaat hierin het tot heersen bestemde hoogwaardige ras de mogelijkheid te bieden zich te vermenigvuldigen, zodat in de toekomst iedere Duitse moeder zoveel mogelijk tweelingen ter wereld brengt. het gaat er uiteindelijk om dat er genoeg Duitsers geboren worden. Na de uitroeiing van de volken van Polen, Tsjecho-Slowakije, Hongarije en Nederland worden die landen immers tot Lebensraum van het Duitse Rijk verklaard en met een nieuwe bevolking van Duitse afkomst verrijkt. Naast de techniek om het Duitse ras te vermenigvuldigen, zocht men ook naar een techniek om de voortplanting van inferieure rassen tegen te gaan. Men experimenteerde naar een manier van sterilisatie en castratie door middel van röntgenstraling. Om deze experimenten zo onopvallend mogelijk te houden, werd dit gedaan terwijl de Joden aan een loket stonden om papieren in te vullen. De ambtenaar drukte dan een knop in, die ervoor zorgde dat een bepaalde dosis straling door het lichaam van die persoon ging. Op deze manier kon men aan massasterilisatie doen. Het verzet in Auschwitz In kampen als Buchenwald, waar zich geen gaskamers bevonden kon het verzet soms grote omvang aannemen. De politieke gevangenen (vooral Duitse communisten) hadden zich hecht aaneengesloten, en waren erin geslaagd paal en perk te stellen aan de hegemonie van de beroepsmisdadigers en de belangrijkste posten van het interne kampbestuur in handen te krijgen. Ook slaagden zij er in om een bepaald aantal SS-ers in hun actie te betrekken. Maar in Auschwitz was dit verzet bijna onmogelijk. Het georganiseerde verzet ontwikkelde zich enkel onder de Oostenrijkse, Duitse en Poolse gevangenen die de leiding hadden van het interne kampbestuur, en verder onder de Joden van het Sondercommando van de crematoria. De gezondheidstoestand van deze mensen was redelijk, en zij hadden een minimum aan materiële middelen tot hun beschikking. Een groot struikelblok was dat de SS systematisch de gevangenen tegen elkaar uitspeelde. Kiemcellen van het verzet werden gevormd door groepen vrienden die elkaar nog van vroeger kenden, voor ze in het kamp terechtkwamen. Ook door mensen met politieke gelijke richting, en mensen met dezelfde nationaliteit. De eerste opgave van zo'n groep was dat zij het leven van alle vrienden die deel uitmaakten van de groep moest beveiligen. Een andere belangrijke taak was het overbrengen van mededelingen over de misdaden van Auschwitz, maar deze berichten werden niet geloofd door de buitenwereld.