Hoofdstuk 7

Economie H7 7.1 *Collectieve sector bestaat uit: overheidssector instellingen die de sociale verzekeringen verzorgen *De overheidssector bestaat uit: centrale overheid (het Rijk, de Staat) lagere overheden zoals provincies en gemeenten *Collectieve lasten = de inkomensoverdrachten van gezinnen en bedrijven aan de collectieve sector -bestaat uit: belastingen die de mensen aan de overheid betalen sociale premies die de mensen betalen aan de instellingen die de sociale verzekeringen uitvoeren de niet-belastingmiddelen met een collectief karakter die de mensen aan de overheid betalen (bijv: milieuheffingen en de opbrengsten uit de verkoop van aardgas in het binnenland) *nederland = verzorgingsstaat > veel geld naar sociale zekerheid (uitkeringen e.d) 7.2 *Economische politiek => omvat alle maatregelen die de overheid neemt om het economisch leven te beïnvloeden. *3e dinsdag van september = prinsjesdag ð minister van financiën overhandigt rijksbegroting+miljoenennota aan parlement *rijksbegroting = wetsvoorstel over de begrote inkomsten+uitgaven van het Rijk in het komende jaar (cijfers) *miljoenennota => laat zien hoe de rijksbegroting past in financieel economische situatie+samenvatting rijksbegroting (tekst) *parlement = de verkozen volksvertegenwoordiging> bestaat uit 1e+2e kamer => heeft 2 functies: de regering controleren wetten beoordelen

Regering: bestaat uit minister-president, ministers en staatssecretarissen. =>twee functies: voorbereiden uitvoeren
Bij het opstellen van de rijksbegroting wordt de regering ondersteund door adviesgroepen: CBS: Centraal Bureau voor de Statistiek. Het verzamelt en publiceert statische gegevens. CPB: Centraal Plan Bureau. Het informeert en adviseert de regering bij het opstellen dan de rijksbegroting. D.m.v. voorspellingen op economische modellen. SER: Sociaal-economische Raad. Bij knelpunten kan de regering aan hun advies vragen. *ministers + verantwoordelijkheden: minister van Financien > voor de rijksbegroting+monetaire politiek minister van Economische Zaken > voor een gezond bedrijsleven minister van Sociale Zaken & Werkgelegenheid > sociale zekerheid + werkgelegenheid 7.3 *inkomsten v/d rijksoverheid: belastingen op inkomen, winst, vermogen of directe belastingen kostprijsverhogende belastingen of indirecte belastingen niet-belastingmiddelen of niet-belastingontvangsten *uitgaven v/d rijksoverheid kunnen we op 2 manieren indelen: in overheidsbestedingen en overdrachtsuitgaven(inkomensoverdrachten) in uitgaven per departement (ministerie) *over verdiende bruto-loon > loon+inkomstenbelasting betalen *NV’s en BV’s > betalen vennootschapsbelasting *over vermogen (geld of natura) betaal je vermogensbelasting *niet-belastingmiddelen bestaan uit: winstuitkeringen van staatsbedrijven opbrengsten uit de omroepbijdragen opbrengsten uit de verkoop van aardgas (de aardgasbaten) *de indeling in overheidsbestedingen en overdrachtsuitgaven: overheidsbestedingen leggen direct beslag op productiecapaciteit - overheidsinvesteringen + overheidsconsumptie overdrachtsuitgaven leggen geen beslag o productiecapaciteit (er staat GEEN prestatie tegenover van de ontvanger van het bedrag) *de uitgaven per departement (ministerie) er worden niet alleen posten opgevoerd voor de uitgaven van het departement zelf, maar ook voor uitgaven die niet van het departement zelf zijn er wordt jaarlijks geld in het gemeente en provinciefonds gestort ze draagt geld af aan EU *aflossing staatsschuld > blijft in Nederland 7.4 *NL geeft elk jaar meer uit dan dat ze ontvangt *EMU-norm: Economische en Monetaire Unie. De voorwaarden waaraan een land moet voldoen om aan de Euro mee te delen. *Begrotingstekort: tekort op de rijksbegroting. *Staatsobligaties: mensen die inschrijven op een staatslening. *Staatsschuld: al het geld dat de overheid in de loop van de jaren heeft geleend, min de bedragen die al zijn afgelost. *Financieringstekort: het begrotingstekort min de aflossing op de staatsschuld. *groot financieringstekort > meestal gezien als slechte zaak maar valt mee: -als de overheid geld heeft geleend om mee te investeren verdient ze het weer terug -alleen als ze geld voor overheidsconsumptie leent wordt het NIET terugverdient (het kan op den duur wel leiden tot een verbetering v/d conjunctuur) *Voorwaarden om met de Euro mee te doen: Financieringstekort moet kleiner dan 3% van BNP zijn. Staatsschuld kleiner dan 60% van BNP zijn. 7.5 *doel van stelsel v/d sociale zekerheid: bestaanswaardigheid verschaffen aan de inwoners van Nederland inkomensverdeling kan beïnvloed worden met behulp van de sociale uitkeringen *Nederland als verzorgingsstaat: blijkt uit stelsel sociale zekerheid: solidariteit van economisch sterkeren met de zwakkeren, anderzijds: sprake van eigenbelang. Stelsel sociale zekerheid: verdeelbaar in sociale verzekeringen en sociale voorzieningen. *Volksverzekeringen: gelden voor iedereen (AOW, ANW, AAW, AWBZ, AKW) *De uitkering is niet een percentage van het laatstverdiende brutoloon, maar een bepaald bedrag. • Verzekering tegen verlies van inkomen (inkomensderving). AOW, ANW en AAW. • Verzekering tegen hoge kosten. AWBZ, AKW. Werknemersverzekering: gelden voor mensen in loondienst. WAO, WW, ZFW, ZW. De ZW geldt voor vrouwen die vanwege een zwangerschap of bevalling niet kunnen werken, en bij ziekte moet de werkgever hem doorbetalen. De uitkering is een percentage van het laatstverdiende brutoloon. Duur WAO of WW uitkering ligt aan de arbeidsverleden. (aantal jaren dat je hebt gewerkt) Sociale voorzieningen: ABW, RWW. 7.6 *Heb je een inkomen onder de (1997 maatstaf) 60.650 per jaar > bij het ziekenfonds verzekerd. Daarboven moeten / kunnen zich verzekeren bij particulier als OHRA, FBTO en Zilveren Kruis. *Om sociale zekerheids kosten te verminderen probeert overheid de verzekeringsmarkt te privatiseren.: overheveling ZW (WULBZ) naar marktsector (werkgevers moeten zieke werknemer doorbetalen) WAO wordt binnenkort geprivatiseerd

AWW is gedeeltelijk geprivatiseerd (maar sommigen komen in aanmerking voor de AWW rest moet zich particulier hier tegen verzekeren *Werkgevers verzekeren zich hiertegen bij een particuliere verzekeraar (ZW) : dalende kostenstelsel sociale zekerheid
lager ziekte verzuim is lagere premie
werkgevers worden geprikkeld betere arbeidsomstandigheden te creëren
werkgevers controleren bij sollicitatie meer op gezondheid
Voordelen: * efficiency overheid is log apparaat, particulieren moeten concurreren en daarom beter * eigen verantwoordelijkheid bij particulieren heb je keuze uit verschillende
polissen, eigen keus * lagere collectieve lasten door overheveling naar marktsector worden de
collectieve lasten verlaagd * zekerheid mensen worden tegen zichzelf beschermd niemand is onverzekerd * betaalbaarheid sociale stelsel wordt weer betaalbaar
Nadelen: * solidariteit verdwijnt mensen betalen niet langer meer voor de
zwakkere (mensen die geen inkomen verwerven) * netto inkomen daalt mensen betalen minder sociale premies maar
moeten premie betalen uit netto inkomen *Omslagstelsel: uit de sociale premies van de mensen die nu werken, worden de sociale uitkeringen betaalt. *Kapitaaldekkingsstelsel: je spaart voor je eigen pensioen. * Financiering van het stelsel van sociale zekerheid wordt steeds moeilijker betaalbaar. Dit komt omdat zij werkt volgens het “omslagstelsel”. Dit houdt in dat de sociale premies die dit jaar binnen gehaald worden (door de werkende) ook dit jaar worden uitgekeerd aan de sociale uitkeringsgerechtigden (steuntrekkers). * Bij de pensioenen is er geen sprake van financieringsmoeilijkheden. Dit komt omdat zij werkt volgens het kapitaaldekkingsstelsel; je spaart voor je eigen pensioen. Gedurende de jaren dat je werkt betaal je hiervoor premie. *Vanaf 65 heb je recht op AOW, eigen opgebouwde pensioen is daarop aanvulling. Flexibele pensionering bied het voordeel voor werkgevers dat ze oude krachten kunnen vervangen voor jongere. Nadeel is dat deze vaak werken volgens het omslagstelsel en daarom komt de VUT (vervroegde uittreding) haast niet meer voor. =>Oplossing = aanvullend pensioen gebruiken om eerder te gaan stoppen en op je 65e verjaardag AOW ontvangen. *Pensioenen zijn waardevast (: hoogte pensioen stijgt met prijsstijgingen mee). Soms zijn ze welvaartsvast (: stijgt mee met gemiddelde stijging van de lonen in Nederland). 7.7 *Door hogere looneisen te stellen aan de werkgevers kunnen werknemers de belasting en premiebetaling indirect afwentelen op hun werkgever. De werkgevers verhogen hun verkoopprijs om er zelf niet op achterruit te gaan waardoor hun internationale concurrentiepositie verslechtert. Een loon-prijsspiraal is als de werknemers weer hogere looneisen stijgen omdat hun levens onderhoudskosten gestegen zijn, de werkgever willigt die eis weer in en verhoogt zin preizen weer etc. *Je kan de belasting en premiebetaling ontwijken door in een land te gaan wonen met een mild belasting klimaat (België), een bedrijf in een belasting paradijs te vestigen en benzine in het buitenland tanken. Je kan belastingen en sociale premies ook ontwijken door je bestedingspatroon aan te passen waardoor je veel aftrek posten hebt. *Je kan de belasting ontduiken door zwart (te laten) werken en omzet verzwijgen. Bij omzet verzwijging ontvangt de ondernemer meer inkomen dan hij / zij aan de belastingdienst opgeeft en betaalt minder BTW. *Vroeger kon je als werkgever werknemers matsen door ze in plaats van de in de WW te laten komen ze arbeidsongeschikt te laten verklaren. Hierdoor kwamen ze in de WAO. Dit was gunstiger voor de werknemer omdat hij zo tot zijn 65e 70% van zijn laatst verdiende loon kreeg. Bij een WW uitkering had hij maar enkele jaren 70% en moest daarna op zoek naar een nieuwe baan. Een andere vorm van “fraude” is om geen baan aan te nemen tegen (/ op zoek te gaan naar een baan met het) minimumloon omdat hun uitkering ongeveer hetzelfde geld in het laatje bracht / brengt. In 1994 is de regelgeving aangescherpt. Fraude tegen gaan: fraude bestrijding (strengere controle, simpelere regels, hogere boete´s) regelgeving aanscherpen (strengere keuringseisen) prikkels in bouwen (vakantie dagen afnemen bij ziekte, uitvoering sociale verzekeringen naar markt, eigen risico aan ziektekosten inbouwen, uitkeringen verlagen en de uitkeringsperiode verkorten)
7.8 Verschil tussen loonkosten en nettoloon noemen we de “wig” deze bestaat uit: sociale premies werknemersverzekeringen (voor rekening werkgever) sociale premies werknemersverzekeringen (voor rekening werknemer) sociale premies volksverzekeringen (voor rekening werknemer) loonbelasting *LEREN BEREKENING: wig blz 42! *Vermindering loonkosten door vervanging mensen door machines (diepte investeringen) of verplaatsen ze (delen van) het productie proces naar “lage lonen landen” = vermindering arbeidskosten per product. De vraag naar arbeid daalt. *Een netto achteruitgang van 15% van het netto inkomen is voor velen een te kleine prikkel om weer te gaan werken. Hoewel veel sociale uitkeringen uit gaan van 70% van laatst verdiende loon (netto achteruit gang is hier dus 30%) gaan de meeste mensen er maar 15% op achteruit doordat er een groot belasting vrij bedrag bestaat in de inkomensbelasting. Mensen met een bijstandsuitkering kunnen er op achteruit gaan als zij een baan accepteren tegen het minimumloon omdat: zij meer belasting en subsidies moeten betalen
inkomensafhankelijke subsidies kunnen verdwijnen (huursubsidie, kranten abonnement)