H3 1.1 t/m 2.7

Paragraaf 1: Soorten kennis

Kennis: bepaalde informatie ‘in je hoofd’.

Kunde: het beheersen van een vaardigheid.

Het soort kennis wordt bepaald door de manier waarop je die kennis opdoet.

Empirische kennis/ervaringskennis: kennis gebaseerd op je (zintuiglijke) ervaring. Deze kennis wordt ook aangeduid met de Latijnse term ‘a posteriori’: achteraf, achterna, later.

Bij empirische kennis gaan we uit van bepaalde ervaringen om tot meer algemene kennis te komen, dit heet inductie. Via inductie kunnen uit zintuiglijke ervaringen bijv. natuurwetten afgeleid worden:

In een experiment blijkt dat steeds opnieuw dat koper, ijzer, zink en kwik stroom geleiden. De onderzoeker vermoedt nu dat alle metalen stroom geleiden. Hij formuleert dit in een universele (algemeen geldende) uitspraak.

Universele kennis bezit algemene waarheid of geldigheid, of het gaat om algemeen geaccepteerde waarden en normen.

Je hebt geen zekerheid over universele kennis, omdat een universele uitspraak nooit uit een eindig aantal particuliere uitspraken afgeleid kan worden.

Particulier: slechts geldend voor één concreet geval.

Logische kennis/verstandskennis: kennis die we zonder bemiddeling van onze zintuigen verwerven. Deze kennis wordt verkregen door goed na te denken en zuiver te redeneren. Ook aangeduid met Latijnse term ‘a priori’ vooraf, van tevoren.

Empirische kennis – logische kennis:

• Empirische kennis: uitspraak is juist als de inhoud ervan overeenkomt met de werkelijkheid.
• Logische kennis: afgeleid uit vooronderstellingen en kan door zuiver redeneren bewezen worden. Het is de conclusie.

Naast het hebben van zintuigen is er nog een voorwaarde om empirische kennis op te doen: over het besef van tijd en ruimte beschikken.

• Om iets bewust te kunnen waarnemen, moet het een bepaalde tijd in ons gezichtsveld zijn. Je zou gen tafels en stoelen kunnen waarnemen, zonder het besef van de ruimte waarin die voorwerpen zich bevinden.
• Ons besef van tijd en ruimte hebben we niet op empirische wijze opgedaan. Want zonder besef van tijd en ruimte, zouden we helemaal geen zintuiglijke ervaringen kunnen hebben. We nemen de ruimte zelf niet waar, maar wel de plek die iets inneemt of de afstand tussen twee dingen. We nemen de tijd zelf niet waar, maar wel hoe langs iets duurt. Het besef van tijd en ruimte moet dus wel aangeboren zijn.

Intuïtieve kennis: aangeboren kennis. Wordt opgevat als een psychisch vermogen van de mens. Staat tegenover ervaringskennis en verstandskennis. Bij belangrijke beslissingen laten mensen zich vaak leiden door hun intuïtie, i.p.v. door rationele overwegingen.

Soms wordt de intuïtie gecorrigeerd door rationeel verkregen kennis. Bijvoorbeeld: je intuïtieve inzicht dat de zon op- en ondergaat, wordt gecorrigeerd door het rationeel gevormde inzicht dat het de aarde is die om haar as draait.

Zowel in de ethiek als in de wiskunde en de logica bestaat een intuïtionistische stroming.

Plato’s idealisme

Plato is een rationalist: verstand is de eerste en belangrijkste kennisbron.

Plato was van mening dat alle kennis een soort herinnering is, dat het afkomstig is uit een vroeger bestaan. De herinneringen, zogenaamde Ideeën, wordt wakker geroepen door concrete waarnemingen. Ideeën zijn dingen die de ziel waarnam voordat hij in het huidige leven aan een lichaam gebonden werd.

Volgens Plato is dat wat wij doorgaans beschouwen als de werkelijkheid, slechts een zwakke afschaduwing van de èchte werkelijkheid: de wereld van de Ideeën. De Ideeën bevinden zich in Plato’s hemel of Ideeënrijk: een transcendente werkelijkheid waar geen ruimte of tijd bestaat.

Idealisme = ideeënleer. In Plato’s idealisme bezit de abstracte wereld meer realiteit dan de materiële

wereld van tastbare dingen.

Aristoteles

Aristoteles is een empirist: ervaring is de eerste en belangrijkste kennisbron.

Aristoteles geloofde niet in de Ideeënwereld van Plato. Vanuit empirische waarnemingen die we doen, kunnen we tot algemene conclusies komen. Die methode heet inductie.

Aristoteles was zich ervan bewust dat conclusies via de inductieve weg nooit helemaal zeker zijn. Hij ontwikkelde een logisch systeem dat de juistheid van redeneringen moest waarborgen: de syllogistiek.

Paragraaf 2: Betrouwbaarheid van kennis

Hoe meer verschillende perspectieven je kunt innemen t.o.v. een onderwerp, hoe vollediger je kennis van dat onderwerp wordt. Hoe meer perspectieven, hoe groter de objectiviteit. Objectiviteit heeft te maken met de plek die jij, als waarnemer, inneemt.

Het ideale geval van absolute objectiviteit is onbereikbaar, omdat de mens zich nooit volledig kan losmaken van de plek die hij inneemt, de tijd waarin hij leeft of het soort persoon dat hij is. Absolute objectiviteit zou beteken dat je als onderzoeker geen plek meer inneemt. Maar dan zou je nergens zijn. Een view from nowhere is voor mensen dus niet bereikbaar.

Hersenen op sterk water

Realisme: opvatting in de filosofie dat er een werkelijkheid onafhankelijk van onze gedachten bestaat

Dit is echter niet zo eenvoudig om te bewijzen.

We kunnen namelijk niet uitsluiten dat er buiten onze eigen geest helemaal niets bestaat: het is in principe mogelijk dat wij alleen maar denken dat de wereld buiten ons echt bestaat.

Bijv. als je hersenen eigenlijk in een bak in speciaal vloeistof zouden liggen, en geleerden stroompjes naar jouw hersenen kunnen sturen om je te laten zien wat zij willen. In dit experiment bestaat er niets buiten onze eigen geest. In dat geval zou er geen objectiviteit mogelijk zijn, maar al onze kennis volledig subjectief.

Intersubjectiviteit: kennis is betrouwbaar, wanneer iemand anders in dezelfde omstandigheden dezelfde kennis opdoet. Een experiment levert betrouwbare kennis op wanneer het herhaalbaar is.

Descartes

Descartes is een rationalist: verstand is de eerste en belangrijkste kennisbron.

Hij zocht een helder en inzichtelijk grondbeginsel voor de menselijke kennis, waarmee iedereen zou moeten kunnen instemmen. Om dat grondbeginsel te vinden, verwees hij alle kennis waaraan we op de een of andere manier kunnen twijfelen, naar de prullenbak. Onze zintuigen waren volgens hem niet te vertrouwen. De conclusie: Ik denk, dus ik ben.