Literatuurgeschiedenis H.5 t/m 9

Joseph Conrad, Heart of Darkness (1902)

• Speelt zich af op de boot naar Congo, privébezit van de Belgische koning. Congolezen waren slecht af.
• Verhaal: Marlow gaat naar Congo om de ivoorhandelaar Kurtz op et halen. Kurtz is succesvol, maar heeft ook verdachte praktijken (o.a. kannibalisme). Tijdens de reis ziet Marlow wat er gebeurd als de blanke kolonialen worden blootgesteld aan extreme omstandigheden zonder toezicht van hogerhand -> er blijft weinig over van de voornemens ‘licht brengen in de duisternis’.
• Belangrijk: hypocrisie
• Titel: Heart of Darkness verwijst naar The Dark Continent (Afrika) en naar The Darkness inside man (speciaal de blanke, Kurtz) 
• Normaal: licht = goed donker = slecht. Hier andersom, de witten/lichten (=Europeanen) zijn slecht.
• Frame narrative: een verhaal in een verhaal. Marlow zit op de boot op de Thames en verteld daar zijn verhaal over de reis naar Congo.

Virginia Woolf, Mrs. Dalloway (1925)

• Woolf was aan het begin van de 20ste eeuw een van de leidende figuren in een elitaire groep van kunstenaars en intellectuelen in Londen ( de Bloomsbury-groep). Deze groep zette zich af tegen de 19de eeuwse moraal, ze hield er zeer progressieve ideeën en praktijken op na.
• In haar romans weet ze op gevoelige wijze momenten van stralend, innerlijk geluk vast te leggen. Belangrijk: inlevingsvermogen en weigering zich neer te leggen bij de slachtofferrol.
• Verhaal: Mrs. Dalloway is een middelbare vrouw uit de hogere middenklasse, ze treft voorbereidingen voor een diner. Haar gedachten gaan over haar gevoelens, het verleden en haar gasten van die avond. Je leert Mrs. Dalloway kennen door het gebruik van stream of consciousness. Mrs. Dalloway is een positieve vrouw, ze bekommert zich niet alleen om haar gasten (= zelfde klasse) maar ook om de zwervers buiten (= andere klasse -> progressief)

Francis Scott Fitzgerald, The Great Gatsby (1926)

• Gespleten houding t.o.v. de hogere, rijke klasse in de Jazz Age: aan de ene kant bewust van de morele leegte van het leven van de miljonairs. Aan de andere kant gefascineerd door de macht, glamour en cynische zorgeloosheid van de rijken.
• Verhaal: Jay Gatsby is een ambitieuze maar onbemiddelde jonge man die verliefd is op Daisy. Als Gatsby terugkomt van de oorlog, blijkt Daisy getrouwd met Tom Buchanan, een rijkeluiszoon en racistische, lompe nietsnut. Gatsby hoopt Daisy terug te winnen door zijn rijkdom, die hij met illegale praktijken heeft verkregen, te tonen. Daisy en Gatsby beginnen door de ik-verteller, Nick Carraway (vriend van Gatsby en ver familielid van Daisy) een verhouding.
• Daisy blijkt veranderd te zijn in net zo’n corrupt en harteloos iemand als Tom. Ze rijd een vrouw dood en geeft Gatsby daarvan de schuld. Gatsby wordt daardoor vermoord.

W.H. Auden , September 1, 1939

- Auden hoorde bij de ‘30s Poets’ of de ‘Auden Generation’. gedichten waren politiek geëngageerd, verwezen rechtstreeks naar eigentijdse politieke ontwikkelingen en conflicten, met name die in Duitsland en Spanje. Gaandeweg steeds minder hoop op een goede afloop.

- dit gedicht is zijn afscheid van de jaren ’30. Politieke ontwikkelingen komen duidelijk naar voren (Hitler en fascisme) . de leugen die de mensen geloven: er is zoiets als ‘de Staat’. Auden stelt daartegenover dat niemand alleen bestaat, mensen hebben elkaar nodig.

H. 7       1940-1960

Achtergrond:

• Tijdsbeeld Groot-Brittannië : conservatieven verslagen door de Labourpartij. Langzaam economisch herstel. India onafhankelijk in 1947.
• Tijdsbeeld VS: VS machtigste land na WO II. Koude oorlog. Felle strijd voor gelijkberechtiging van zwarte en blanke Amerikanen.
• Literatuur Groot-Brittannië: politieke engagement maakte plaats voor de uitdrukking van een algemeen en vrij onbestemd gevoel van onbehagen en ontevredenheid. De groep the Angry young men schreven over de sociale en psychische frustraties, ze uiten hun onvrede over het gezapige leven van de middenklasse in realistische beschrijvingen van het vitale leven van de arbeidersklasse. Ze schopten tegen alles wat burgerlijk was aan. Uitzondering op ontbreken politiek engagement: George Orwell (Animal Farm en Nineteen eighty-four) . hij was juist wel politiek geëngageerd. 
• Philip Larkin behoorde tot the Movement, een groep Britse dichters die zich afzette tegen politiek engagement. Met sober en verstandelijk realisme.  De dichter Dylan Thomas zette zich af tegen deze groep met persoonlijke gedichten met verbaal vuurwerk.
• Literatuur VS: ook in VS een de apolitieke sociaal-realisme de dominante stroming. Vb. The Catcher in the Rye.

George Orwell, Nineteen eighty-four (geschreven in 1949)

• Na enige tijd in Birma te hebben gewerkt, was hij vastbesloten om nooit meer voor een koloniale of enig ander systeem te werken. Al zijn geschriften getuigen van een volledig gebrek aan vertrouwen in het vermogen van welke politiek partij of systeem dan ook om een oplossing te vinden voor de sociale problemen.
• Verhaal: Winston Smith woont in Oceania, de westerse wereld, dat door een totalitaire partij wordt geregeerd. (verwijzing naar Sovjet-Unie) Hij wordt verliefd, maar dat is verboden (want verliefd worden = vrije wil -> partij staat uitoefenen van vrij wil niet toe). Winston wordt gemarteld totdat hij toegeeft dat de partij altijd gelijk heeft en is uiteindelijk ‘gelukkig’ omdat hij uit vrije wil ervoor heeft gekozen geen vrije wil meer te hebben.
• Er zijn dagelijkse ‘haat sessies’, waarin beelden vertoond worden van staatsvijand Goldstein.

Jerome David Salinger, The catcher in the Rye (1951)

• Leidde een zeer teruggetrokken leven. Zijn enige boek is een monoloog van de tiener Holden Caulfield. Hij is weggelopen van kostschool en brengt een paar dagen door in New York. Hij walgt van de huichelachtige liefdeloze wereld van de volwassenen, maar hij ziet niet hoe hij aan het volwassen worden kan ontsnappen.
• Hij waarschuwt de kinderen en zijn zusje Phoebe voor het volwassen worden omdat volwassenen ‘nep’ zijn.

Philip Larkin, This Be The Verse (1955)

• Larkin is sceptisch ten aanzien van politieke ideologieën. In zijn gedichten reageert hij met wrange humor op de alledaagsheid en saaiheid van het leven. Hi weet daar toch zo nu en dan de momenten van schoonheid en berusting te destilleren.
• Eerste regel van het gedicht: They fuck you up your mum and dad. Betekenis: ze zadelen je op met problemen, ze verpesten je, maar dit doen ze niet bewust. De oorzaak is dat het ze wordt doorgegeven van hun ouders. Larkin heeft geen hoop dat dit beter zal worden, hij geeft daarom het advies aan de lezer om zo snel mogelijk weg te gaan uit je ouderlijk huis en geen kinderen te nemen.
• De ‘mens' Larkin is een pessimist, misschien een moeilijke jeugd gehad?

H. 8       1960-1980

Achtergrond:

• Tijdsbeeld Algemeen: protestcultuur van de jaren ’60 . protestcultuur van de jaren  ’60 beïnvloede de kunsten, die werden ingezet  om taboes te doorbreken.
• Tijdsbeeld Groot-Brittannië : stakingen en conflicten. 1969: begin van The Troubles, de gewelddadige strijd tussen protestanten en katholieken in Noord-Ierland.  1979: Conservatives aan de macht o.l.v. Margaret Thatcher (the Iron Lady).
• Tijdsbeeld VS: na de verkiezing van president Kennedy begon Amerika hoopvol aan de jaren ’60. VS gespleten door de Vietnamoorlog, ouderen vonden jongeren die weigerden in dienst te gaan landverraders, jongeren vonden de oorlog een complot van een corrupt politiek systeem. Strijd om gelijke burgerrechten met harde middelen. In 1980 stemde Amerika voor de republikeinen na de vernederingen.
•  Literatuur Groot-Brittannië: de Britse roman door critici ‘doodverklaard’. traditie van documentaire achtig realisme werd doorgezet. Uitzondering: John Fowles.
• Literatuur VS: roman springlevend. Nieuw genre: faction: de schrijver doet verslag van waargebeurde gebeurtenissen m.b.v. technieken en artistieke vrijheid van de romanschrijver.

John Fowles, The French lieutenant’s Woman

• Met experimentele technieken de grenzen vervagen tussen werkelijkheid en fictie. Personages leiden een eigen leven. O.a. met behulp van auctoriale verteller/ alwetende verteller. Hij onderbreekt dan het verhaal om de lezer in te lichten over Darwin, Freud en het verschil tussen de seksualiteit van de 19de eeuw (onderdrukt, maar intens) en de 20ste eeuw (vrijgevochten maar verveeld). Hij belicht de werkelijkheid van de 19de eeuw vanuit de 20sste eeuwse beleving.
• Verhaal: obsessieve liefde van een rijke gentleman voor de  ‘gevallen’ vrouw Sarah (het liefje van de Franse luitenant). Sarah heeft onderdak bij Mrs. Poulteney, een tirannieke en hypocriete dame op leeftijd. Sarah is onderworpen aan vroom schrikbewind van Bijbellezen, verplichte dankbaarheid en onderdrukking van elk gevoel. Haar enige ontsnappingsmogelijkheid is haar dagelijkse wandeling naar een pier en daar ‘Ware Commons’. Het gebied heft een kwalijke reputatie als toevluchtsoord voor geliefden. Mrs. Poulteney wil niet dat Sarah daar heen gaat.

H. 9       sinds 1980

Achtergrond:

• Tijdsbeeld Groot-Brittannië: het Britse volk snakte naar een ander Groot-Brittannië. Dat was door Thatcher uit de economisch slop gehaald, maar ten koste van de arbeidersklasse en de immigranten. Labour haalde in 1997 een grote overwinning.
• Tijdsbeeld VS: opleving van de economie en ontstaan van het yuppendom, maar rampzalige gevolgen voor de kansarmen in de Amerikaanse samenleving. Democraat Clinton beloofde de interne problemen op een meer sociale wijze aan te pakken.
• Literatuur Groot-Brittannië: * New Gothic roman, ultrarealisme dat op macabere wijze de donkere kanten van het leven van Groot-Brittannië onder Thatcher belicht

*Gay Fiction: homoseksuele schrijvers treden met stilistische briljante werken ‘out of the closet’( Jeanette Winterson) * de historische roman, in navolging van John Fowles gebruiken schrijver de technieken van de postmoderne roman om het verleden te onderzoeken en te vergelijken. * postkoloniale en etnische roman: bijna elk voormalige Britse kolonie kreeg haar eigen literatuur. Het hoofdthema is de eigenheid van de inheemse cultuur en de interactie met de cultuur en de taal van de voormalige Britse overheersers (Salmon Rushdie) * de regionale roman: beweging van schrijvers die opkomen voor de regionale en lokale culturen.

-       Literatuur VS: * experimentele roman: de experimentele impuls van de jaren ’60 en ’70 is nog steeds aanwezig * Neorealisme: concentreert zich op de gevoelsarme levensstijl van de yuppen in de grote steden. * Dirty Realism (neoprovincialisme): belicht de provinciale kleinsteedse kant van de Amerikaanse samenleving. *regionalisme: de regionale omgeving is een van de hoofdpersonen in de roman * de etnische roman: vaak verstrengeld met de regionale roman. (Chinees-Amerikaanse gemeenschap aan de westkust staat centraal bij Amy Tan).

Jeanette Winterson, Oranges are not the only fruit (1985)

• In haar autobiografische boek verteld ze over haar jeugd in een religieuze sekte (in NL bekend als de pinkster gemeente)  in het noorden van Engeland. Haar moeder heeft haar geadopteerd omdat ze ook een onbevlekte ontvangenis wilde. De moeder ziet alles zwart-wit en gaat overal tegenin. Jeanette moet haar steunen. De vader speelt nauwelijks een rol in het verhaal. Jeanette krijgt problemen als ze verliefd wordt op een meisje, wat in de geloofsgemeenschap natuurlijk niet kan.
• Sinaasappels zijn het enige fruit dat Jeanette eet. Dit verwijst ernaar dat hetero zijn het enige toegestane is.

Salman Rushdie, Midnight’s Children (1981)

• De Brits-Indiase schrijver vermengt werkelijkheid en fantasie (magisch realisme) . dat bracht hem in problemen omdat moslims sommige delen van zijn boeken opvatten als beledigingen.
• Verhaal: de hoofdpersoon Saleem is een van de 1001 kinderen die geboren zijn op de Onafhankelijkheidsdag van India. Dat geeft hem bijzondere krachten, hij kan zijn geest door de geschiedenis van India laten dwalen en ervaringen meemaken van wie hij ook maar kiest.
• Rushdie geeft in de beschrijvingen van deze magische en werkelijke ervaringen satirisch commentaar op de recente politieke en sociale geschiedenis van India.

Zadie Smith, White Teeth (2002)

• Smith is half Engels, half Jamaicaans. De etnische, religieuze en culturele verschillen spelen zich af in het eigentijdse Londen.
• White Teeth beschrijft een samenleving waarin het wel degelijk mogelijk is dat immigranten beide ‘teams’ aanmoedigen. De realistische en tegelijkertijd utopische roman gaat over problemen in een multiculturele samenleving.
• Verhaal: De hoofdpersonen, de blanke Brit Archie Jones en de Bengalees Samad Iqbal, sluiten vriendschap in WO II, gaan weer terug naar hun geboorteland en komen elkaar na dertig jaar weer tegen als Samad naar Londen emigreert. De families en netwerken van de twee vrienden raken bij toeval steeds meer bij elkaar betrokken en verweven.

Zadie Smith, White Teeth (2002)

• Smith is half Engels, half Jamaicaans. De etnische, religieuze en culturele verschillen spelen zich af in het eigentijdse Londen.
• White Teeth beschrijft een samenleving waarin het wel degelijk mogelijk is dat immigranten beide ‘teams’ aanmoedigen. De realistische en tegelijkertijd utopische roman gaat over problemen in een multiculturele samenleving.
• Verhaal: De hoofdpersonen, de blanke Brit Archie Jones en de Bengalees Samad Iqbal, sluiten vriendschap in WO II, gaan weer terug naar hun geboorteland en komen elkaar na dertig jaar weer tegen als Samad naar Londen emigreert. De families en netwerken van de twee vrienden raken bij toeval steeds meer bij elkaar betrokken en verweven.

Amy Tan, The Hundred Secret Senses (1995)

• Tan’s ouders emigreerden uit China. In haar romans concentreert Tan zich op twee problemen: de tweeslachtige houding van in Amerika geboren en getogen Chinees-Amerikanen tegenover de traditionele Chinese cultuur en de onderdrukking van de vrouw in het feodale China en het China van Mao. In de interacties van haar personages botsen de traditionele Chinese cultuur en de eigentijdse, Amerikaanse cultuur.
• De veramerikaanste vrouwen krijgen begrip voor de problemen waarin de in China opgegroeide vrouwen mee te kampen hebben gehad en ze krijgen waardering voor de creatieve manier waarop de Chinese vrouwen het Chinese stelsel van mythes, rituelen en bijgeloof hebben omgevormd tot een vrouwvriendelijk stelsel dat hun kracht geeft in China en in Amerika te overleven. Datzelfde stelsel help de veramerikaanste vrouw om haar Chinese achtergrond te integreren met haar Amerikaanse identiteit.
• Verhaal: het boek gaat over de relatie tussen de in Amerika opgegroeide Olivia en haar oudere in China opgegroeide halfzus Kwan. Kwan i snaar Amerika geëmigreerd toen Olivia zes was. Olivia heeft zich als jong meisje geschaamd voor Kwan, die beweert ‘yin-ogen’ te hebben waarmee ze in contact kan komen met geesten van overledenen.
• Later ziet Olivia dat haar zus in China heel normaal zou zijn en misschien wel in hoog aanzien zou staan. Ze schaamt zich dus minder erg dan vroeger. -> normaal is relatief.