Wereldliteratuur

8.1: WAT IS WERELDLITERATUUR?
Een boek dat zoveel invloed heeft zoals dat van bijvoorbeeld Robinson Crusoë en nog steeds in allerlei vertalingen en bewerkingen in de boekhandel te koop is, behoort zonder twijfel tot de wereldliteratuur. Maar ook teksten van veel latere datum met een groter verspreidingsgebied dan het eigen land en de eigen taal, worden tot de wereldliteratuur gerekend. Bovendien noemt men in het dagelijks spraakgebruik alle literatuur uit niet-westerse culturen ook wel ‘wereldliteratuur’.

In het kader van ckv onderscheiden we drie categorieën wereldliteratuur:

• De grote verhalen uit het verleden: een inspiratiebron voor kunstenaars.
• Moderne literatuur die ver buiten de grenzen van het eigen land en de eigen taal erkend wordt als literatuur van grote klasse.
• Niet-westerse literatuur die de lezer confronteert met een hem onbekende cultuur

8.2: DE GROTE VERHALEN UIT HET VERLEDEN
Het gaat hier om de verhalen die de tand des tijds hebben doorstaan en eeuwen na hun ontstaan in vele landen nog steeds worden herdrukt, vertaald, verkocht en gelezen. De oudste zijn de verhalen die van generatie op generatie mondeling werden doorverteld en soms pas eeuwen later opgeschreven werden, zoals mythen, sprookjes, sagen en legenden. Sommige werden later samengevoegd tot verzamelingen (bijvoorbeeld sprookjes van Grimm) of een nieuw verhaal zoals de Odyssee of de Edda.

mythen: verhalen waarin de primitieve mens het onbegrepen natuurgebeuren (schepping, dood, jaargetijde enz.) probeerde te verklaren door het toe te schrijven aan hogere machten, zoals goden en halfgoden. Bekendste verhalen die wij in het westen kennen, komen uit de Griekse, Romeinse en de Germaanse mythologie.

Sprookjes: zijn zeer oude volksverhalen waarin de fantasie ene grote rol speelt. Er komen kabouters, heksen, reuzen, geesten en sprekende dieren in voor. Vaak gaan ze over de strijd tussen goed en kwaad.

Sagen: oude verhalen met een historische kern. Soms is dat alleen de naam van een bekende held of een belangrijke gebeurtenis. Voor de rest van het verhaal putte men uit andere bronnen of de eigen fantasie. Een bekend voorbeeld is de rattenvanger van Hamelen.

Legenden: godsdienstige verhalen met een min of meer historische kern, bijvoorbeeld een bekende heilige. Vaak speelt een wonder een belangrijke rol.

In grote delen van de wereld hebben de verhalen uit oude heilige boeken als de koran en de bijbel een belangrijke invloed gehad. Ook niet-gelovige kunstenaars laten zich graag inspireren door figuren en verhalen uit de bijbel.


8.3: MODERNE WERELDLITERATUUR
Tot de moderne wereldliteratuur rekenen we in de eerste plaats werken uit de laatste honderd jaar die waardevol blijken te zijn voor de laatste generatie lezers.
Enkele grote namen buiten West-Europa zijn Dostojewski, Tsjechov, Pirandella, Ibsen, Kafka en Lorca.
Ook de eigentijdse literatuur die ver buiten de grenzen van het land en de eigen taal hoog gewaardeerd word, noemen we wereldliteratuur.
Wij westerlingen keken tot voor kort vooral naar de Europese en de Amerikaanse literatuur omdat we niet zo op de hoogte waren van wat elders geschreven werd. De laatste tijd komt daar steeds meer verandering in, de literatuur uit Zuid-oost Azië, Latijns-Amerika en Afrika is bezig met een inhaalslag. De film en de nobelprijs voor de literatuur heeft ertoe bijgedragen dat schrijvers uit andere werelddelen soms in een klap wereldberoemd worden.

8.4: NIET-WESTERSE CULTUUR DIE DE LEZER CONFRONTEERT MET EEN HEM ONBEKENDE CULTUUR
De behoefte om andere culturen te leren kennen neemt toe. In een multiculturele samenleving worden mensen vaak nieuwsgierig naar de culturele achtergrond van hun (nieuwe) landgenoten.
Migrantenliteratuur is als migranten schrijven over het leven in en voor hen vreemde cultuur of ze beschrijven herinneringen aan het land van herkomst.
In niet-fictionele teksten als een reisgids staat de zakelijke informatie centraal. De tekst wil de werkelijke situatie in het land zo nauwkeurig mogelijk weergeven.
In fictieve teksten als een roman is de zakelijke informatie van secundair belang. Je ziet de gebeurtenissen en de toestand in het land vanuit het perspectief van een verhaalfiguur, het is een door de schrijver verzonnen wereld, die waarschijnlijk gedeeltelijk overkomt met de werkelijke wereld. Je krijgt een indruk van het decor waarin het verhaal zich afspeelt (couleur locale).

8.5: EEN NETWERK VAN LITERATUUR EN KUNST: INTERTEKSTUALITEIT
Als een schrijver begint te schrijven, zal hij vaak bewust of onbewust elementen of bestaande verhalen tot een geheel nieuw verhaal componeren. Een literaire tekst is dus geen los, op zich staand gegeven, maar maakt deel uit van een netwerk van bestaande literatuur en kunst. Dat heet de interseksualiteit van een tekst.


8.6: VERTALEN OF BEWERKEN?
Als een uitgever een werk in een andere taal wil uitgeven, kan hij kiezen uit drie mogelijkheden:
1. Letterlijke vertaling. De vertaler houdt zich dan zo strikt mogelijk aan de brontekst. Dat levert nogal eens een weinig levendige of moeilijk te begrijpen tekst op, zeker als het om oudere verhalen gaat.
2. Vrije vertaling. De vertaler veroorlooft zich een aantal vrijheiden om het boek voor de lezer aantrekkelijker te houden. Zo kan hij de beeldspraak aanpassen of typisch Nederlandse woorden, bijvoorbeeld scheldwoorden, gebruiken.
3. Bewerking. Het sterkst speelt dit bij oudere literatuur. De vertaler kan dan saaie stukken schrappen, lange hoofdstukken inkorten of de zinnen aanpassen. Veel boeken uit de wereldliteratuur zijn zo bewerkt tot kinder- en jeugdboeken.