H5.1 tm 5.4

Samenvatting biologie H5

Kenmerken van chromosomen

Chromosomen zijn dunne ‘draden’ in elke celkern

In deze draden komt de stof DNA voor

De stof DNA bevat de informatie voor erfelijke eigenschappen

Elke celkern bevat de complete informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme

Elke soort organisme heeft een vast aantal chromosomen in elke celkern

Bij een mens bevat de kern van elke lichaamscel 46 chromosomen

In lichaamscellen komen de chromosomen in paren voor

De twee chromosomen van een paar zijn aan elkaar gelijk

Bij een mens bevat de kern van elke lichaamscel 23 paren chromosomen

In geslachtscellen komen de chromosomen enkelvoudig voor

Bij een mens bevat de kern van elke geslachtscel 23 chromosomen

Genotype, fenotype, genen

Genotype: de informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme

Deze informatie ligt in de chromosomen in de kern van elke lichaamscel

Alle genen in een celkern samen vormen het genotype

Het genotype van een organisme komt tot stand op het moment van bevruchting

Fenotype: het uiterlijk (de zichtbare eigenschappen) van een organisme

Het fenotype komt tot stand door het genotype en door invloeden uit het milieu

Gen: een deel van een chromosoom dat de informatie bevat voor één erfelijke eigenschap

Een chromosoom bevat veel genen

In lichaamscellen komen genen in paren voor

In geslachtscellen komen genen enkelvoudig voor

Genen kunnen aan of uit staan. Wanneer een gen aan staat, kan het een klein beetje actief tot erg actief zijn

Kenmerken van geslachtelijke voortplanting

In lichaamscellen bevatten de twee genen van een genenpaar informatie voor dezelfde erfelijke eigenschap

Deze informatie kan gelijk of ongelijk zijn

Bijvoorbeeld: het genenpaar voor de haarvorm kan informatie bevatten voor sluik haar en/of voor krullend haar

Bij de vorming van geslachtscellen komt van elk genenpaar één gen in een geslachtscel terecht.

Hierdoor komen bij geslachtscellen veel verschillende genotypen voor

Bij geslachtelijke voortplanting versmelten twee geslachtscellen

Welke geslachtscellen bij bevruchting versmelten, is afhankelijk van het toeval

Bij geslachtelijke voortplanting ontstaan nieuwe genotypen in de nakomelingen

Ontstaan twee-eiige tweeling + eeneiige tweeling

Een twee-eiige tweeling ontstaat als twee eicellen worden bevrucht

Bij de bevruchting zijn twee zaadcellen betrokken

Een twee-eiige tweeling kan van hetzelfde geslacht zijn, maar kan ook van verschillend geslacht zijn

Een eeneiige tweeling ontstaat uit één bevruchte eicel

Bij de bevruchting is één zaadcel betrokken

Tijdens de eerste delingen van de bevruchte eicel laten cellen van elkaar los

Een eeneiige tweeling is altijd van hetzelfde geslacht

Mutatie + ontstaan kanker

Mutatie: een plotselinge verandering van het genotype

Mutant: een organisme waarbij een mutatie in het fenotype te zien is

Als een mutatie optreedt in een lichaamscel heeft dit meestal geen gevolgen

Het genotype van de andere lichaamscellen blijft ongewijzigd

Als een mutatie optreedt in een geslachtscel kan dit wel een grote uitwerking hebben

Deze geslachtscel is dan betrokken bij bevruchting. Elke lichaamscel van de nakomeling bevat dan het gemuteerde gen

Mutaties komen vaker voor als je blootstaat aan mutagene invloeden:

Straling (bijv. radioactieve straling, röntgenstraling of ultraviolette straling in zonlicht)

Bepaalde chemische stoffen (bijv. stoffen in sigarettenrook, asbest)

Ontstaan van kanker: ergens in het lichaam gaat een cel zich ongeremd delen

Oorzaak: waarschijnlijk door opgetreden mutaties in deze cel

Er ontstaat een gezwel en de bouw van het weefsel wordt verstoord

In dit stadium is genezing vaak nog mogelijk

Uitzaaiing: cellen van het eerste gezwel komen in het bloed of in de lymfe terecht

Deze cellen veroorzaken in andere organen nieuwe gezwellen

Door uitzaaiing wordt genezing heel moeillijk.