Hoofdstuk 2 Ethiek samenvatting

Ethiek is afgeleid van ‘ethos’ dat gewoonte betekent. De ethiek bestudeert de moraal.

Moraal: geheel van waarden en normen in een bepaalde cultuur
Moreel: juist
Immoreel: niet juist

Er zijn 3 soorten hoofdstromingen in de ethiek:
• Deugdethiek (wat voor soort mens wil je zijn?)
• Utilitarisme (wat zorgt voor het meeste geluk voor het grootste aantal?)
• Plichtethiek (wat behoor je te doen?)

Waarden geven aan wat mensen belangrijk vinden, ze vormen de kern van de moraal.
Normen komen voort uit waarden. Ze geven aan wat iemand wel of niet mag doen.

Waarden kunnen onderverdeeld worden:
• Instrumentele waarde: iets is belangrijk voor andere zaken
• Intrinsieke waarde: iets is belangrijk op zichzelf

VB: Als je een sport doet omdat je houdt van de sport, heeft de sport een intrinsieke waarde.
Als je een sport doet om rijk en beroemd te worden, heeft de sport een instrumentele waarde.

Waarden moeten onderscheiden worden van feiten. Bij een feit is maar 1 antwoord mogelijk dat juist is, bij een waarde heeft iedereen zijn eigen antwoord, wat nooit onjuist kan zijn.

Als je een norm ten onrechte afleidt uit een feit, spreek je over de is/ought fallacy: de drogreden van zijn en behoren. Volgens de Britse filosoof Hume is het anders om te beschrijven hoe iets is (descriptief) en hoe iets zou moeten zijn (prescriptief).

VB: Vrouwen moeten het huishouden doen en voor kinderen zorgen, omdat zij nu eenmaal kinderen kunnen baren.

Dit noemen we ook wel een naturalistische drogreden: uit hoe het in de natuur is, wordt afgeleid hoe het (in de cultuur) zou moeten zijn.

Dit wil je ook lezen:

Online oplichting

Volgens de Griekse filosoof Epicurus was het uitgangspunt van geluk simpel: datgene wat geluk of plezier oplevert is goed, dat wat pijn of lijden veroorzaakt is slecht. We moeten volgens Epicurus in ons leven dus het plezier nastreven en de pijn vermijden. Dit wordt het hedonisme genoemd. Volgens Epicurus moeten we de deugd van de ataraxia nastreven: een houding tegenover de buitenwereld van volkomen rust en zorgeloosheid. Een handeling is simpelweg goed als deze geluk oplevert, en slecht als die ellende veroorzaak. Dit lijkt op het utilisme.

De Engelse filosoof Bentham stelde de hoofdregel op voor het utilisme: de hedonistische calculus.
Hedonistische calculus: de optelsom over hoeveel geluk je kan brengen.
Er zijn 7 zaken die daarbij meetellen (gelukscriteria):
• Nabijheid: of geluk meteen optreedt of later
• Duur: hoe lang het geluk aanhoudt
• Zekerheid: de zekerheid of het geluk oplevert of niet
• Vruchtbaarheid: of het nieuw geluk voort zal brengen
• Zuiverheid: of er meer geluk van dezelfde soort van komt, geen pijn
• Intensiteit: heftigheid van het geluk
• Uitgebreidheid: voor hoeveel wezens het geluk opbrengt
Er is ook kritiek op de hedonistische calculus.
• Als er altijd uit wordt gegaan van een handeling die geluk oplevert voor de meerderheid, kun je de minderheid verwaarlozen. De meerderheid is dus wel gelukkig, maar de minderheid is ongelukkig. Dit kan ingaan tegen de intrinsieke waarde van de mens: een mens is waardevol omdat hij een mens is.
• Mill vond dat als de meerderheid het altijd voor het zeggen heeft, dat er niet genoeg hoogwaardig intellectueel geluk meer zou zijn. Mensen gaan enkel uit van plat vermaak die een lage kwaliteit levert van geluk. Volgens Mill zijn zelfontplooiing en intellectuele ontwikkeling meer waard dan de lagere genoegens, zoals die van dieren, waar we ons niet toe mogen verlagen. Combinatie van intellectueel geluk en ongecompliceerd genot, waarbij anderen niet geschaad mogen worden.

Handelingsutilisme: per handeling uitrekenen hoeveel geluk het oplevert
Regelutilisme: een regel voor meerdere handelingen opstellen die voor veel mensen geluk op zal leveren

De plichtethiek gaat uit van de morele plicht van waaruit een handeling gedaan wordt. Die bepaalt of een handeling goed genoemd kan worden, en niet zozeer de gevolgen.
Om te bepalen of een handeling goed is, heeft Kant de categorische imperatief opgesteld.

Categorische imperatief: universele morele wet, onvoorwaardelijke plicht.
Deze komt voort uit de reden en leggen we onszelf op.

Er zijn 2 regels van de plichtethiek:

1. Handel alleen volgens die maxime (regel voor het handelen) waarvan je kunt willen dat het een algemene wet wordt.
2. Je mag mensen nooit louter als middel gebruiken, je moet ze altijd als doel op zichzelf behandelen.

Primafacie plichten: plichten die je wil nakomen, maar die je niet nakomt wanneer ze in tegenspraak zijn bij andere plichten.

Er is ook kritiek op de plichtethiek.

• Je kunt bij de plichtethiek bijvoorbeeld niet liegen, omdat je niet kunt willen dat dat een algemene wet wordt. Maar is altijd eerlijk zijn wel juist?

De deugdethiek van Aristoteles gaat in plaats van ‘wat moet ik doen?’ (zoals bij utilisme en plichtethiek) om ‘hoe wil ik zijn/leven? Het gaat hierbij om het aanleren van een goede levenshouding.

Een deugd: een houding die ons in staat stelt om juist te handelen

Het doel van de deugdethiek is het bereiken van de eudaimonia: het goede, vervolmaakte leven waarin de mens zijn talenten en mogelijkheden verwerkelijkt. Dit hangt samen met de teleologische visie van Aristoteles: alles in de natuur heet een doel en streeft ernaar zo volmaakt mogelijk te worden. Geluk is bij hem dan ook gelukt zijn, al je capaciteiten hebben benut.

Aristoteles onderscheidt het theoretische verstand en het praktische verstand. Het praktische verstand is vooral van belang in de deugdethiek, aangezien daarmee het juiste midden moet worden gevonden. Praktisch inzicht is vereist voor het vinden van de gulden middenweg.
De deugd is de middenweg. Deze ligt steeds tussen 2 extremen in.

Dit wil je ook lezen:

Linda (27) werkt in de zorg: ‘Hier kun je het verschil maken’

Te weinig ← Deugd √ → Te veel

VB:
Laf zijn ← Moed √ → Roekeloos zijn

Er is ook kritiek op de deugdethiek.

• Stuk minder duidelijk dan de plichtethiek en het utilisme
• We leven in geheel andere omstandigheden dan Aristoteles vroeger, ingewikkelde samenleving met verschillende culturen
• Naïef mensbeeld, te optimistisch (volgens Aristoteles is het uitgangspunt van ieder mens dat het goede kent, het goede zal doen. Kwaad doen = onwetendheid. Kwaad doen is dus onmogelijk volgens de deugdethiek.)