Hoofdstuk 7: Kunst voor de Burger

Hoofdstuk 7 KUNST VOOR DE BURGER

- Gouden eeuw in de Nederlanden

- Frans Hals (1582/1583–1666), portretschilder in Haarlem
- “Huwelijksportret Isaac Massa en Beatrix van der Laen” (1622)
• Twee belangrijke bevolkingsgroepen bij elkaar: koopman & regentes
• Massa: speerdistel - staat voor mannentrouw
Van der Laen: klimop - vergroeit met haar man
Wijnrank tussen Massa en van der Laen - liefde en vriendschap

1648: Einde Tachtigjarige Oorlog - Nederland en België gescheiden

- Johannes Vermeer (1632–1675), schilder, herbergier, kunsthandelaar, zijdewever in Delft en een belangrijke kenner van de Italiaanse schilderkunst. Zijn werk= +/- 40 schilderijen
- “De Schilderconst” (1670)
• Achtergrond: Landkaart met onverdeelde Nederlanden
• Schilder met model
o Schilder: Zestiende-eeuwse kleding
o Model: attributen van Clio, muze van geschiedenis
- “Het straatje” (1658)
• Het toont een rustig dagelijks leven in een Hollands stadje met gewone mensen.

1541: Johannes Calvijn verspreidt zijn ideeën over geloof en God, waarin hij zich afzet tegen de overdadige weelde van de katholieke kerken - calvinisme.

- Pieter Saenredam (1597–1665), architectuurschilder in Assendelft
- “Interieur van de Sint-Odulphus te Assendelft” (1649)
• schilderij verbeeld leegte, rust en eenvoud

Protestantse dominees roepen op tot een geloof door middel van
de drie goddelijke deugden: geloof, hoop en liefde en de vier kardinale deugden: rechtvaardigheid, kracht, voorzichtigheid en matigheid.

Steeds meer kunst voor de burger:
• Rijke burgerij: verstrekt opdrachten, verzamelt vreemde curiosa en heeft een ‘kunstkamer’
• Lagere klassen: koopt kant-en-klare kunstwerken met alledaagse onderwerpen

- Emanuel de Witte (1617–1691/1692), schilder
- “Portret van een familie in een interieur” (1678)
• Schilderij bevat veel aanwijzingen omtrent het gezin:
o Roos op de grond - snelle vergankelijkheid
o Handschoen - Huwelijkse band
o Druiven - Huwelijkse trouw en echtelijke kuisheid
• Schilderij van kerkinterieur op de achtergrond is ook van E. de W.

De zeventiende-eeuwse Nederlander houdt van raadseltjes en dubbelzinnige tafereeltjes in schilderijen.

- Jan Steen (1626–1679), schilder
- “Het toneel van de Wereld”(1665–1667)
• Het lijkt een vrolijke herberg, maar er zijn veel aanwijzingen in verborgen over wat God verboden heeft.
o Bijv. Oesters en zeepbellen

“Homo bulla” - De mens is een zeepbel - De mens is vergankelijk

- Jacob Cats (1577–1660), dichterraadpensionaris
- Embelata-boeken: Geven hulp bij het vinden van de juiste betekenis van een schilderij d.m.v. wijsheden.

Vijftal schilderkunstige genres:
- Historiestuk, te vinden in o.a. het hele Amsterdamse stadhuis
- Portret, minst populair bij schilders vanwege bewegende modellen
- Genrestuk, bijv. “Het toneel van de Wereld” van Jan Steen
- Stilleven, (met waarschuwende boodschap - vanitas stilleven)
- Landschap, vooral het Nederlandse landschap

- Johannes van der Beeck (1589–1644), schilder
- “Drinkgerei met breidel”, allegorie op de matigheid (1614)
• Wijnglas, kruik en kan - Water en wijn - ‘Water bij de wijn doen’
• Muziekblad: ‘Wat buten maat bestaat, int onmaats qaat vergaat’

Delft word na 1585 het belangrijkste centrum voor de keramische industrie - Delfts blauw aardewerk

- Adriaen Kocks, meester-pottenbakker in Delft
- Tulpenvaas voor de Nederlandse stadhouder-Engelse koning Willem III in barokstijl met veel verwijzingen naar de koninklijke status van Willem III - koninklijk wapen van de Nederlands- Engelse vorst

Jacob van Campen (1595–1657), schilderarchitect in Haarlem
- Bestudeerde de klassieke bouw- en beeldhouwkunst in Italië.
- Volgt Vitruvius: basis van elke klassieke architectuur ligt in harmonie bestaande uit:
o Duurzaamheid: stevig fundament, goede bouwmaterialen
o Schoonheid: symmetrie en harmonie
o Nut: Functie van het gebouw vergeleken met het ontwerp
- “Het Amsterdamse Stadhuis op de Dam” (1648)
- Amsterdamse schouwburg - classicistisch amfitheater met loges en tribunes
1648: Nieuwe stadhuis op de Dam
- In het politieke, economische en religieuze hart van Amsterdam
- Soort van Vredesmonument - Vrede met de Spanjaarden
- Is een classicistisch paleis
- Vooruitstekend middengedeelte met een timpaan, pilasters (Ionisch en Corintisch) accentueren de symmetrie van het gebouw. De pilasters representeren de macht die het gebouw vertegenwoordigt.
- Toren met beiaard
- Burgerzaal functioneert als overdekt stadsplein met marmeren vloer met afbeeldingen van de wereldkaart en de hemelkaart.
- De voorstelling van de twee timpanen aan beide hoofdgevels zijn gebaseerd op “De Moeder der Vrede” van Jan Vos.
- Veel functies: kantoor voor ambtenaren, ontmoetingsplek voor de burgerij, bankgebouw, rechtbank en gevangenis.
- Aan de voorkant van het stadhuid is de Vierschaar (rechtbank) met 3 bas-reliëfs van Quellinus: 2 verbeelden klassieke spraakmakende rechtzaken en de andere verbeeld het Salomonsoordeel.

Artus Quellinus (1609-1668), beeldhouwer in Antwerpen
- Kijkt op tegen de werken van barokkunstenaar Bernini
- Maakt veel beeldhouwkunst voor het Stadhuis op de Dam.

Govert Flink (1615-1660), schilder
- Maakt veel schilderkunst voor het Stadhuid op de Dam.
- Vergelijk de Amsterdamse bestuurders met historische helden.

15de eeuw: Nederlands toneel in handen van de rederijkers (beoefenaars retorica)

16de eeuw: minder kerkelijk karakter en meer wereldse en maatschappij kritische onderwerpen in het Nederlandse toneel

Samuel Coster (1579-1665), rederijker
- Sticht in 1617 “De Nederduytsche Academie”- college-/toneelzaal
→ Gesloopt in 1637

De eerste Amsterdamse schouwburg:
- Classicistische achterwand met wisselende decorplaten
- Takels en valluiken voor spektakel
- Eerste voorstelling was: “Gijsbrecht van Amstel” van Joost van den Vondel. In deze voorstelling werd Amsterdam op een Trojaanse manier veroverd.
- Er is 3x per week een voorstelling
- Voorstellingen:
o Treurspel + klucht of
o Klassieke/Bijbelse vertellingen of
o Blijspel
Joost van den Vondel (1587-1679), schrijver
- Bedenkt het woord ‘Schouwburg’
- Kon niet leven van zijn schrijversbestaan en leidde de zijde- en kousenhandel van zijn ouders
- Groot bewonderaar van J.P. Sweelink

Gerbrand Adriaensz Bredero (1585-1618)
- “De klucht van de koe” (1612)

17de eeuw: Protestanten willen de orgels uit de kerk halen; dezen zijn echter stedelijk bezit. Het kerkgebouw dient als opvanghuis/ buurthuis.

Jan Pieterszoon Sweelink (1562-1621)
- 1578: Jan volgt zijn vader op als organist van de Oude kerk in A’dam
- Wordt beïnvloed door Engelse en Italiaanse muziek
- Wordt beroemd door uiterst knappe orgelvariaties op psalmen
- Leraar van de jonge Bach

Jacob van Eyck (1589/1590-1657), blinde met wonderlijk gehoor
- Stadsbeiaardier van Utrecht
- “Der Fluyten Lusthof”- Fluitmuziek uit Frankrijk en Engeland over de romantische liefde

Rembrandt van Rijn (1606-1669), schilder/graficus/koopman
- “De eed van Claudius Civilis”(1661), een schilderij gemaakt van de Bataafse krijgsheer Claudius Civilis voor het Amsterdamse Stadhuis
- grove kwaststreken en grote licht/donker contrasten
- intiem/persoonlijk/expressief
- ging tegen de wetten van de kunstwereld in - 17de eeuw faillissement
- ontwikkelde etstechniek tot kunstvorm
- 1632 - In Amsterdam had hij veel aanzien -
In 1633 huwt hij de burgemeestersdochter Saskia van Uylenburch
- geeft kunstopleiding in zijn schilderswerkplaats aan o.a. Govert Flink en Ferdinand Bol
- verzameld veel kunst en curiosa met (geleend) geld en dat leidt o.a. tot zijn financiële ondergang.