Ckv 2 samenvatting hoofdstuk 9 Vlucht uit het alledaagse
Begin 19e eeuw: verlichting, maar rationalisme »G absolute & niet-aanvechtbare waarheid, achterhaald. Indus, verstedelijking, toenemende armoede, eenzaamheid »G romantiek. Verstand wijzen ze af. Denkbeeldige wereld, sprookjes, mythen. Interesse vt opgewekt opgravingen Pompeji, overblijfselen ME.
De Grote Waterval
- van Heeckeren: Sonsbeek Arnhem. Eng. Voorbeeld. Landschapstuin. Leidde graag bezoek langs follies = bouwsels & ruines.
- Later stadspark. Vlucht uit alledaagse nu voor iedereen. Bruidsreportage.
Hedendaagse romantiek
- zegeningen vooruitgang vergeten blijft 20e eeuw. Romantisch = alles wat zich niet elke dag hier en nu afspeelt. Verlangen wordt gewekt naar andere tijden & verre oorden.
- Ilya Kabakov = Park Munster, zendmast, antenne letters. Symbool technische vooruitgang. Alles begrijpen ervan kunnen wij niet, maar liggend in het gas ontdek je dingen die je wel begrijpt. Protest tegen vooruitgang. Romantiek bestaat nog steeds.
Revolutie
- Romantiek cultuurbeweging, eind 18e eeuw. Fra rev idealen verlichting vorm moeten geven. Maar rev’naren strijd. Napoleon gebruik, macht uitbreiden, veel oorlog, 1815 Waterloo. Optimistische visie 18e eeuw (maatschappij zonder misstanden) »G deuk.
- Eng indus. Rev = stoommachine, fabrieken, arbeiders (verlengstuk machine) slecht, groot verschil kapitaalkrachtigen & arbeidersklasse »G verzet. (Karl Marx: comm. Manifest) + urbanisatie. Arbeidersbev. Gaat op in anonieme massa. Kunstenaars zoeken uitweg: vlucht naar vt & exotische, niet wes culturen. Natuur geïdealiseerd, meer aandacht gevoel & sentiment. Meer waardering zelfverwerkelijking vh individu. Goethe: niet storen vb, regels, zelf vliegen.
Woestenij
- Verstedelijking »G waardering woeste natuur.
- William Turner = landschapsschilderijen. Vb. sneeuwstorm -stoomboot voor de havenmond. Klein schip, overweldigd machtige natuur. Natuur onderwerp, niet tradities academie: decor historische thema’s, kunst moet richten op verstand. T: emotie/beleving. Geen bestudeerde details, mar berede ongecontroleerde kwaststreken.
Salisbury Cathedral
- traditioneel, academisch kunstenaar: schilderen buitenlucht niet nodig, ateliers.
- John Constable: vind niet, wolken schilderen met eigen ogen zien, niet iets aan natuur toevoegen.
- ontstaat weerkunde. C beschouwt schilderen landschappen als tak vd natuurfilosofie. Schets: tijdstip, weersomstandigheden. In atelier uitwerken tot grote doeken.
- Vb. kathedraal v Salisbury: indrukwekkende wolken, C vind in landschapsschilderij hemel bel werktuig vh gevoel. Hemel zelfde aandacht als model. Lichtstralen kathedraal: onderdeel geworden landschapsschilderij, bijna religieuze betekenis. Boer onopvallend: tegenover goddelijke natuur past men slecht bescheidenheid.
The Stones of Venice
- C wel vaker gotische kathedralen. Belangstelling daarvoor te maken met Gothic Revival, Eng onderdeel romantiek. Renaissance Eu weinig waardering barbaarse & monsterlijke bouwstijl die spot met klassieke regels.
- John Ruskin: kunnen veel leren van gotiek. TSOV: tekst & beeld verslag onderzoek gotiek V. bouwmeesters bep zelf welke bijdrage leverden gebouw. Geen scheiding architect & bouwers. Later wel, ME nog iedereen betrokken, Ruskin zegt enorme variatie & vernieuwingsdrang.
- TSOV in periode Eng peil kunstnijverheid bekritiseerd. Critici afkeer tegen goedkope, machinale imitaties vroegere stijlen & versieringen. Indus prod door scheiding ontwerp & uitvoering. Slecht betaalde arbeider x grote betrokkenheid, slechte omstandigheden & door ander bedacht ontwerp.
Arts & Crafts
- critici: rolverdeling bezitlozen (werk) & bezittende klasse (wordt werk voor verricht) »G slechte kwaliteit indus. Prod. Soc. Beweging verzet tegen opdeling kennis, macht & geld.
- soc. Idealen bel rol bij oprichting werkgemeenschap Morris & Company door William Morris.
Geestelijk vader: Arts & Craftsbeweging.
- ME ambacht herleeft zoals Ruskin beschrijft. Doel: soc. Experiment met als doel betere verdeling welvaart & bieden alternatief geestdodende werk fabriek + leveren kwaliteitsproducten.
- Morris: schoonheid in kunst ontstaat door arbeidsvreugde. Plaats geschoolde ambachtslieden. Worden niet door werknemers achter machine gezet, bep zelf wanneer hulp ervan inroepen.
- alleen voor rijke burgers. Daar populair, scheiding in smaak rijke & brede massa blijft. Vele spelen in op populariteit handwerk, inspiratie ME.
Rijksmuseum
- NL ook navolging ideeen Morris & Ruskin. Architect Cuypers: bouw Rijksmuseum gebrek vakbekwame ambachtslieden, oorzaak: scheiding kunst & ambacht. Oprichting school met werkplaats naar ME model, soort als van Ruskin & morris. Opleiding tot vakbekwame ambachtslieden die nodig zijn voor bouw & versiering museum.
- veel eisen: oppervlakte, lichtinval, buitenkant bestemming laten zien (bewaren schilderijen). Ontwerp Cuypers wint. Ontwerp: eclectische stijl met elementen uit vroege NL’se renaissance gemengd met gotische details. Protesten: inspiratie voor reformatie, niet nationaal genoeg.
- Rijk versierd. Vensters met kruiskozijnen & ronde bogen: 16e NL’se gebouwen.
Grand opéra in Parijs
- EU hoofdstad opera. Rijk wordende middenklasse bezoekt theater op zoek naar sensatie & sentiment »G grand opéra (moet relatief ontwikkelde publiek aanspreken) = spektakel & muziek een grote rol. Libretto’s = zo geschreven iedere mog ballet, koren, massascènes tot uiterste benut. Critici: ontstaat vaak in effect zonder oorzaak.
- Wagner zegt over muziek van Giacomo Meyerbeer: goed gebruik solisten, koor & orkest in grootste, dramatisch zeer sterke gebaren. Vb. Les Hugenots: interesse individuele lot grote rol. Prot bemint Kath. Vraag hij haar beschermen/vrienden helpen: liefde tegenover verraad. Hoogtepunt liefdesduet. Smeekt bij haar te blijven, hij dood, zij ook sterven. Verlevendigd tempowisselingen & instrumentaal commentaar orkest + dalende & stijgende chromatische akkoorden & motieven.
Beide + andere hugenoten vermoord.
- thema’s niet meer oudheid, maar moderne tijd & ME . Uitbeelden romantisch: kleurrijk & sprookjesachtig, volks & nationalistisch.
Als een sprookje
- 1832 GO De Sylfide primaire (ballet): gezien 1e romantische ballet. Hoofdpersonen drie versch werelden: boerenzoon + verloofde uit volkse, gewone wereld / dorpsheks slechte bovennatuurlijke wereld / sylfides goede bovennatuurlijke wereld. Zoon verliefd sylfide, dag voor trouwdag. Vraagt heks hulp, kan haar niet vastpakken. Geeft hem sjaal, moet om schouders (kan niet wegvliegen), verbrandt vleugels, sylfide sterft, zoon alleen.
- verrassend: hoofdrol sylfide hele tijd op spitzen gedanst. Zweeft.
- nieuw onderdeel ook rom. Ballet ook: ballet Blanc = sprookjesachtige/bovennatuurlijke uitgebeeld. Vrouwen in witte tutu’s, vliegen/zweven over toneel. Vlieg + liftmechanismen. Verschijnen/dwijnen.
Gaslicht intrede: warme gloed, scheppen magische sfeer.
Nieuw dus: hele tijd gedanst, ballet Blanc, gaslicht.
Opéra Garnier
- Charles Garnier, als snel Paleis Garnier, lijkt paleis met veel extra’s.
- niet alleen ontwerp (Napoleon 3), probeert ook volgens totaalconcept alle domeinen kunst in architectuur te laten samensmelten. Net als C toezicht totale decoratieve programma. Geeft leiding architecten, schilders, etc.
- Voorgevel verwijst naar geschiedenis paleisarchitectuur. Vorm zaal & mechanisme toneeltoren: theateropvattingen Barok. Entree, trappenhuis, foyer: overtreffen de vormgeving vd zaal in het totaalplan. Soc. Aspect theaterbezoek (ontmoetingen, zien/gezien worden) bel. rol. Reactie op maatschappelijke veranderingen: gebouw aangepast gewijzigde functie theaterbezoek.
Femme fatale
- Opéra – Comique familietheater: goede afloop. Georges Bizet moeilijkheden directie over afloop Carmen, want daarin hoofdrolspeelster door minnaar gedood = femme fatale. Omdat zij hem voor stierenvechter heeft verlaten. Veel hartstocht & jaloezie. Spa decor & muzikale sfeer: typisch aspect romantiek = exotisme. B nooit in Spanje geweest, bestudeert volksmuziek, vertrouwt intuitie & verbeeldingskracht.
- folkloristische dansen behoren tot muzikale realisme. 1e lied Habanera gebaseerd Spa liedje. Sterke chromatiek & temperamentvolle begeleiding herkenningsmotief Carmens persoonlijkheid.
C zigeunerin verbeelding publiek spreken: andersoortigheid trekt burgerman aan. Vertegenwoordigen hang naar grote vrijheid.
Der Ring des Nibelungen
- Richard Wagner, 17 jaar over doen, operacyclus. Duidelijk beeld zijn romantisch muziekdrama.
- over tragedie vh menselijk lot / aanklacht kapitalistische maatschappij. Gebaseerd Germaanse mythologie & Noorse sagen. Verhaal Wothan & tragedie wereld: strijd egoisme & liefde. Heer vh Walhalla wil macht voor goed veiligstellen door geweldig fort. Mbv goud v Rijndochters. Goud = vloek die mensen bedreigt. Held met zuiver hart & ontembare moed kan goud overwinnen.
- W vind poezie, decor, mise-en-scene, handeling & muziek eenheid/Gesamtkunstwerk.
Bestaande regels opera overboord. Vaste indeling afgeronde nummers verdwijnt; oneindige melodie.
Zangpartijen ingewikkeld. Orkest draagt nu ook verhaal & drukt uit wat tekst zelf niet kan (eerst alleen begeleidend). Eerst in woorden & hieraan koppelend muzikaal motief = leidmotief. Wordt gespeeld als persoon, zaak, gebeurtenis ter sprake/voorbij komt.
- schrijft libretto’s in omgekeerde volgorde, als hij tekst af heeft, realiseert hij zich dat andere opera aan vooraf moet om ingewikkelde verhaal uit te leggen.
De tempel van Bayreuth
- Ringcyclus kunstwerk vd toekomst. W wil speciaal theater laten bouwen om recht te doen aan zijn operacyclus. Geheel voldoen aan eisen. Ontwerp (Festspielhaus) grijpt terug op vb klassieke theaters. Vernieuwing: orkestbak (orkest gedempt, zangers kunnen zachter zingen indien gewenst), licht lessenaars musici niet over toneel verspreid (meer lichteffecten mog), publiek in donker (publiek zwijgt als in het donker zit).
- W tijdens bouw architect, toneelmeester, decorateur. Vind geen enkel orkest/operagezelschap geschikt om uit te voeren, ook impresario. Haalt enkele bijzondere artiesten over mee te werken. Is hun zangleraar & regisseur tijdens repetities.
- 1876 geopend met uitvoering. Wilde niet alleen publiek vermaken, ook bijna religieus effect behalen. Paste alle elementen opera aan aan eigen concept: verhaal, moraal, publiek en zelfs operagebouw.
Fantasie of werkelijkheid
- symfonische muziek 19e eeuw 2 ontwikkelingen:
1. Houdt vast gangbare klassieke muzikale vormen (absolute muziek): Johannes Brahms, 4 delen, romantisch harmonische samenklank & volle, afwisselende orkestklank.
2. Programmamuziek = wil iets buitenmuzikaals uitdrukken. Franz Liszt: kunst beoefenen betekent een vorm scheppen en gebruiken, tot uitdrukking v gevoel/idee. Fantasie wint vd werkelijkheid. Afbreken strakke, evenwichtige vormen klassieke periode. Alles drijft op gevoel.
- Klank snaarinstrumenten krachtiger & stralender door technische veranderingen. Orkest is groter dan ooit & er is grote behoefte aan kolossale effecten.
Also sprach Zarathustra
- Richard Strauss, iedereen heeft imposante openingsmaten wel eens gehoord, film reclame,serie.
- symfonisch gedicht = eendelige compositie voor orkest, gebaseerd op thema’s uit literatuur, beeldende kunst of eigen ervaringen.
- ASZ muzikaal commentaar op prozagedicht v Nietzsche. Eind 19e sommige mensen EU onder indruk leer Uebermensch. Geen poging Nietzsche ideeen weergeven, alleen inspiratiebron.
- Deel over de wetenschap heeft beredeneerd element = fugathema waarin 12 tonen vd chromatische toonladder voorkomen. Symbool voor alomvattende, maar in duistere nevelen gehulde domein vd wetenschap.
- Hoopt bevrijding vinden wetenschap na onrustige zoektocht naar inzicht. Maar lost wereldraadsels niet op.
Russische sprookjesballet
- Moskou & St. petersburg ballet-rage. Theater vol adel & goede burgerij. Marius Petipa: grondlegger Fra-Rus balletstijl.
- samenwerking Tsjaikovsky sprookjesballet De Schone slaapster. 1e bedrijf divertissement = verjaardagsfeest Doornroosje. Hof gemaakt 4 prinsen, van ieder een roos. Rozenadagio ballerina op spitzen Danes & circusacrobatiek gecombineerd. Amusement voorop en niet uitbeelden handeling. Probeerden publiek overdonderen met meest opwindende vondsten.
- laatste bedrijf wakker gekust. Hoogtepunt klassieke pas-de-deux = danstechnische vuurwerk gedanst door bel solisten: D & bruidegom.
- T benadert als opera waarin muziek & handeling eenheid vormen. Muziek verbinden personages toneel. Wat op toneel gebeurt extra dimensie in muziek, emoties diepgang & muziek versterkt door beeld. Alles klopt: betovering, decors, kostuums & muziek.
Genie
- accent op het individu overal in 19e aanwezig. Componist profeet met vijandige omgeving = muziek opwindend karakter. Emotionele spanning, publiek ik vervoering.
- Niccolo Paganini = populair EU met viool. Bezeten duivel? Beweren na optredens achter hem. Leid handen over viool. Hij vindt niet erg: als er maar over me gepraat wordt. Lange zwarte cape: nog angstaanjagender. Kaartjes onbetaalbaar, mensen vechten erom.
- concurrentie geen kans: Eerste vioolconcert alleen grote lijnen. Muziek vlak voor repetities bij orkestleden daarna weer weg. Muziek zoveel technische hoogstandjes hij kan alleen spelen, dus dit is eigenlijk overbodig.
Melodrama
- lichtere vermaak bloeit. Nu komt: melodrama = verhaal waarin na veel spanning & sensatie deugd uiteindelijk kwaad overwint. Mengeling geweld & sentimentaliteit. Theatereffecten, vette decors, dans snelle actiescenes met toepasselijke muziek »G populair. Theaters onderling strijd hoogtepunten.
- vaudeville-shows ook populair = versch acts: zangers, dansers, acteurs, komieken, goochelaars, apen, honden, olifanten. Alles mog, zolang netjes. Geen onderlinge samenhang, ieder niet langer dan 10 minuten. Zo kort veel indruk maken: artiesten geconcentreerd werken.
- NL houdt ook van V. Toneelstukjes met zang = gewone volk onderwerp. Bestaan geen rangen & standen. Iedereen zit door elkaar en tijdens voorstelling bediend in zaal.
- kwam elektrisch licht: groot invloed theater. Veel mog. Licht = levend decor, deel voorstelling.
Dans van het volk
- 19e: wals dans vh volk. Die tijd onzedelijk (klampen aan elkaar vast). Zelfs boeken als waarschuwing over geschreven.
- midden verandert karakter wals: melodieën langer & tempo opgevoerd.
- Lanner & walskoning Johann Strauss Jr.spelen amusementsmuziek op feesten, bals en concerten.
- Weense verenigingen bestelen ook walsen bij Strauss zodat ze op hun feesten eigen danscomposities gespeeld kunnen worden.
Het miskende genie
- Componist Franz Schubert standpunt: kunstenaar kan zich alleen in volledige artistieke vrijheid ontplooien. Lot: armoede, miskenning & isolement.
- zingt liederencyclus = Die Winterreise. Verbazing, afkeer. Melancholie over in kou zwerver, denkt over hardheid bestaan, raakt hun diep. Muziek ondersteunt precies goed. Gevoel zelf in vrieskou.
- Die Winterreisse op gedichten Muller. Reis door landschap dood. Lindeboom troost. Manier waarop hij sterft opengelaten. In de natuur ten gronde.
- streven: iedere stemming/gemoedstand in melodie te vertalen. Ieder lied pianopartij die juist sfeer raakt. Zanger niet alleen harmonische ondergrond, ook uitdrukkingskracht: uiterst virtuoos, expressief tot somber.
Mystiek
- Casper David Friedrich = schilder niet alleen schilderen wat voor zich ziet, ook wat in zichzelf ziet. Als hij niets in zichzelf ziet, moet hij ophouden te schilderen wat hij voor zich ziet.
- gericht op innerlijke wereld geest kenmerkt romantische beweging N-Dui 1800.
- F: plechtige, poëtische landschappen met religieuze betekenis. Meer dan alleen natuur produceren. Schildert op doek alleen essentie. Geheime taal die veel verder gaat dan je denkt.
- zichtbare & tastbare fenomenen natuur zijn verschijningen van onzichtbare & onnoembare als schaduwen van God. Houdt zich bezig fundamentele levensvragen waarin relatie mens, natuur, God centraal staat.
- Wandelaar boven de zee van wolken = man tegenover landschap. Groot contrast gedetailleerde voorgrond en steeds vager wordende achtergrond. Landschap lijkt verloren te gaan in lichtgevende mist, ongrijpbaar en mysterieus.
Begin 19e eeuw: verlichting, maar rationalisme »G absolute & niet-aanvechtbare waarheid, achterhaald. Indus, verstedelijking, toenemende armoede, eenzaamheid »G romantiek. Verstand wijzen ze af. Denkbeeldige wereld, sprookjes, mythen. Interesse vt opgewekt opgravingen Pompeji, overblijfselen ME.
De Grote Waterval
- van Heeckeren: Sonsbeek Arnhem. Eng. Voorbeeld. Landschapstuin. Leidde graag bezoek langs follies = bouwsels & ruines.
- Later stadspark. Vlucht uit alledaagse nu voor iedereen. Bruidsreportage.
- zegeningen vooruitgang vergeten blijft 20e eeuw. Romantisch = alles wat zich niet elke dag hier en nu afspeelt. Verlangen wordt gewekt naar andere tijden & verre oorden.
- Ilya Kabakov = Park Munster, zendmast, antenne letters. Symbool technische vooruitgang. Alles begrijpen ervan kunnen wij niet, maar liggend in het gas ontdek je dingen die je wel begrijpt. Protest tegen vooruitgang. Romantiek bestaat nog steeds.
Revolutie
- Romantiek cultuurbeweging, eind 18e eeuw. Fra rev idealen verlichting vorm moeten geven. Maar rev’naren strijd. Napoleon gebruik, macht uitbreiden, veel oorlog, 1815 Waterloo. Optimistische visie 18e eeuw (maatschappij zonder misstanden) »G deuk.
- Eng indus. Rev = stoommachine, fabrieken, arbeiders (verlengstuk machine) slecht, groot verschil kapitaalkrachtigen & arbeidersklasse »G verzet. (Karl Marx: comm. Manifest) + urbanisatie. Arbeidersbev. Gaat op in anonieme massa. Kunstenaars zoeken uitweg: vlucht naar vt & exotische, niet wes culturen. Natuur geïdealiseerd, meer aandacht gevoel & sentiment. Meer waardering zelfverwerkelijking vh individu. Goethe: niet storen vb, regels, zelf vliegen.
Woestenij
- Verstedelijking »G waardering woeste natuur.
- William Turner = landschapsschilderijen. Vb. sneeuwstorm -stoomboot voor de havenmond. Klein schip, overweldigd machtige natuur. Natuur onderwerp, niet tradities academie: decor historische thema’s, kunst moet richten op verstand. T: emotie/beleving. Geen bestudeerde details, mar berede ongecontroleerde kwaststreken.
Salisbury Cathedral
- traditioneel, academisch kunstenaar: schilderen buitenlucht niet nodig, ateliers.
- John Constable: vind niet, wolken schilderen met eigen ogen zien, niet iets aan natuur toevoegen.
- Vb. kathedraal v Salisbury: indrukwekkende wolken, C vind in landschapsschilderij hemel bel werktuig vh gevoel. Hemel zelfde aandacht als model. Lichtstralen kathedraal: onderdeel geworden landschapsschilderij, bijna religieuze betekenis. Boer onopvallend: tegenover goddelijke natuur past men slecht bescheidenheid.
The Stones of Venice
- C wel vaker gotische kathedralen. Belangstelling daarvoor te maken met Gothic Revival, Eng onderdeel romantiek. Renaissance Eu weinig waardering barbaarse & monsterlijke bouwstijl die spot met klassieke regels.
- John Ruskin: kunnen veel leren van gotiek. TSOV: tekst & beeld verslag onderzoek gotiek V. bouwmeesters bep zelf welke bijdrage leverden gebouw. Geen scheiding architect & bouwers. Later wel, ME nog iedereen betrokken, Ruskin zegt enorme variatie & vernieuwingsdrang.
- TSOV in periode Eng peil kunstnijverheid bekritiseerd. Critici afkeer tegen goedkope, machinale imitaties vroegere stijlen & versieringen. Indus prod door scheiding ontwerp & uitvoering. Slecht betaalde arbeider x grote betrokkenheid, slechte omstandigheden & door ander bedacht ontwerp.
Arts & Crafts
- critici: rolverdeling bezitlozen (werk) & bezittende klasse (wordt werk voor verricht) »G slechte kwaliteit indus. Prod. Soc. Beweging verzet tegen opdeling kennis, macht & geld.
- soc. Idealen bel rol bij oprichting werkgemeenschap Morris & Company door William Morris.
Geestelijk vader: Arts & Craftsbeweging.
- ME ambacht herleeft zoals Ruskin beschrijft. Doel: soc. Experiment met als doel betere verdeling welvaart & bieden alternatief geestdodende werk fabriek + leveren kwaliteitsproducten.
- Morris: schoonheid in kunst ontstaat door arbeidsvreugde. Plaats geschoolde ambachtslieden. Worden niet door werknemers achter machine gezet, bep zelf wanneer hulp ervan inroepen.
Rijksmuseum
- NL ook navolging ideeen Morris & Ruskin. Architect Cuypers: bouw Rijksmuseum gebrek vakbekwame ambachtslieden, oorzaak: scheiding kunst & ambacht. Oprichting school met werkplaats naar ME model, soort als van Ruskin & morris. Opleiding tot vakbekwame ambachtslieden die nodig zijn voor bouw & versiering museum.
- veel eisen: oppervlakte, lichtinval, buitenkant bestemming laten zien (bewaren schilderijen). Ontwerp Cuypers wint. Ontwerp: eclectische stijl met elementen uit vroege NL’se renaissance gemengd met gotische details. Protesten: inspiratie voor reformatie, niet nationaal genoeg.
- Rijk versierd. Vensters met kruiskozijnen & ronde bogen: 16e NL’se gebouwen.
Grand opéra in Parijs
- EU hoofdstad opera. Rijk wordende middenklasse bezoekt theater op zoek naar sensatie & sentiment »G grand opéra (moet relatief ontwikkelde publiek aanspreken) = spektakel & muziek een grote rol. Libretto’s = zo geschreven iedere mog ballet, koren, massascènes tot uiterste benut. Critici: ontstaat vaak in effect zonder oorzaak.
- Wagner zegt over muziek van Giacomo Meyerbeer: goed gebruik solisten, koor & orkest in grootste, dramatisch zeer sterke gebaren. Vb. Les Hugenots: interesse individuele lot grote rol. Prot bemint Kath. Vraag hij haar beschermen/vrienden helpen: liefde tegenover verraad. Hoogtepunt liefdesduet. Smeekt bij haar te blijven, hij dood, zij ook sterven. Verlevendigd tempowisselingen & instrumentaal commentaar orkest + dalende & stijgende chromatische akkoorden & motieven.
Beide + andere hugenoten vermoord.
Als een sprookje
- 1832 GO De Sylfide primaire (ballet): gezien 1e romantische ballet. Hoofdpersonen drie versch werelden: boerenzoon + verloofde uit volkse, gewone wereld / dorpsheks slechte bovennatuurlijke wereld / sylfides goede bovennatuurlijke wereld. Zoon verliefd sylfide, dag voor trouwdag. Vraagt heks hulp, kan haar niet vastpakken. Geeft hem sjaal, moet om schouders (kan niet wegvliegen), verbrandt vleugels, sylfide sterft, zoon alleen.
- verrassend: hoofdrol sylfide hele tijd op spitzen gedanst. Zweeft.
- nieuw onderdeel ook rom. Ballet ook: ballet Blanc = sprookjesachtige/bovennatuurlijke uitgebeeld. Vrouwen in witte tutu’s, vliegen/zweven over toneel. Vlieg + liftmechanismen. Verschijnen/dwijnen.
Gaslicht intrede: warme gloed, scheppen magische sfeer.
Nieuw dus: hele tijd gedanst, ballet Blanc, gaslicht.
Opéra Garnier
- Charles Garnier, als snel Paleis Garnier, lijkt paleis met veel extra’s.
- niet alleen ontwerp (Napoleon 3), probeert ook volgens totaalconcept alle domeinen kunst in architectuur te laten samensmelten. Net als C toezicht totale decoratieve programma. Geeft leiding architecten, schilders, etc.
- Voorgevel verwijst naar geschiedenis paleisarchitectuur. Vorm zaal & mechanisme toneeltoren: theateropvattingen Barok. Entree, trappenhuis, foyer: overtreffen de vormgeving vd zaal in het totaalplan. Soc. Aspect theaterbezoek (ontmoetingen, zien/gezien worden) bel. rol. Reactie op maatschappelijke veranderingen: gebouw aangepast gewijzigde functie theaterbezoek.
Femme fatale
- Opéra – Comique familietheater: goede afloop. Georges Bizet moeilijkheden directie over afloop Carmen, want daarin hoofdrolspeelster door minnaar gedood = femme fatale. Omdat zij hem voor stierenvechter heeft verlaten. Veel hartstocht & jaloezie. Spa decor & muzikale sfeer: typisch aspect romantiek = exotisme. B nooit in Spanje geweest, bestudeert volksmuziek, vertrouwt intuitie & verbeeldingskracht.
C zigeunerin verbeelding publiek spreken: andersoortigheid trekt burgerman aan. Vertegenwoordigen hang naar grote vrijheid.
Der Ring des Nibelungen
- Richard Wagner, 17 jaar over doen, operacyclus. Duidelijk beeld zijn romantisch muziekdrama.
- over tragedie vh menselijk lot / aanklacht kapitalistische maatschappij. Gebaseerd Germaanse mythologie & Noorse sagen. Verhaal Wothan & tragedie wereld: strijd egoisme & liefde. Heer vh Walhalla wil macht voor goed veiligstellen door geweldig fort. Mbv goud v Rijndochters. Goud = vloek die mensen bedreigt. Held met zuiver hart & ontembare moed kan goud overwinnen.
- W vind poezie, decor, mise-en-scene, handeling & muziek eenheid/Gesamtkunstwerk.
Bestaande regels opera overboord. Vaste indeling afgeronde nummers verdwijnt; oneindige melodie.
Zangpartijen ingewikkeld. Orkest draagt nu ook verhaal & drukt uit wat tekst zelf niet kan (eerst alleen begeleidend). Eerst in woorden & hieraan koppelend muzikaal motief = leidmotief. Wordt gespeeld als persoon, zaak, gebeurtenis ter sprake/voorbij komt.
- schrijft libretto’s in omgekeerde volgorde, als hij tekst af heeft, realiseert hij zich dat andere opera aan vooraf moet om ingewikkelde verhaal uit te leggen.
De tempel van Bayreuth
- Ringcyclus kunstwerk vd toekomst. W wil speciaal theater laten bouwen om recht te doen aan zijn operacyclus. Geheel voldoen aan eisen. Ontwerp (Festspielhaus) grijpt terug op vb klassieke theaters. Vernieuwing: orkestbak (orkest gedempt, zangers kunnen zachter zingen indien gewenst), licht lessenaars musici niet over toneel verspreid (meer lichteffecten mog), publiek in donker (publiek zwijgt als in het donker zit).
- 1876 geopend met uitvoering. Wilde niet alleen publiek vermaken, ook bijna religieus effect behalen. Paste alle elementen opera aan aan eigen concept: verhaal, moraal, publiek en zelfs operagebouw.
Fantasie of werkelijkheid
- symfonische muziek 19e eeuw 2 ontwikkelingen:
1. Houdt vast gangbare klassieke muzikale vormen (absolute muziek): Johannes Brahms, 4 delen, romantisch harmonische samenklank & volle, afwisselende orkestklank.
2. Programmamuziek = wil iets buitenmuzikaals uitdrukken. Franz Liszt: kunst beoefenen betekent een vorm scheppen en gebruiken, tot uitdrukking v gevoel/idee. Fantasie wint vd werkelijkheid. Afbreken strakke, evenwichtige vormen klassieke periode. Alles drijft op gevoel.
- Klank snaarinstrumenten krachtiger & stralender door technische veranderingen. Orkest is groter dan ooit & er is grote behoefte aan kolossale effecten.
Also sprach Zarathustra
- Richard Strauss, iedereen heeft imposante openingsmaten wel eens gehoord, film reclame,serie.
- symfonisch gedicht = eendelige compositie voor orkest, gebaseerd op thema’s uit literatuur, beeldende kunst of eigen ervaringen.
- ASZ muzikaal commentaar op prozagedicht v Nietzsche. Eind 19e sommige mensen EU onder indruk leer Uebermensch. Geen poging Nietzsche ideeen weergeven, alleen inspiratiebron.
- Deel over de wetenschap heeft beredeneerd element = fugathema waarin 12 tonen vd chromatische toonladder voorkomen. Symbool voor alomvattende, maar in duistere nevelen gehulde domein vd wetenschap.
Russische sprookjesballet
- Moskou & St. petersburg ballet-rage. Theater vol adel & goede burgerij. Marius Petipa: grondlegger Fra-Rus balletstijl.
- samenwerking Tsjaikovsky sprookjesballet De Schone slaapster. 1e bedrijf divertissement = verjaardagsfeest Doornroosje. Hof gemaakt 4 prinsen, van ieder een roos. Rozenadagio ballerina op spitzen Danes & circusacrobatiek gecombineerd. Amusement voorop en niet uitbeelden handeling. Probeerden publiek overdonderen met meest opwindende vondsten.
- laatste bedrijf wakker gekust. Hoogtepunt klassieke pas-de-deux = danstechnische vuurwerk gedanst door bel solisten: D & bruidegom.
- T benadert als opera waarin muziek & handeling eenheid vormen. Muziek verbinden personages toneel. Wat op toneel gebeurt extra dimensie in muziek, emoties diepgang & muziek versterkt door beeld. Alles klopt: betovering, decors, kostuums & muziek.
Genie
- accent op het individu overal in 19e aanwezig. Componist profeet met vijandige omgeving = muziek opwindend karakter. Emotionele spanning, publiek ik vervoering.
- Niccolo Paganini = populair EU met viool. Bezeten duivel? Beweren na optredens achter hem. Leid handen over viool. Hij vindt niet erg: als er maar over me gepraat wordt. Lange zwarte cape: nog angstaanjagender. Kaartjes onbetaalbaar, mensen vechten erom.
- concurrentie geen kans: Eerste vioolconcert alleen grote lijnen. Muziek vlak voor repetities bij orkestleden daarna weer weg. Muziek zoveel technische hoogstandjes hij kan alleen spelen, dus dit is eigenlijk overbodig.
- lichtere vermaak bloeit. Nu komt: melodrama = verhaal waarin na veel spanning & sensatie deugd uiteindelijk kwaad overwint. Mengeling geweld & sentimentaliteit. Theatereffecten, vette decors, dans snelle actiescenes met toepasselijke muziek »G populair. Theaters onderling strijd hoogtepunten.
- vaudeville-shows ook populair = versch acts: zangers, dansers, acteurs, komieken, goochelaars, apen, honden, olifanten. Alles mog, zolang netjes. Geen onderlinge samenhang, ieder niet langer dan 10 minuten. Zo kort veel indruk maken: artiesten geconcentreerd werken.
- NL houdt ook van V. Toneelstukjes met zang = gewone volk onderwerp. Bestaan geen rangen & standen. Iedereen zit door elkaar en tijdens voorstelling bediend in zaal.
- kwam elektrisch licht: groot invloed theater. Veel mog. Licht = levend decor, deel voorstelling.
Dans van het volk
- 19e: wals dans vh volk. Die tijd onzedelijk (klampen aan elkaar vast). Zelfs boeken als waarschuwing over geschreven.
- midden verandert karakter wals: melodieën langer & tempo opgevoerd.
- Lanner & walskoning Johann Strauss Jr.spelen amusementsmuziek op feesten, bals en concerten.
- Weense verenigingen bestelen ook walsen bij Strauss zodat ze op hun feesten eigen danscomposities gespeeld kunnen worden.
Het miskende genie
- Componist Franz Schubert standpunt: kunstenaar kan zich alleen in volledige artistieke vrijheid ontplooien. Lot: armoede, miskenning & isolement.
- zingt liederencyclus = Die Winterreise. Verbazing, afkeer. Melancholie over in kou zwerver, denkt over hardheid bestaan, raakt hun diep. Muziek ondersteunt precies goed. Gevoel zelf in vrieskou.
- streven: iedere stemming/gemoedstand in melodie te vertalen. Ieder lied pianopartij die juist sfeer raakt. Zanger niet alleen harmonische ondergrond, ook uitdrukkingskracht: uiterst virtuoos, expressief tot somber.
Mystiek
- Casper David Friedrich = schilder niet alleen schilderen wat voor zich ziet, ook wat in zichzelf ziet. Als hij niets in zichzelf ziet, moet hij ophouden te schilderen wat hij voor zich ziet.
- gericht op innerlijke wereld geest kenmerkt romantische beweging N-Dui 1800.
- F: plechtige, poëtische landschappen met religieuze betekenis. Meer dan alleen natuur produceren. Schildert op doek alleen essentie. Geheime taal die veel verder gaat dan je denkt.
- zichtbare & tastbare fenomenen natuur zijn verschijningen van onzichtbare & onnoembare als schaduwen van God. Houdt zich bezig fundamentele levensvragen waarin relatie mens, natuur, God centraal staat.
- Wandelaar boven de zee van wolken = man tegenover landschap. Groot contrast gedetailleerde voorgrond en steeds vager wordende achtergrond. Landschap lijkt verloren te gaan in lichtgevende mist, ongrijpbaar en mysterieus.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden